آینده لبنان در ابهام 

علی روغنگران

سعد حریری روز سه‌شنبه همزمان با سیزدهمین روز تظاهرات گسترده بخش عظیمی از شهروندان لبنانی در اعتراض به مشکلات معیشتی و اقتصادی، اعلام کرد، به بن‌رسیده و استعفای خود را کتبا تسلیم میشل عون کرد. اما روز چهارشنبه خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام رسمی لبنان گزارش کرد سعد حریری مشکلی با ادامه کار در پست نخست وزیری ندارد، به شرط آنکه در کابینه آینده امکان حضور وزرای فن‌سالار (تکنوکرات) که قادر به اجرای اصلاحات برای جلوگیری از سقوط اقتصاد لبنان باشند، وجود داشته باشد.

سعد حریری پیشتر اصلاحاتی را برای بهبود وضعیت اقتصادی و توقف اعتراضات در نظر گرفته بود که البته این اصلاحات مورد قبول قرار نگرفت. شمار گسترده‌ای از شهروندان لبنانی در دو هفته اخیر در اعتراض به شرایط اقتصادی و مالی و بی‌کفایتی سیاسی در این کشور تظاهرات کرده و خواستار استعفای دولت، نمایندگان مجلس و به طور کلی، برکناری کل طبقه حاکم شده‌اند؛ گروهی که به گفته معترضان در سه دهه گذشته تقریبا بدون تغییر باقی مانده است. اعتراضات اخیر در لبنان نگرانی‌های زیادی درباره آینده این کشور ایجاد کرده است. ناظران معتقدند استعفای نخست وزیر لبنان با چراغ سبز غرب و عربستان سعودی صورت گرفته است. سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب‌الله لبنان پیش از این مخالفت خود با استعفای دولت در مقطع زمانی کنونی را اعلام کرده و گفته بود کناره‌گیری دولت به نفع وضعیت این کشور نیست.

استعفای حریری لبنان را با چالش بزرگی روبه رو کرده است. تشکیل دولت جدید کار ساده ای نخواهد بود. تشکیل دولت در لبنان به خاطر ساختار فرقه ای این کشور همیشه کار دشواری بوده است حالا با اعتراضات اخیر و دخالت خارجی این کار سخت تر هم شده است. پس از برکناری حریری تلاش هایی برای کنار گذاشتن میشل عون از ریاست جمهوری نیز آغاز شده است.

چند نکته درباره سعد حریری

سعد حریری فرزند سعدالدین رفیق حریری، نخست وزیر پیشین لبنان و سرمایه‌دار مشهور عرب است. او در 18 آوریل 1970 -میلادی در ریاض، پایتخت عربستان سعودی به دنیا آمد. پدرش در یک بمب‌گذاری در 14 فوریه 2005 ترور شد. با ترور رفیق حریری گروه‌های سیاسی دور فرزند او جمع شدند. سعد حریری نیز راه پدرش را ادامه داد و به همراه ولید جنبلاط و سمیر جعجع از رهبران ائتلاف موسوم به 14 مارس شد. سعد حریری در سال 2007 جنبش المستقبل را بنیان گذاشت و رهبری آن را برعهده گرفت. سعد حریری نیز مانند پدرش از مخالفان حزب الله لبنان  بود. خانواده حریری روابط بسیار نزدیکی با عربستان سعودی دارند. سرمایه کلان آن‌ها در عربستان است. در واقع عربستان وطن دوم آنهاست. همچنین حریری پسر و پدر به صورت سنتی روابط خوبی با دولت فرانسه نیز داشته و دارند. سعد حریری تاکنون دو بار به مقام نخست وزیری لبنان رسیده است. یک بار در سال 2009 پس از آنکه ائتلاف 14 مارس در انتخابات پارلمانی به پیروزی رسید، از سوی میشل عون رئیس جمهور به عنوان نخست وزیر معرفی شد و تا سال 2011 در این سمت ماند، در آن زمان کابینه لبنان منحل شد و حریری نیز کنار رفت. بار دوم سال 2016 باز هم میشل عون از حریری دعوت به همکاری کرد و او دوباره نخست وزیر لبنان شد. در سال 2017 حریری در تصمیمی بحث برانگیز و در زمانی که در عربستان سعودی حضور داشت از مقام خود کناره گرفت، اما پس از خروج از عربستان و در پی اصرار نمایندگان گروه‌های مختلف سیاسی لبنان، استعفای خود را پس گرفت و به کار خود ادامه داد. بسیاری معتقد بودند تصمیم حریری تحت فشار محمد بن سلمان ولیعهد سعودی صورت گرفته بود. حتی عده‌ای معتقد بودند که حریری مدتی در عربستان به گروگان گرفته شده بود.

