صدای بی‌صدایان را بشنویم

عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت: رعایت حقوق حیوانات حساسیت ما را در مورد حقوق سایر موجودات نشان می‌دهد. خشونت‌های مدنی تابع خشونت‌هایی است که ما با حیوانات انجام می‌دهیم.

به گزارش ایسنا، محسن معتمدی ظهر یکشنبه در نشست صدای بی‌صدایان که در آمفی تئاتر دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی برگزار شد، افزود: گفته شده است از زمانیکه انسان به اهلی‌کردن حیوانات خصوصاً در اروپا پرداخت، این امر الگویی شد برای سلطه‌گری‌های انسان و طبیعتاً این مسئله ارتباطی با عدالت اجتماعی دارد.

وی افزود: در چنین مباحثی منظور من از حیوانات غیرانسانی، Non-human animals است که در ادامه بحث از همان حیوان نام می‌برم. صدای بی‌صدایان عنوان قابل توجهی است، کلمه عجم که به معنای غیرعرب معنا شده، در ریشه‌شناسی به معنای گنگ و نامفهوم است که به لحاظ معناشناسی با کلمه ابهام از یک ریشه است  و بسیار عنوان با ریشه‌شناسی کلمات ربط و نسبت دارد.

معتمدی عنوان کرد: از بهگود گیتا یکی از متون هندویی، من جمله‌ای را نقل می‌کنم. کرگردان معروف، شان مونسون، که فیلم‌های مستند خوبی را درباره حقوق حیوانات می‌سازد هم این جمله را در فیلمش استفاده کرده بود: «ما زمانی آگاهی داریم که رنج هر مخلوقی را در درون خودمان احساس کنیم». جوزف کمبر، اسطوره‌شناس معروف، جمله‌ای مرتبط با همین موضوع آورده: «بیداری به چه معناست، بیداری رابطه با ضرب آهنگ هستی است. ما در صورتی می‌توانیم ادعا کنیم که بیداریم، که با ضرب آهنگ کلی عالم هستی ارتباط داشته‌باشیم».

عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: آزار به حیوانات منجر به آزار به انسان‌ها می‌شود، بی‌توجهی به حقوق حیوانات، بی‌توجهی به حقوق انسان‌ها است. شاید در مورد شرح حال برخی از این دیکتاتورها دیده باشیم که، صدام‌حسین زمانیکه نوجوان بوده در مسیر رفت‌وآمد مدرسه‌اش با خودش میله آهنی داشته و گربه و سگ‌هایی که در مسیر راهش می‌آمدند، می‌زده. لذا چنین افرادی به جاهایی می‌رسند که به انسان‌ها لطمه می‌زنند و تشنه خون انسان می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه «در بحث حقوق حیوانات توجه به ادیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است»، گفت: خصوصاً منشأ بسیاری از این بی‌توجهی‌ها به حیوانات از غرب مسیحی می‌آید، این یک واقعیت است کسانی که در تاریخ ادیان و همچنین ارتباط ادیان با یکدیگر با حقوق حیوانات کار کرده‌اند به این مسئله اشاره کرده‌اند که مسیحیت یکی از عوامل ویران‌گر مسئله حقوق حیوانات است. زیربنای فرهنگی بخشی از جهان غرب دین مسیحیت است که خود آن میراث‌بر دو سنت یهودیت و یونان است. از طرفی اهمیت مسئله را بالا می‌برد که فرهنگ غالب در جهان، فرهنگی است که حاصل پیشرف‌های علمی بوده و غربی‌ها این فرهنگ را با خودشان به همه جای دنیا برده‌اند.

معتمدی مطرح کرد: بررسی ادیان برای شناخت پیشینه فرهنگی، دینی و سنتی هم در جهان غرب و به تبع آن در کل دنیا از اهمیت بالایی برخوردار است. البته در این حوزه تحولاتی هم اتفاق افتاده، تحقیقات علمی که در حوزه اکولوژی و زیست‌شناسی اتفاق افتاد اطلاعاتی را در اختیار بزرگان ادیان و افراد قرار داد و آن نگاه اولیه‌ای که به حیوانات داشتند دست‌خوش تغییر می‌شود.

عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه «تحول دیگر در حوزه ادیان، مسئله گفتگوهای بین‌الادیانی است»، گفت: این امر باعث شد دین‌های غربی، یهود، اسلام، مسیحیت و حتی زرتشتی، از نگرشی که ادیان شبه‌قاره هند یا خاور دور داشتند مطلع شوند. با توجه به نگرش‌های جدیدی که به دست آوردند و تحولاتی که در حقوق حیوانات در ادیان دیگر افتاده، بیشتر نگاه مداراگرانه‌ای نسبت به حیوانات دارند که بعد از آن طبیعتا بیشتر مورد سوال قرار خواهد گرفت.

معتمدی تصریح کرد: به راحتی نمی‌توان گفت که فلان دین طرفدار حقوق حیوانات است. به عنوان مثال، فرض کنید در معبدی ما نمادی از فلان حیوانی را داشته باشیم و بگوییم این دین طرفدار حقوق حیوانات است که به هیچ وجه این‌گونه نیست. از طرفی تاریخ تحولات ادیان به گونه‌ای است که نمی‌توانیم یک حکم واحد داشته‌باشیم. امکان دارد یک دین در آغاز پیدایشش یک موضع‌گیری داشته‌باشد و پس از آن به شکل دیگری باشد و به این ترتیب مسئله آسان نمی‌شود.

وی افزود: مسئله دیگر این است که واحد اخلاقی آیا فقط انسان است یا موجودات دیگر را هم شامل می‌شود. دو رویکرد در این جا داریم؛ ما در مورد رویکردهایی که ادیان دارند نمی‌توانیم حرف نهایی را بزنیم، ادیان از یک لحاظ حامی حیوانات هستند و با همدلی به حیوانات توجه می‌کنند. از آن طرف هم نباید ساده‌دلانه حرف زد، بلکه مواردی هم داریم در همه ادیان که این رویکرد مثبت را ندارند.

عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد:حتما اطلاع دارید که آیات و روایات متعددی را داریم که این‌ها در مورد رعایت حقوق حیوانات و جانوران بیان شده‌اند و خصوصاً افرادی که حامی محیط‌ زیست هستند از این آیات استفاده می‌کنند و کتاب‌ها و مقالات زیادی در این زمینه نوشته شده‌اند. اولین آیه‌ای که طرفداران محیط‌زیست می‌گویند همین است: وَ مَا مِنْ‌ دَابَّةٍ فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ لاَ طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ‌ إِلاَّ أُمَمٌ‌ أَمْثَالُکُمْ‌ مَا فَرَّطْنَا فِي‌ الْکِتَابِ‌ مِنْ‌ شَيْ‌ءٍ ثُمَ‌ إِلَى‌ رَبِّهِمْ‌ يُحْشَرُونَ‌ (هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فروگذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان برمی‌گردند).

معتمدی اظهار کرد: ما موارد منفی هم زیاد داریم، همه ادیان خصوصا ادیان غربی و مسیحیت، آنتروپومتری، یعنی انسان‌محور است؛ به عبارت دیگر حتی اگر توصیه‌های مثبتی را در حقوق حیوانات می‌بینیم به این معناست که در نهایت در خدمت بشر است و انسان‌ها از آن استفاده می‌کنند. موارد دیگر هم مانند گونه‌پرستی و نوع‌پرستی، بزرگان اخلاق و فعال حقوق حیوانات از آن نام می‌برند که ریشه در سفر پیدایش، تورات دارد.