ایران از هرگونه ابتکار در جهت دستیابی به راه حل‌های عادلانه استقبال می کند

علی روغنگران

رئیس‌جمهور حسن روحانی اخیرا با لحنی امیدوارانه از احتمال موفقیت مذاکرات ایران با برخی کشور‌ها سخن گفته است. این اظهارات در حالی بیان شد که برخی محافل اروپایی به سختی تلاش می‌کنند برای مشکلات بین ایران و آمریکا راه حلی دیپلماتیک پیدا کنند. روحانی با بیان اینکه امروز با برخی از کشور‌ها در حال مذاکره هستیم و آنها پیشنهاداتی ارائه کردند که متوازن نمی‌دانیم، لذا آن پیشنهادات را نپذیرفتیم، گفت: «ممکن است در هفته‌های آینده به نتیجه قابل قبول دست پیدا کنیم و اگر به نتیجه‌ای نرسیم مرحله بعدی کاهش تعهدات را انجام خواهیم داد.»

روحانی درباره دلایل امکان موفقیت مذاکرات جزئیاتی بیان نکرده است. اما تحولات اخیر در روابط ایران و فرانسه و نیز برخی زمزمه‌ها در رسانه‌های منطقه‌ای و بین المللی نشان می‌دهد که خوش‌بینی روحانی به مذاکرات بی‌دلیل نیست. سه شنبه گذشته، برای چندمین بار در چند هفته اخیر، روحانی با همتای فرانسویش، امانوئل ماکرون، تلفنی گفتگو کرد. کاخ الیزه اعلام کرد این تماس «طولانی» بود. از سوی دیگر، یک روز بعد از تماس یادشده، محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور ایران، گفت: «دیشب نزدیک به 100 دقیقه، تماسی که آقای ماکرون با آقای روحانی داشتند به طول انجامید که این موضوع نشان دهنده آن است که ما هم در منطقه و هم در دنیا منطق داریم و دیدگاه‌هایی که مطرح می‌کنیم هم درباره مسائل امنیتی و هم در رابطه با سایر مسائل حرف برای گفتن داریم.»

ایران و فرانسه، از حدود یک ماه پیش، تلاش‌های زیادی برای حل‌وفصل مشکلات دیپلماتیک بین ایران و غرب انجام دادند. در ادامه این تلاش‌ها، روسای جمهور این دو کشور، فرستادگان ویژه‌ای به کشور یکدیگر اعزام کردند. پس از اینکه امانوئل بن، مشاور دیپلماتیک ماکرون، ظرف چند هفته دو بار به تهران سفر کرد، سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، پیام مکتوب روحانی را به پاریس برد. روحانی و ماکرون هر دو، نتایج سفر عراقچی به پاریس را «مثبت» ارزیابی کردند. در چند ماه اخیر، با اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا، کشور‌های زیادی، از ژاپن و آلمان گرفته تا عراق و عمان، تلاش کردند بین تهران و واشنگتن پا در میانی کنند. اما به رغم سفر‌های متعدد مقامات این کشور‌ها به تهران، هیچکدام نتوانستند در ماموریت خود موفق شوند. اکنون، پس از فروکش کردن تب میانجیگری، فرانسوی‌ها به طور بی‌سروصدا بین ایران و آمریکا وساطت می‌کنند. منابع فرانسوی می‌گویند فرانسه نسبت به سایر واسطه‌ها، شایستگی بیشتری دارد. چرا که این کشور همیشه تلاش می‌کند مواضع بینابینی اتخاذ کند تا کانال‌های ارتباطی با دو طرف منازعه را زنده نگه دارد. افزون بر این، فرانسه به زودی شاهد چندین رویداد مهم سیاسی بین المللی خواهد بود. امری که زمینه موفقیت وساطت فرانسه را فراهم می‌کند. نخستین رویداد، نشست ماکرون و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، است. سران این دو کشور، در 19 آگوست در جنوب فرانسه دیدار می‌کنند. تحرکات ماکرون نشان می‌دهد که او معتقد است موفقیت وساطت کشورش به جلب موافقت سایر بازیگران مهم منطقه‌ای و بین المللی بستگی دارد. در همین راستا، رئیس‌جمهور فرانسه، اخیرا با پوتین و محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، درباره ایران گفتگوی تلفنی داشته است. اما رویداد دوم که از نشست ماکرون و پوتین مهمتر است، نشست سران کشور‌های گروه هفت در پاریس است که قرار است در سال میلادی جاری برگزار شود. حضور رهبران کشور‌های بزرگ جهان در فرانسه، به ماکرون کمک می‌کند مسئله ایران را به نحوی حل‌وفصل کند. خصوصا که تهران از «هرگونه ابتکار در جهت دستیابی به راه حل‌های عادلانه» استقبال می‌کند. روحانی در تماس اخیر با ماکرون، ضمن استقبال و قدردانی از تلاش‌های رئیس جمهور فرانسه در راستای حل‌وفصل مسائل و مشکلات، گفت: «ایران همواره از هرگونه ابتکار در جهت دستیابی به راه حل‌های عادلانه و گفتگو‌های سازنده استقبال می‌کند.»

