ترس ِجان دادنِ دوباره

سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها و دارای پتانسیل قابل توجهی برای توسعه و پرورش انواع سلول‌های مختلف بدن در بدو تولد و زمان رشد است.

به علاوه این سلول‌ها در بسیاری از بافت‌ها به عنوان نوعی سیستم اصلاح داخلی به کار می‌رود به طوری که با تقسیم بدون حد و مرز تا زمانی که فرد زنده است سلول‌ها را تجدید می‌کند.

تاریخچه سلول‌های بنیادین

اولین پیوند خون بندناف در سال 1988 میلادی در فرانسه و توسط دکتر گلوکمن به یک کودک مبتلا به کم خونی فانکونی (یک نوع کم خونی مادرزادی) انجام گرفت و به این ترتیب تا به امروز صدها پیوند موفق خون بندناف صورت گرفته است و مراکز بزرگ ذخیره این سلول‌ها در کشورهای مختلف جهان تاسیس گردیده است. مرور آمار منتشر شده نشان می دهد که هر ساله حدود 30000 بیمار با بیماری‌هایی که با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان، قابل درمان هستند شناسائی می‌شوند و حدود 75 درصد این بیماران قادر به یافتن یک داوطلب مناسب برای اهداء مغز استخوان نیستند. از سوی دیگر جستجوی مراکز ثبت اهدا کنندگان مغز استخوان زمان بسیاری به خود اختصاص می‌دهد به این ترتیب ذخیره خون بندناف زمان را کوتاه و میزان اهدا کننده را بیشتر می‌سازد و به این ترتیب زمان را برای مبتلایان به لوسمی‌های حاد، کم خونی‌ها و نقایص ایمنی که در زمان کوتاهی می میرند کوتاه تر می‌کند.

جایگاه بین‌المللی ایران در سلول‌های بنیادی

امیرعلی حمیدیه دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی نیز در این زمینه با بیان اینکه هم اکنون تمام دانش تولید سلول‌های بنیادی از ابتدا تا انتها در کشور انجام می‌شود، گفته است: ایران توانسته در تولید مقاله و بومی‌سازی علوم سلول های بنیادی رتبه اول را در میان کشورهای منطقه کسب کند.کشورمان در سلول‌های بنیادی در رتبه چهاردهم جهان قرار گرفته است.

ترس از اهدای سلول

برخی تصور می‌کنند که برای اهدای سلول‌های بنیادی باید تحت عمل جراحی قرار  بگیرند و خودشان را به تیغ جراحی بسپارند، درحالی‌ که به هیچ عنوان نیاز به جراحی نیست. پس از آنکه مشخص شد HLA خون فرد داوطلب با بیمار مطابقت دارد، با تزریق دارو به فرد داوطلب، سلول‌های بنیادی که در مغزاستخوان تولید می‌شود در خون آزاد شده و خون وارد دستگاهی که شبیه دستگاه دیالیز است‌ می‌شود و این سلول‌ها از خون استخراج و به فرد بیمار تزریق خواهد شد.

سلول‌های بنیادی در چندساعت دوباره در بدن فرد داوطلب تولید می‌شود. تزریق دارو به هیچ عنوان عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند و هیچ‌گونه عوارضی در پی نخواهد داشت. اهدای سلول‌های بنیادی یک کار انسانی است و انسان تا زمانی که زنده است می‌تواند با اهدای این سلول‌ها جان انسان‌های دیگری را که به‌خاطر بیماری مهلک درخطر مرگ قرار دارند نجات دهد.

شرایط اهدا

افراد می‌توانند از سن ۱۸ تا ۵۰ سالگی برای ثبت‌نام به عنوان اهداکننده سلول بنیادی، ثبت‌نام کنند. علاوه بر شرط سنی، ‌فرد باید از نظر بیماری‌های قلبی-عروقی، تنفسی، کلیوی و وضعیت عمومی سلامتی، شرایط خوبی را داشته باشد و بویژه از نظر بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت و اچ‌آی‌وی مشکلی نداشته باشد.

علی قاسمی، ريیس ستاد پژوهش و کاربرد سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: با اشاره به اینکه ‌گروه زیادی از بیماران به دلیل ابتلا به بیماری‌های سرطان، نقایص ژنتیکی، ارثی و نقص ایمنی نیاز به پیوند مغز استخوان دارند، اظهار داشت:‌ بهترین دهنده پیوند، خواهر، برادر و خویشاوندان نزدیک است و برای انجام پیوند باید سیستم HLA در فرد دهنده و گیرنده یکسان باشد و فقط ۲۵ درصد بیماران ممکن است دهنده پیوند مناسب خویشاوند داشته باشند.

مشهد در این زمینه فعال است

مشهد با وجود دور بودن از دانشگاه‌های بزرگ در زمینه سلول‌های بنیادی به‌عنوان یک قطب بزرگ مشغول به فعالیت است.

به گزارش روزنامه”صبح امروز” محمدرضا خجسته در مصاحبه با خبرنگار این رسانه در خصوص وضعیت خراسان‌رضوی در حوزه‌ پژوهش و استفاده از سلول‌های بنیادی افزود : حوزه‌ پژوهشی در مشهد بسیار فعال بوده و دانشگاه علوم ‌پزشکی مشهد به عنوان یک قطب بزرگ و درکنار آن دانشگاه آزاد نیز فعالیت‌های گسترده پژوهشی دارند.

