از «لیلی و مجنون» 1315 تا «مسخ نرگس» 1401

هرچند درسال‌های اخیر تولیدات مشترک سینمای ایران با کشورهای دیگر رونق گرفته است، اما برخلاف آنچه انتظار می‌رود، قدمت این تولیدات به سال ۱۳۱۵ بازمی‌گردد. آن زمان که سینمای ملی، رونق چندانی نداشت و دو پروژه «لیلی و مجنون» و «چشم‌های سیاه» به عنوان محصول مشترک سینمای ایران و بالیوود ساخته شدند.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» و به نقل از ایرنا، این جریان به صورت کجدار و مریز تا قبل از انقلاب ادامه پیدا کرد و طی آن آثاری ازجمله «جدال با مهتاب» محصول مشترک ایران و ایتالیا در سال ۴۲، «مردی از تهران» محصول مشترک ایران و لبنان در سال ۴۵، «جیب‌بر خوشگله» محصول مشترک ایران و ترکیه در سال ۴۸ و «آتش جنوب» به عنوان محصول مشترک سینمای ایران و فرانسه در سال ۵۵ به تولید رسید.
در سال‌های ابتدایی انقلاب و تا حدودی در دهه ۷۰، تمامی تمرکز بر روی سینمای داخل معطوف شد و تولید مشترک چندانی صورت نگرفت.
از دهه ۷۰، روند این تولید مشترک‌ها کم‌کم آغاز شد. در دهه ۸۰ روی غلطک افتاد و در دهه ۹۰ به اوج خود رسید. روند تولیدات مشترک هم‌اکنون به جایی رسیده که سالانه چندین فیلم به عنوان محصول مشترک سینمای ایران با کشورهای مختلفی جلوی دوربین رفته و آثار ایرانی موفق شده‌اند علاوه بر جذب سرمایه‌های خارجی، تجربه همکاری با عوامل خارجی را برای چندمین بار تکرار کنند.
البته در موضوع تولید مشترک، یک اصل وجود دارد و آن اینکه صرف ساخته شدن یک فیلم در کشور دیگر، به عنوان محصول مشترک محسوب نمی‌شود و اصولا فیلمی تحت‌عنوان محصول مشترک به حساب می‌آید که علاوه بر حضور عوامل خارجی، سرمایه‌گذار یا تهیه‌کننده‌ای خارجی نیز داشته و زمینه نمایش آن فیلم در کشور دوم نیز فراهم شود.
با این تبصره، بسیاری از فیلم‌هایی که داعیه تولید مشترک دارند، از این دایره خارج شده و صرفا به عنوان آثاری شناخته می‌شوند که با عواملی خارجی یا در لوکیشنی خارج از کشور جلوی دوربین رفته‌اند.
در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به فیلم‌هایی که تحت عنوان تولید مشترک در سینمای پس از انقلاب جلوی دوربین رفته‌اند.
فصل پنجم
فیلم رفیع پیتز، اولین همکاری مشترک پس از انقلاب سینمای ایران و فرانسه است که در سال ۷۵ جلوی دوربین رفت. فیلمی که بر اساس طرح اولیه بهرام بیضایی نوشته شد.
گبه
کمپانی تهیه‌کننده آثار کلود شابرول، کیشلوفسکی و آلن رنه در سال ۷۵، تولید فیلم مخملباف را به عهده گرفت. گبه در نهایت به عنوان محصول مشترک سینمای ایران و فرانسه شناخته شد.
فرش باد
ساخته کمال تبریزی در سال ۸۱، جزو اولین آثار استانداردی بود که به مفهوم واقعی کلمه، یک اثر مشترک بود. کاری از سینمای ایران و ژاپن که طی آن هم سرمایه‌گذاری به صورت مشترک رقم خورده بود و هم دوربین، در بخش‌هایی از ایران و ژاپن تصویر گرفت.
کافه ترانزیت
فیلم کامبوزیا پرتوی به عنوان محصول مشترک سینمای اران و فرانسه، دو کمپانی فرانسوی، یک کمپانی مجارستانی و یک کمپانی از ترکیه را به عنوان سرمایه‌گذار در کنار خود دید.
