جای خالی تکرار اسدالله خان

در سال‌های اخیر سریال‌های مختلفی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شده است که با محوریت خانواده بوده اما نتوانستند به خوبی با مخاطب ارتباط برقرار کنند و خانواده‌ها را تا انتها همراه خود آورند.

به گزارش روزنامه «صبح امروز» و به نقل از هنرآنلاین، نهاد خانواده از اصلی‌ترین بنیان‌های شکل‌گیری هر جامعه‌ای محسوب می‌شود. افراد آموزش‌های اولیه را در بستر خانواده کسب می‌کنند و از همین رو برای جامعه، عنصر خانواده، عنصری کلیدی محسوب می‌شود. در همه ادیان، خانواده نهادی مقدس و محترم محسوب می‌شود. در دین اسلام نیز بنای مقدس خانواده محبوب‌ترین نهاد در نزد خداوند است، همه متفکرانی که درباره سازمان جامعه اندیشیده‌اند بر اهمیت خانواده و نقش حیاتی آن بر جامعه تاکید کرده‌اند، جامعه‌ای که از خانواده‌های سالم برخوردار نباشد، نمی‌تواند ادعای سلامت کند ، همچنان که هیچ یک از آسیب‌های اجتماعی، بدون تاثیر خانواده پدید نیامده‌اند.

رسانه نیز از عناصر مهم جامعه است که دارای وظایف خاص و تعریف شده خود است، اما رابطه‌ای که بین این دو نهاد مهم اجتماعی وجود دارد نیز به نوبه خود از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. تلویزیون به عنوان یکی از مهمترین وسایل ارتباط جمعی همواره مانند یکی از اعضای خانواده است که بر سایرین تاثیر میگذارد و ساخت آن را متحول می‌سازد.

درطی این سال‌ها آثار سریالی بسیاری درباره کانون خانواده و مسائل و مشکلات آن از شبکه‌های مختلف سیما پخش شده است. سریال‌های ایرانی و خارجی که با محوریت خانواده تولید، دوبله و نمایش داده شده‌اند، اما اغلب این آثار به نمایش درآمده فاصله زیادی با تفکر خانواده ایرانی و سبک زندگی ایرانی- اسلامی داشته و به همین دلیل چندان مورد توجه و وثوق مخاطبان قرار نگرفتند.

فضای فرهنگی و اجتماعی دهه هفتاد

اهمیت تلویزیون در فضای فرهنگی و اجتماعی دهه هفتاد با توجه به مواردی همچون گسترش و تنوع یافتن کیفی و کمی ژانرها و برنامه‌های تلویزیونی و همچنین دستیابی سریال‌های تلویزیونی شاخص در این دوره به مخاطبان بی سابقه در اقصی نقاط کشور، کاملا برجسته است و فصل جدیدی از تاریخ تلویزیون در ایران را رقم می‌زند تا حدی که در این دهه آثار شاخص و متنوعی در سینما و تلویزیون شکل می‌گیرد و می‌توان از آن به دهه طلایی یاد کرد. در این مقطع زمانی تحولات و تعارضات ناشی از رویارویی سنت و مدرنیته و تغییرات سبک زندگی در تلویزیون به ویژه در تولید سریال‌ها و مجموعه‌های نمایشی نمود بیشتری یافت و باعث شد تا در عمق خانه‌ها رسوخ کند.

در این میان چند سریال بودند که در ذهن مخاطبان ماندگار شدند که می‌توان به شاخص‌ترین آن‌ها یعنی سریال «پدرسالار» ساخته اکبر خواجویی اشاره کرد که در اوایل دهه هفتاد به روی آنتن رفت و با گذشت بیش از بیست سال از زمان نمایش این سریال همچنان مخاطبان از آن یاد می‌کنند. در واقع این سریال نخستین سریالی بود که به تعارضات سبک زندگی سنتی ‎پرداخت و مخاطب را برای نخستین بار با سبک زندگی مدرن مواجه کرد.

روایت زندگی اسدالله خان

روایت زندگی اسدالله خان و فرزندانش در دهه هفتادی که مخاطب به مانند امروز با انواع و اقسام رسانه‌ها بمباران اطلاعاتی نشده بود، و مواجه آن‌ها با این زندگی سنتی و تلاش برای تغییر موجب شد تا این سریال مورد توجه قرار گیرد و تبدیل به یکی از پرمخاطب‌ترین و بحث‌برانگیز‌ترین سریال‌های تاریخ تلویزیون شود. در سریال «پدر سالار» علاوه بر متن قوی و بازی‌های درخشان نمایش سبک زندگی حول دو محور اصلی بازنمایی شده است، اول تفاوت نسلی و دوم تقابل زندگی سنتی با زندگی نوگرا؛ دو عامل اصلی که مخاطب درگیر آن است و می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.

