کاهش تعهدات برجامی در ایستگاه فردو
تاثیر گام چهارم بر رفتار غرب
علی روغنگران
دو روز پس از اعلام رسمی گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای توسط رئیس‌جمهور حسن روحانی، سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران، بامداد پنج‌شنبه 16 آبان، با صدور بیانیه‌ای، از غنی‌سازی و تولید مجدد اورانیوم در تاسیسات هسته‌ای فردو خبر داد. در این بیانیه آمده: «پس از دقایق اولیه روز پنج شنبه عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو آغاز گردید.»
پیش از این، روز سه شنبه حسن روحانی، ضمن تشریح جزئیات گام چهارم کاهش تعهدات، گفته بود: «طبق برجام 1044 سانتریفیوژ در فردو داریم که قرار بود آن‌ها بچرخند، اما به آن‌ها گاز تزریق نکنیم، اما از فردا گازدهی را در فردو آغاز می‌کنیم. ما حساسیت‌های طرف مقابل را می‌دانیم و همچنین می‌دانیم که ممکن است آن‌ها سروصدا کنند، اما هر وقت آن‌ها به تعهدات خود عمل کردند این گام ما قابل بازگشت خواهد بود.»
اواسط اردیبهشت ماه، همزمان با اولین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ایران در واکنش به بی‌عملی اروپا در زمینه جبران خسارت‌های ناشی از خروج آمریکا، فرآیند کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای خود را آغاز کرد. تاکنون چهار گام در چارچوب این فرآیند برداشته شده است. آغاز غنی‌سازی مجدد اورانیوم در تاسیسات فردو، مهمترین بخش گام چهارم بود که اروپایی‌ها را نگران کرد. هم حسن روحانی و هم سازمان انرژی اتمی ایران تاکید می‌کنند که اقدامات ایران با نظارت مستقیم آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام می‌شود. با این حال، اروپایی‌ها ابراز نگرانی می‌کنند. بریتانیا گام جدید ایران را «تهدیدی برای امنیت ملی» خود ارزیابی کرد و آلمان هم آن را «غیرقابل قبول» توصیف کرد. در این میان، واکنش امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، از سایر کشور‌های اروپایی مفصل‌تر و مهمتر بود و سردرگمی اروپا را به وضوح نشان داد. ماکرون از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم در فردو را یک اقدام «خطرناک» و «تغییر عمیق» دانست و ایران را به خروج از برجام متهم کرد. وی طی یک سخنرانی در چین گفت: «حالا هفته‌های آینده صرف اعمال فشار بیشتر به ایران خواهد شد، تا ایران به چارچوب [برجام] بازگردانده شود و تحریم‌های مشخصی کاهش یابد تا بتوان موازنه بهتری را احیا کرد.»
رئیس‌جمهور فرانسه مشخص نکرده است که چگونه می‌خواهد در هفته‌های آینده همزمان هم به ایران اعمال فشار کند و هم تحریم‌ها را کاهش دهد. احتمالا منظور او، اعمال فشار دیپلماتیک بر ایران و تلاش برای کاهش تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران است تا برجام زنده بماند و مذاکرات جدید به منظور گسترش دادن این توافق به مسائل موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران انجام شود. اگر چنین گمانه‌ای درست باشد، باید گفت که چنین رویکردی در ماه‌های اخیر شکست سختی خورده است. ماکرون در چند ماه اخیر، خصوصا در سپتامبر، تلاش کرد از طریق ترتیب دیداری میان روسای جمهور ایران و آمریکا در سازمان ملل در نیویورک، مذاکرات جدید را آغاز کند. اما به دلیل خودداری آمریکا از رفع بخشی از تحریم‌های نفتی ایران و همچنین فقدان اعتماد ایران به آمریکا تکاپوی ماکرون به شکست انجامید. اما ظاهرا ماکرون هنوز هم در این زمینه تلاش می‌کند. او روز چهارشنبه همزمان با برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات ایران گفت: «ما باید توافق هسته‌ای را بر اساس بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت و همچنین در ارتباط با موشک‌های بالستیک و ثبات منطقه‌ای بازسازی کنیم. دو سال است که ما از این امر حمایت می‌کنیم.»
اظهارات ماکرون از اختلاف نظر عمیق ایران و اروپا درباره برجام پرده برداشت. ایران می‌خواهد همین برجام حفظ شود و تحریم‌های نفتی و بانکی آمریکا برداشته شوند. اما اروپایی‌ها در عین اینکه نمی‌توانند تحریم‌های مزبور را رفع کنند، از ایران می‌خواهند برجام ناکام فعلی را به برنامه‌های موشکی و نفوذ منطقه‌ای خود بسط دهد. اروپا در مقابل فرآیند کاهش تعهدات هسته‌ای ایران سه راه دارد: 1- خسارت‌های اقتصادی ایران را مثلا از طریق تسهیل فروش نفت این کشور جبران کند. 2- مکانیسم حل مناقشه مندرج در برجام را فعال کند و نهایتا با بازگرداندن تحریم‌های اروپایی و سازمان ملل به آمریکا ملحق شود. 3- همین سیاست نامشخص فعلی را ادامه دهد. اروپایی‌ها در حال حاضر راه سوم را ادامه می‌دهند. اما با استمرار کاهش تعهدات از سوی ایران، ادامه این راه ممکن است امکان‌پذیر نباشد. مشکل اروپایی‌ها این است که درباره ادامه همین راه هم اجماع ندارند. روزنامه وال‌ستریت ژورنال روز چهارشنبه گزارش داد که کشور‌های بزرگ اروپایی درباره احتمال فعال‌سازی مکانیسم حل مناقشه گفتگو‌هایی انجام داده‌اند. اما فرانسه به سایر شرکای اروپایی فشار آورده و خواستار این شده که زمان بیشتری به دیپلماسی با ایران داده شود. مواضع اروپا، به وضوح سردرگمی اروپایی‌ها را نشان می‌دهد. آن‌ها این بار مواضع لفظی نسبتا قوی گرفتند، اما در عین حال، از اتخاذ اقدام عملی مانند تامین منافع ایران یا فعال سازی مکانیسم حل مناقشه عاجز هستند و به احتمال زیاد باز هم برای نجات برجام دست به دامن آمریکا خواهند شد. ماکرون گفته به زودی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، درباره برجام گفتگو خواهد کرد. گفتگو‌های قبلی او به جایی نرسید، اما باید دید آیا گفتگو‌های آینده او به نتیجه می‌رسد یا اینکه در اثر انفعال اروپا، برجام ذره ذره آب خواهد شد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.