نیلوفر
نیلوفر، نخستین فیلم بلند سابین ژمایل لبنانی است. در این فیلم که به عنوان محصول مشترک میان ایران و فرانسه ساخته شد، فرشته طائرپور و ژان برهات به عنوان تهیه‌کننده حضور دارند.
تولدی دیگر
عباس رافعی در سال ۸۶، یکی از مهم‌ترین فیلم‌هایش را به عنوان نخستین محصول مشترک ایران و لبنان جلوی دوربین برد. برای این فیلم، شبکه الکوثر در مقام سرمایه‌گذار ظاهر شد.
یک خانواده محترم
نخستین ساخته بلند سینمایی مسعود بخشی در سال ۹۱ با یک تهیه‌کننده ایران و دو تهیه‌کننده فرانسوی جلوی دوربین رفت و با وجود تمام حاشیه‌هایی که به همراه داشت، هرگز اجازه نمایش در سینماهای کشور را پیدا نکرد.
گذشته
ششمین ساخته اصغر فرهادی به عنوان محصول مشترک ایران، ایتالیا و فرانسه است. فیلمی که با حضور عوامل ایرانی و فرانسوی در پاریس جلوی دوربین رفت و از همان بدو تولید، سه پخش‌کننده ایرانی، فرانسوی و ایتالیایی آن مشخص بودند.
رستاخیز
شاید جالب باشد که رستاخیز، یک پروژه تولید مشترک محسوب می‌شود. به گفته درویش، این فیلم محصول  مشترک ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس به همراه کویت است. درویش حتی پا را از این حد فراتر نهاده و رستاخیز را در بعد فنی و عوامل نیز به عنوان یک پروژه تولید مشترک عنوان کرده است.
پریدن از ارتفاع کم
اولین فیلم بلند حامد رجبی، با تهیه‌کننده و سرمایه‌گذاری مشترک ایرانی و فرانسوی جلوی دوربین رفت و تمام سکانس‌های فیلم در داخل یک خانه فیلمبرداری شد.
فروشنده
فیلم فرهادی اگرچه در ایران جلوی دوربین رفت اما به مانند عوامل فنی آن، با سرمایه فرانسوی و البته قطری ساخته شد و درنهایت هم به‌عنوان تولید مشرک سینمای ایران و فرانسه معرفی شد.
سلام بمبئی
فیلم قربان محمدپور، برخلاف آنچه عنوان می‌شود، دومین تولید مشترک سینمای ایران و هند به حساب می‌آید. فیلمی که پس از همای سعادت در سال ۵۰، با حضور تهیه‌کننده و بازیگران ایرانی و هندی در سه زبان ایرانی، هندی و انگلیسی به تولید رسید و در سینماهای دو کشور به روی پرده رفت.
غلام
مینا تبریزیان در سال ۹۵، غلام را در لندن جلوی دوربین برد. فیلم به تهیه‌کنندگی و سرمایه‌گذاری انگلیسی که معدودی از عوامل ایرانی در آن حضور داشتند.
آرمان‌شهر
فیلم حسین ناظر محصول مشترک سینمای ایران، افغانستان و اسکاتلند است که متاسفانه با یک اکران ضعیف، چندان دیده نشد. فیلم البته به عنوان نماینده سینمای افغانستان، به آکادمی هشتادوهشتمین دوره جوایز اسکار معرفی شد.
رفتن
نخستین ساخته سینمایی نوید محمودی به عنوان تولید مشترک سینمای ایران و افغانستان است. رفتن به عنوان نماینده سینما افغانستان برای حضور در اسکار هشتادونهم معرفی شد.
اولین تولد
فیلم علی عطشانی را می‌توان با اغماض، یک تولید مشترک میان سینمای ایران و هالیوود نام‌گذاری کنیم. تهیه‌کننده و کارگردان فیلم، عطشانی است و فیلم به جز بازیگران و استودیو توزیع‌کننده، از عوامل ایرانی استفاده کرده است. فیلم البته در آمریکا به روی پرده رفته و هنوز فرصت نمایش در ایران نیافته است.
درست شبیه پسرم
نخستین فیلم بلند سینمایی کوستانزا کواتریگلیو، محصول مشترک ایتالیا، کرواسی، بلژیک و ایران است. حدود ۴۰درصد از این فیلم در ایران جلوی دوربین رفته است. عوامل فیلم نیز چهره‌هایی از این ۴ کشور هستند.