سریالی که جای زندگی سنتی دهه هفتاد را پرکرد

اما درست با گذشت دو دهه و در اوایل دهه 90 سریال دیگری به روی آنتن رفت تحت عنوان «پایتخت» که آن نیز توانست مورد توجه و وثوق قرار گیرد. هرچند حالا دیگر جامعه به سمت زندگی مدرن رفته و تقریبا جای زندگی سنتی دهه هفتاد را به خوبی پرکرده است، اما در این سریال نیز عناصری از زندگی سنتی به چشم می‌آید. خانواده همچنان کانون اصلی قصه است و اتفاقاتی که در پی آن رخ می‌دهد حول این محور می‌گردد.

سریال تا فصل چهارم همچنان مورد توجه مخاطب است و با آن‌که حالا شبکه‌های متعدد تلویزیونی، ماهواره‌ای و اینترنتی شکل جدی گرفته‌اند و به وضوح نقش جدی در زندگی مخاطبان ایفا می‌کنند، اما سادگی شخصیت‌ها و روایتی که از مشکلات آن‌ها در این زندگی مدرن دارد، مورد توجه است. یکی از ویژگی‌های این خانواده تقسیم کار سنتی و طبیعی بین زن و مرد است که در آن مرد خانواده نقش مدیریت و رهبری، کار بیرون از خانه و کسب درآمد برای رفاه اعضای خانواده خود را برعهده دارد و زن به عنوان مکمل مرد، مدیریت امور درون خانه،تربیت فرزندان و خانه داری، را برعهده دارد.

هرچند این سریال در دو فصل آخر با اشکالات بسیاری همراه بود که پیام ابتدایی خود را نیز تحت الشعاع قرار داد ،اما باز هم در میان آثار پرمخاطب جای گرفته است و می‌توان درباره آن بحث داشت.

نمایش فداکاری و گذشت

در طی این سال‌ها آثاری با محوریت خانواده کم از تلویزیون پخش نشده است اما در سال‌های اخیر مجموعه دیگری که مورد توجه واقع شده است، سریال«نون خ» است معطوف به جهت گیری اخلاقی و پذیرش نقش‌ها در خانواده و جامعه و  با نمایش فداکاری و گذشت که بیان کننده فضایل اخلاقی در خانواده‌های اخلاق مدار و سنتی است. در چنین شرایطی کلیت فرایند اجتماعی و روانشناختی این مجموعه تلویزیونی، درصدد همسویی و نزدیک کردن روابط و اخلاقیات در خانواده به سمت اصول و فضایل اخلاقی و جهت گیری به اخلاق حمیده بوده است  که با توجه به عدم موفقیت سریال «پایتخت» در دو فصل اخیر آن مورد توجه واقع شد. کوچ از تهران به سمت شهرستان‌ها، نمایش رنگ و لهجه‌های دیگر و سادگی و صمیمیت مردم شهرستان از نکات قابل توجهی است که در این اثر دیده می‌شود.

تکه کلام‌های امروز جامعه

این روزها آنتن شبکه یک سیما خود را آماده می‌کند تا با سریال «دودکش» یکی دیگر از سریال‌هایی که با محوریت خانواده تولید شده است، شب‌های تابستانی مخاطبان را پر کند. سریالی که فصل اول آن در دهه نود از تلویزیون پخش شد، باز هم کانون خانواده‌ای ساده که دور هم جمع شده‌اند تا بتوانند دوشادوش یکدیگر بر مشکلات فائق آمده و آن‌ها را یک به یک پشت سر بگذارند با این تفاوت که پر از اصطلاحات و گفتمان‌هایی است که برخی از آن‌ها تبدیل به تکه کلام‌های امروز جامعه شده‌اند.

اما باید پذیرفت که با وجود ساخت سریال‌های متعدد درباره خانواده هنوز هیچ یک نتوانستند آنطور که باید و شاید به مانند سریال «پدرسالار» موفقیت خود را برای سال‌ها حفظ کنند و در اذهان باقی بمانند. خود این موضوع نیازمند یک آسیب شناسی جامع از سوی متخصصان امر است که چرا با گذشت بیش از دو دهه سریال سازی سیما به آن حجم از موفقیت نرسیده است که بتواند  جایگزینی داشته باشد. چرا خانواده‌ای که در آثار تلویزیونی به نمایش در می‌آیند با وجود سادگی‌هایی که به همراه دارند، اما در واقع از خانواده ایرانی امروز دور هستند و همین عامل نیز موجب می‌شود تا مخاطب نتواند با آن ارتباط برقرارکند و بسیاری چراهای دیگر که باید به تک تک آن‌ها پاسخ گفت.