معماری در مشهد بیشتر ساختمان محور است

ساختارشهرهای تاریخی ایران نشان می دهد که محیط شکل گیری این شهرها ، موجب پیدایش  ویژگیهای مشترکی شده است که ازافق های گوناگون  می تواند مورد مطالعه و کنکاش قرارگیرد. (مهندس سحر طایفی) عضو سازمان نظام مهندسی استان خراسان،مدرس دانشگاه و مولف چندین کتاب و مقاله علمی پژوهشی به سوالات ما درهمین زمینه پاسخ گفت.

از دلایل ویژگی های مشترک ،در شهرهای مذهبی و تاریخی بگویید.

ازمیان علت های مختلف، دو علت عمده را می توان این طور بیان کرد: یکی ساختار فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی در جامعه اسلامی و دیگر شرایط  نظم  دهنده  آب وهوایی در اقلیم های مختلف .

این پاسخ را کمی ساده تر و کاربردی تر بگویید .

بله .ترکیب کالبدی – فضایی عوامل تشکیل دهنده شهرهای تاریخی به این صورت پدیدار شده اند: مجموعه شهر / مرکز شهر شامل بازار و مسجد جامع/ محلات شهر/برخی فضاهای شهری شامل گذرهای اصلی، میدان ها،تکیه ها، حسینیه ها/ ارگ شهر یا همان مراکز حکومتی واداری شهر.که در اصل گوهر ساختار شهر مبتنی بر وحدت شکلی بوده است، به گونه ایی که میان عناصر مجموعه شهر،صورتی از پیوستگی وارتباط فضایی وجود داشته وترکیب منسجمی ایجاد می کرده است که نمیتوان آن را به صورت یک اصل بیان نکرد. اساسا ساختار کالبدی شهرهای تاریخی ایران بر پیوند فضایی میان عناصر مجموعه شهری شامل مرکز شهر/مراکز محلات ازطریق یک رشته فضاها و عناصر ارتباط دهنده/ گذرهای اصلی و میدان ها استوار بوده است.

از کی این ساختار سنتی که به آن اشاره کردید دچار تغییر شده است؟

این ساختار چنان که نقشه ها وتصاویر تحلیلی شهرها نشان می دهد، به ویژه از اوایل قرن حاضربه تدریج تغییر کرده وانسجام وارتباط میان عناصر از بین رفته است، مفهوم زندگی محله ایی دگرگون شده و فضاها و فعالیت ها تغییر کرده است و شاید تنها شهری که هنوز بخشی از این نظم در آن دیده میشود، شهر تاریخی یزد باشد.

اگر بخواهید مشهد را با همین فرمولی که گفتید از گذشته تاکنون مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید چه خواهید گفت؟

در گذشته مشهد دارای سه حصار بوده و گسترش شهر به سمت غرب یعنی حرم حضرت رضا(ع) کشیده شده بوده است. از سناباد و توس قدیم آثار تاریخی زیادی به جا نمانده و پیشینه بیشتر آثار تاریخی در این شهربه پس از قرن هشتم هجری می رسد. شهر توس در دل خود شهرهایی داشته است که نوغان و طابران از آبادترین آنها بوده است وطبق اسناد تاریخی موجود، این شهرها خود دارای هزاران آبادی وقریه بوده اند، و اکنون شهر توس که آرامگاه فردوسی بزرگ حماسه سرای نامدار ایران در آن قرار دارد، تنها بخشی ازتوس قدیم، یعنی همان طابران است که بقایایی از ارگ و باروی نیمه ویران هم در آن باقی مانده است.