لینا
فیلم رامین رسولی، اگرچه در افغانستان جلوی دوربین رفت اما به عنوان محصول مشترک سینمای ایران، افغانستان و هلند محسوب می‌شود.
لرد
فیلم پرحاشیه محمد رسول‌اف، بدون طی کردن مراحل اداری و قانونی به عنوان محصول مشترک سینمای ایران و چک در ایران تولید شد و اگرچه اجازه نمایش در ایران پیدا نکند اما در چند جشنواره خارجی حضور یافت.
نیروانا
مرتضی آتش‌زمزم، با نیروانا، نخستین همکاری مشترک سینمای ایران و بنگلادش را رقم زد. فیلمی که قرار بود در دو کشور به صورت هم‌زمان به روی پرده برود اما کرونا تا به امروز مانع از این اتفاق شده است.
ما شما را دوست داریم خانم یایا
فیلم عبدالرضا کاهانی محصول مشترک سینمای ایران و تایلند است که در هر دو کشور به روی پرده رفت و علاوه بر این دو زبان، به زبان فرانسوی نیز دوبله و در سینماهای این کشور نیز نمایش داده شد.
زغال
فیلم اسماعیل منصف اگرچه تماما به زبان آذری تولید شده و تمام سکانس‌هایش در ایران جلوی دوربین رفته است اما به عنوان محصول مشترک سینمای ایران و ترکیه شناخته می‌شود.
یه‌وا
فیلم آناهید آباد اگرچه با حضور عوامل عمدتا ایرانی در ارمنستان جلوی دوربین رفت اما به عنوان تولید مشترک دو کشور ایران و ارمنستان محسوب می‌شود. فیلم حتی به عنوان نامزد سینمای ارمنستان به آکادمی نودمین دوره جایزه اسکار معرفی شد.
مست عشق
پروژه حسن فتحی با مشارکت سینمای ایران و ترکیه جلوی دوربین رفته و این روزها با تکمیل تصویربرداری و تدوین، آماده نمایش شده است.
بوتاکس
نخستین ساخته کاوه مظاهری، اگرچه به عنوان تولید مشترک سینمای ایران و کانادا مطرح است اما با حضور عوامل ایرانی ساخته شد و تنها سرمایه‌گذار و پخش‌کننده آن متعلق به کانادا بوده است.
رقصنده
جدیدترین ساخته بهمن گودرزی، محصول مشترک سینمای ایران، هنگ‌کنگ و ماکائو است که به دلیل کرونا، تولید آن یک‌بار متوقف شد.
ترانه‌ای عاشقانه برایم بخوان
فیلم مهرداد غفارزاده محصول مشترک ایران و ترکیه است. ۷۰ درصد فضای فیلم در ترکیه و مابقی در ایران می‌گذرد. فیلم در اسفندماه سال گذشته در سینماهای کشور به روی پرده رفت.
لایه‌های دروغ
نخستین ساخته رامین سهراب، نخستین همکاری مشترک سینمای ایران و فنلاند است که علاوه بر تهیه‌کنندگان ایرانی و فنلاندی، سرمایه‌گذارانی نیز از این دو کشور به خود می‌بیند. فیلم حتی در شکل عوامل تولیدی نیز از چهره‌های دو کشور بهره برده است.
بندر بند
آخرین ساخته سینمایی منیژه حکمت محصول مشترک سینمای ایران و آلمان است که هم تهیه‎کننده آلمانی دارد و هم از ابتدا، یک توزیع‌کننده آلمانی داشته است.
مسخ نرگس
یکی از آخرین تلاش‌های سینمای ایران در حوزه تولید مشترک، به مسخ نرگس مربوط می‌شود که قرار است به زودی در بوشهر جلوی دوربین برود. فیلم حامد علیزاده به عنوان تولید مشترک ایران و اسپانیا، با حضور بازیگرانی از این دو کشور و با تکیه بر المان‌های فرهنگی این دو ملت جلوی دوربین می‌رود.
همچنین طی هفته‌های گذشته، توافقاتی جدی میان مقامات سیاسی و فرهنگی ایران با کشورهایی چون عمان، لبنان و لهستان برای تولید سینمایی مشترک به امضا رسید