به رغم حرف‌وحدیث‌های رسانه‌ای فراوان درباره ابتکار عمل فرانسه، تاکنون جزئیات کمی از آن منتشر شده است. مقامات رسمی ایران و فرانسه، بدون ارائه جزئیات، نسبت به احتمال موفقیت این ابتکار عمل ابراز امیدواری می‌کنند. گزارش‌های جسته و گریخته رسانه‌ای حاکی از آن است که راهکار فرانسه دو بخش یا مرحله دارد: جلوگیری از تشدید تنش‌ها و سپس زمینه‌سازی برای مذاکرات همه جانبه. منابع فرانسوی به روزنامه الشرق الاوسط، گفته‌اند هدف تحرکات دیپلماتیک پاریس، «دست یافتن به شروطی است که بتوانند تشدید تنش سیاسی و میدانی را از طریق (ارائه) راهکار‌های موازی از جانب ایران و آمریکا متوقف کنند.» بر همین اساس، شروط مزبور در مرحله اول، وضعیت فعلی را «فریز» می‌کند و در مرحله دوم زمینه «بازگشت مذاکرات با همه طرف‌ها» را فراهم می‌کند. مشکل اصلی راهکار فرانسه این است که پاریس بدون دادن یک امتیاز فوری به تهران، در حال حاضر از ایران می‌خواهد کاهش تعهدات هسته‌ای را ادامه ندهد و وضعیت فعلی را به اصطلاح «فریز» کند. این در حالی است که یکی از دلایل اصلی ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای، وادار کردن غرب به تسهیل فروش نفت و تبادلات بانکی ایران است. روحانی در تماس تلفنی اخیر از ماکرون خواسته است که اروپا برای عادی‌سازی روابط بانکی و نفتی ایران اقدامی کند. ظاهرا فرانسه، عادی‌سازی چنین روابطی را بدون موافقت آمریکا، غیرممکن می‌داند. از این رو، تلاش می‌کند کاخ سفید را به صدور مجوز استمرار صادرات نفت ایران متقاعد کند. پاریس خواستار «تساهل نفتی» آمریکا با ایران -از طریق صدور معافیت‌های فروش نفت یا از طریق سازوکار اینستکس- شده است. گفته می‌شود که ماکرون در تماس تلفنی به روحانی قول داده است که این سازوکار را عملی کند. اما راهکار فرانسه در روز‌ها و هفته‌های اخیر با موانعی مواجه شده است. نخستین مانع، ماجرای نفتکش‌هاست. منابع فرانسوی می‌گویند این ماجرا مباحث هسته‌ای را به حاشیه راند و تمرکز فرانسه بر مسئله هسته‌ای را کمتر کرد. ظاهرا فرانسوی‌ها مایلند ماجرای نفتکش‌های ایران و بریتانیا به نحوی حل شود. اما مخالفت مصرانه بریتانیا با معاوضه نفتکش‌ها، به تحرکات دیپلماتیک فرانسه کمکی نکرده است. مانع دوم، سرسختی کاخ سفید است. در حالی که فرانسوی‌ها برای تسهیل فروش نفت ایران تلاش می‌کردند، آمریکا چهارشنبه شب گذشته، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، را تحریم کرد. امری که نشان داد کاخ سفید به راهکار‌های دیپلماتیک اهمیت چندانی نمی‌دهد. به خاطر همین موانع است که منابع فرانسوی اعلام کردند راهکار فرانسه، «هنوز به نتایج ملموسی» نرسیده است. با این حال، ماکرون و وزیر خارجه‌اش، ژان ایو لودریان، هنوز ناامید نشده‌اند و حتی تلاش‌های خود را بیشتر کرده‌اند. از چهارشنبه گذشته، تعطیلات تابستانی در فرانسه شروع شد. اما ماکرون و لودریان در همین تعطیلات هم تماس‌ها و گفتگو‌های خود درباره ایران را ادامه می‌دهند. تماس ماکرون با محمد بن زاید، در اولین روز تعطیلات، یعنی روز چهارشنبه، صورت گرفت. به نظر می‌رسد حسن روحانی بر مبنای همین تلاش‌های فرانسه از احتمال به نتیجه رسیدن مذاکرات در هفته‌های آینده سخن گفته است. اما باید منتظر ماند و دید که آیا ماکرون موفق می‌شود یا اینکه او هم مانند سایر واسطه‌ها شکست می‌خورد. مجموع تحولات نشان می‌دهد که او، موفق شدن طرحش را بعید نمی‌داند. شاید به خاطر همین طرح است که ماکرون از پاسخ دادن به اهانت شخصی ترامپ به خودش امتناع کرد. ترامپ اخیرا مالیات بستن فرانسه بر شرکت‌های دیجیتالی مثل گوگل را ناشی از «حماقت ماکرون» دانست. اما رئیس‌جمهور فرانسه از تشدید تنش‌های لفظی با ترامپ خودداری کرد. تحریم محمد جواد ظریف هم می‌تواند بر موفقیت ماکرون تاثیر بگذارد. آمریکا با تحریم ظریف، مذاکره مستقیم با ایران را دشوارتر کرد. نشریه آمریکایی نیویورکر مدعی شده است که ظریف در دیدار اخیرش با سناتور راند پل، دعوت‌نامه‌ای برای حضور در کاخ سفید و دیدار با ترامپ دریافت کرد. ولی ظریف این دعوت‌ را نپذیرفته است. قطع ارتباط مستقیم میان تهران و واشنگتن، به رونق کار واسطه‌ها کمک می‌کند. اساسا اگر بین ایران و آمریکا مذاکرات مستقیم انجام شود، دیگر نیازی به رفت‌وآمد فرانسوی‌‎ها یا دیگران وجود نخواهد داشت.