وی تصریح کرد: در حوزه‌ی سلول های بنیادی نیز مشهد به عنوان یک قطب علمی در ایران در حال فعالیت مداوم بوده و توانسته است متخصصین مختلف حوزه علوم پایه و بالینی را به این موضوع وارد کند. حداقل در چندین حوزه بالینی مختلف از جمله قلب و عروق، بیماری های تنفسی کودکان پیوند مغز استخوان در سطح استان در بیمارستان های منتصریه، امام رضا (ع)، قائم و دکتر شیخ در حال انجام است به طوری که تقریبا نیازی به ارجاع بیماران به خارج از استان وجود ندارد.

خجسته ادامه داد: از سال ۹۳ تعدادی از دانشجویان فعال حوزه پژوهشی از دانشگاه های مختلف مشهد که من هم افتخار حضور در بین آنها را داشته ام گرد هم جمع شده و با تشکیل هسته ی دانشجویی ستاد سلول های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی مشهد فعالیت های پژوهشی مختلفی را در این حوزه آغاز کردیم که به مرور به همکاری گسترده با ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی کشور منجر شد.

وی اظهار کرد: مشهد در این زمینه از پتانسیل بالایی برخوردار بوده و خوشبختانه اساتید هیئت علمی فعال و پیگیری در این حوزه دارد که به طبع باعث ایجاد یک محیط علاقه مند به حزه سلول های بنیادی در دانشگاه ها شده است که دانشجویان را نیز به سمت فعالت در این حوزه سوق میدهد و شاید یکی از مهم ترین دلایل برتری فعالیت های علمی شهر مشهد نسبت به دیگر شهرها در سطح کشور می‌باشد.

عدم آگاهی؛معضل سلول‌های بنیادی

وی در پاسخ به سوال خبرنگار مبنی بر چیستی سلول بنیادی و کارکردهای آن و نیز میزان آگاهی مردم در این حوزه توضیح داد: یکی از معضل‌های پژوهشگران در این حوزه عدم اگاهی مردم است؛ سلول‌های بنیادی به مجموعه ای از سلول های انسانی گفته میشود که توانایی تقسیم و تمایز به انواع سلول های تخصصی بدن را دارند. این سلول ها شامل دو نوع سلول بنیادی جنینی و سلول بنیادی بالغ هستند که نوع جنینی منشا ایجاد اندام ها و دستگاه های مختلف بدن و نوع بالغ آن به میزان محدود هر فرد را در طول عمر همراهی کرده و رشد، ترمیم و جایگزینی سلول های آسیب دیده را سبب میشوند.

خجسته مطرح کرد: در حدود سه دهه است که علمی تحت عنوان  سلول درمانی به طور جدی در جهان مطرح شده که از آن در جهت درمان بیماری‌های مختلف که در حال حاضر توانایی درمان آن را نداریم مانند بیماری MS، بیماری سکته مغزی، سرطان کبد، پارکینسون، آلزایمر و دیابت نوع یک استفاده میشود. البته که همچنان تحقیق و پژوهش پیرامون این نوع درمان در حال انجام است اما شکی نیست که در آینده افق درمانی قوی برای این بیماری ها از طریق سلول های بنیادی وجود خواهد داشت.

خوشبختانه در حال حاضر اهمیت این علم در کشور احساس شده و ایران با جدیت به دنبال استفاده از مزایای این علم است. برای مثال بانک خون بند ناف که توسط موسسه رویان بیش از 10 سال است شروع به فعالیت کرده و در اکثر استان های کشور نیز شعبه دارد، این بانک با جمع آوری سلول های بنیادی موجود در خون بند ناف در زمان زایمان و ذخیره سازی آن در شرایط خاص برای مدت های طولانی توانسته منبع بسیار با ارزشی از این نوع سلول های در داخل کشور ایجاد کند و از خروج مقدار زیادی ارز در سال جلوگیری نماید.

وی ادامه داد : اگرچه این روش درمانی هزینه های بالایی دارد اما وجود آن میتواند نقطه ای امیدی برای درمان بسیاری از بیماری های مزمن که در حال حاضر درمان قطعی ندارند باشد. قطعا گنجایش هزینه های سلول درمانی در زیر پوشش بیمه های سلامت میتواند کمک شایانی به افزایش استفاده از این روش درمانی در کشور نماید.

مردم نسبت به این روش آگاه نیستند

وی ادامه داد: یکی بزرگ‌ترین مشکلاتی که با آن روبرو هستیم عدم آگاهی دقیق مردم نسبت به این علم است. اگر چه عده ی زیادی توانایی مالی استفاده از این نوع درمان یا بانک خون بندناف را دارند اما عدم آگاهی از مزایا و ابعاد درمانی این سلول ها باعث شده به سراغ آن نیایند و یا به عنوان آخرین راه حل در زمان بیماری از آن استفاده کنند. در صورتی که اگر همه افراد دارای شرایط لازم خود را ملزم به همکاری با بانک مغزاستخوان و یا بانک خون بندناف در کشور بدانند، میشود سریع تر و با هزینه کمتر بسیاری از پیشرفت بسیاری از بیماری ها جلوگیری و آن را درمان کرد. به نظرم قطعا باید در جهت آگاه سازی اقشار جامعه در این خصوص فعالیت های بیشتری صورت بگیرید.

خجسته اظهار کرد: مشکل دیگر مراجعه بیماران به این نوع درمان در آخرین مراحل درمانی است. به طوری که بخش عمده ای از بیمارانی که به درمان با سلول های بنیادی روی می آورند در مراحل نهایی بیماری بوده و از سایر درمان های رایج نا امید شده اند. به همین علت فرصت برای بررسی نتایج بلند مدت این نوع درمان نسبت به سایر پژوهش ها کمتر است.

نیلوفر اقبال