باز هم از برگردیم به شهر مشهد در گذشته ها .آیا می شود محلات و نوع چینش کوی و برزن های آن روزهای مشهد را تصویر کرد؟

شهر مشهد از گذشته طبق اسناد موجود دارای محله های کوچک و بزرگ که برخی اعیان نشین و برخی دیگرمردم فقیر نشین بودند تشکیل می شده است. محله نوغان در واقع یکی ازآبادی های معروف ومعتبرحومه شهر توس قبل از پیدایش شهر مشهد بوده که در اصل هسته اولیه  مشهد ازترکیب نوغان و دهکده سناباد شکل گرفته وبه تدریج با رشد نوغان به صورت یک محله باقی مانده است. وجود بارگاه مقدس حضرت رضا (ع)، دو محله بسیار مهم دیگربه نامهای بالاخیابان یا خیابان علیا و پایین خیابان یا خیابان سفلی یا بست پایین را شکل داده بود. که در اصل بالاخیابان از میدان دروازه قوچان شروع وتاصحن عتیق(صحن انقلاب)ادامه پیدا می کرده  و پایین خیابان  از بست پایین به سمت شرق تا محله پنج راه پایین خیابان فعلی امتداد می یافت.

وضع معماری این روزهای مشهد چگونه است؟

من بسیار متاسف می شوم که می بینم این روزها به لحاظ معماری و شهرسازی ، چه به روز کلان شهر مذهبی شمال شرقی ایران، با وسعتی حدود 350 کیلومترمربع مساحت و دومین شهر پهناور ایران بعد از پایتخت آمده است . آیا هویت و اصالت این شهر تاریخی مورد هجوم افکار اندیشمندان به ظاهر مدرن قرار نگرفته است؟ شهری که به واسطه وجود حرم مطهر امام رضا، سالانه پذیرای بیش از بیست میلیون زائر داخلی وخارجی است.مشهد الرضایی که در زمان سلطنت نادر شاه به اوج خود رسید و پایتختی کل ایران را به دوش کشید.در واقع اصالت واقعی این شهر معنوی خدشه دار شده است.متاسفانه معماری شهر مشهد یکپارچه نیست و در سالهای اخیر دستخوش تغییرات غیر قابل جبرانی شده است.  مشهد در واقع به صورت پازلی درآمده است که هرکدام از متخصصان، دانایی هایشان را در بخشی از این پازل وارد کرده اند، بدون هم فکری و هم اندیشی و بسیار باعث رنجش خاطر می شود وقتی می بینیم، عدم حفاظت از اصالت بناهای تاریخی در این کلان شهر معنوی،آشفتگی های فرهنگی بسیاری را به وجود آورده است.

در اینجا من سوالی داخل پرانتز دارم  که به اعتقاد شما آیا به صرف ساخت و سازهای مدرن یک شهر و مردم آن مدرن می شوند؟

به هیچ وجه.  ساخت ساختمانها ،ما را مدرن نمی کند و این طرز تفکر است که ما می توانیم به کمک آن به سمت مدرنیته  قدم برداریم. این انسان بوده است که همیشه عنصری اصلی در کائنات بوده وبراساس محوریت وجودی او همه چیز رقم خورده است.پس دروهله اول باید به نیازهای انسانی توجه شود که قرار است در این ساختمان ها، زندگی را تجربه کند .متاسفانه معماری امروزه ما در این شهر،بیشتر ساختمان محوراست تا انسان محور.نیاز اصلی انسان امروز آسایش، امنیت ،احساس خوب و عدم تنهایی است که تمام این نیازها در معماری گذشته ما پاسخ داده شده  چراکه این نیازها در فرهنگ گذشته ما دارای ارزش بوده است ولی معماری امروزی که در این کلانشهر می بینیم ،بر اساس نیازهای درونی انسان ایرانی  نیست.

به عنوان حرف پایانی جمع بندی از مطالبی که گفنید داشته باشید.

ساختارشهرهای تاریخی و معماری بومی ایران، جریان انتقال ارزشها و تکامل و نو شدن اشکال وترکیب و وحدت اجزا را درکل مجموعه شهربه صورتی هماهنگ نشان می دهد. در معماری بومی، ارزشها به صورت شهر و دیار شکل گرفته اند. در آثارگذشته و فضاهای شهری مردم این سرزمین،مفاهیم بلند و آرامش بصری شگفت انگیزی وجود دارد، چنان که در میراث تفسیری و عرفانی و ادبی که بعضا در همین شهرها بوجود آمده، معانی عظیمی نهفته است. نباید اجازه داد که ارزشهای فضایی معماری گذشته با اقداماتی سودجویانه و سبک سرانه رو به نابودی قدم بردارد.

انتهای خبر/محمد رضا  سرسالاری