سناریو‌هایی برای آینده لبنان

با بالاگرفتن اعترضات و استعفای حریری از یک سو ممکن است که اوضاع لبنان بدتر از وضعیت کنونی شود. تظاهرات کنندگان با توجه به نوع شعاری این خط را پیگیری می کنند که همه مسئولان کشور را که براساس قانون اساسی لبنان هر کدام به یک فرقه و مذهب تعلق دارند، کنار بزنند. با توجه به اینکه نخست وزیر اهل سنت کنار رفته است، مردم اینگونه برداشت کرده اند که مقدمه‌ای است برای اقدامات بعدی و از وضعیت کنونی خوشحالند. حریری در لبنان سمبل ضدیت با جبهه مقاومت است اکنون کسانی از استعفای حریری ابراز خوشحالی می‌کنند که زمانی از او حمایت می‌کردند. حالا بعد از رفتن حریری ممکن است به رئیس جمهور لبنان (میشل عون) برای استعفا فشار وارد شود، پس از آن هم ممکن است فشار‌هایی برای تغییر قانون اساسی لبنان به میان آید؛ که در این حالت محوریت فرقه‌‌ای کنار گذاشته شود و محوریت احزاب در نظر گرفته شود. سناریو بعدی این است که رهبران سیاسی لبنان توافقاتی با هم داشته باشند و براساس این توافقات هر کدام از این رهبران بر طرفداران خود که در صحنه اعتراضات خیابانی حضور دارند اثربگذارند و به تدریج از تعداد معترضان کاسته شود و به نوعی اعتراضات کمی فروکش کند. درهمین راستا اخیرا برخی از اصناف در لبنان به خاطر اختلال در کسب و کار و معیشت خود از ادامه اعتراضات ناراضی اند. در این سناریو ممکن است اعتراضات کمی معتدل شود، اما به طور کامل متوقف نشود مثل اعتراض جلیقه زرد‌های فرانسه که ماه‌ها به طول انجامیده است. باید به این نکته هم توجه کرد که لبنان در بسیاری از مسائل از فرانسه الگو برداری می‌کند. ممکن است در شیوه اعتراض هم همین الگوبرداری را داشته باشد.

وضعیت سعد حریری و آینده سیاسی او به این بستگی دارد که کدام سناریو به نتیجه برسد. حریری سیاست زیرکانه ای به خرج داد و از زیر بار مسئولیت شانه خالی کرد، تا بگوید با مردم است. با توجه به ارتباطات حریری با فرانسه و به ویژه عربستان سعودی که منافع مالی اش هم در این کشور قرار دارد، به نظر می‌رسد او از این کشور‌ها برای خروج از دولت چراغ سبز گرفته است. پیشتر نیز سعودی‌ها و غربی‌ها تلاش بسیاری کردند که این دولت تشکیل نشود چرا که حزب الله در این دولت نمایندگان زیادی دارد و آن‌ها با وجود حضور حریری در مسند نخست وزیری با دولت او مشکل داشتند. به نظر می‌رسد سعودی‌ها و غربی‌ها معتقدند با پایین آوردن میشل عون می‌توانند حزب الله را ضعیف کنند. چرا که عون با اینکه مسیحی است، متحد حزب الله است و منتقدان حزب الله تصور می‌کنند با حذف عون می‌توانند حزب الله را تضعیف کنند. تغییر قانون اساسی هم قطعا خواست غربی‌ها به ویژه فرانسه است. زمانی به سود گروه‌های شیعی مثل حزب الله بود که قانون اساسی فرقه‌ای نباشد، اما حالا با توجه به نفوذ حزب الله در حاکمیت لبنان، غربی‌ها به دنبال شکستن این نفوذ هستند. غربی‌های معتقدند که روند گذشته در این کشور جواب نمی‌دهد و باید تغییر کند. با شدت گرفتن فشار‌ها بعید است که حزب الله با تغییر قانون اساسی مخالفت کند اما در شرایط کنونی لبنان این اقدام به راحتی امکانپذیر نیست. چرا که هر کدام از فرقه‌ها قطعا بر روی کلمه به کلمه قانون اساسی جدید پافشاری خواهند کرد. تغییر قانون کار ساده‌ای نیست، ولی اگر همه مردم این را بخواهند انجام می‌شود.

میشل عون هم در برابر فشار‌ها مقاومت خواهد کرد. او احتمالا تغییراتی ایجاد خواهد کرد و امتیازاتی به مردم داده خواهد شد ولی پروسه استعفای عون مانند استعفای حریری نخواهد بود و قطعا اگر تلاشی هم در این راستا صورت بگیرد زمان زیادی به طول خواهد انجامید. به این نکته هم باید توجه کرد که شرایط کنونی، اوج تظاهرات در لبنان است و از این به بعد ممکن است اعتراضات فروکش کند. با تمام این اوصاف به نظر می‌رسد باید تغییرات در لبنان انجام شود چرا که نسل جدید سیستم کنونی را بر نمی‌تابد.