آینده حکمرانی در افغانستان

محسن پاک‌آیین

با تسلط طالبان بر اکثر نقاط افغانستان و خروج حقارت آمیز و غیرمسئولانه اشغالگران آمریکا ازافغانستان، اینک توجه تحلیل گران منطقه و جهان به آینده افغانستان و نوع سیستم حکمرانی و حاکمیت در این کشور معطوف شده است. در این رابطه برخی از سناریوهای ممکن برای آینده افغانستان مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته است.

اولین سناریو، حفظ دولت فعلی و به عبارتی ابقای دولت اشرف غنی است که بسیار بعید بنظر می رسد و احتمال آن نزدیک به صفر است.  دولت اشرف غنی یک دولت ضعیف و وابسته به آمریکا و ناکارآمد بود و مقبولیت مردمی نداشت. مردم از این دولت ناراضی بودند و از سقوط آن خوشحال هستند. طالبان نیز که با قدرت نظامی در کنار اتخاذ رویکرد مسالمت جویانه به قدرت رسیده است، دیگر به بازگشت اشرف غنی یا اعضای دولت وی مانند امرالله صالح رضایت نخواهند داد.

دومین سناریو، تجزیه افغانستان و تشکیل دو منطقه پشتون نشین و غیرپشتون نشین است. این سناریو نیز به دلیل پراکندگی اقوام در مناطق مختلف افغانستان و عدم علاقمندی مردم به نقض یکپارچگی کشور غیرمحتمل است. از اظهارات مقامات طالبان نیز استنباط می شود که این گروه نیز چنین برنامه ای را در دستورکار ندارد.

سناریوی سوم، شکست مذاکرات بین الافغانی و عدم دستیابی به توافق طالبان با دیگر اقوام و وقوع یک جنگ نافرجام داخلی است. احتمال تحقق این سناریو نیز قوی نیست. مردم افغانستان از هر قوم و عشیره، پس از سالهای طولانی جنگ و تحمل اشغالگران آمریکا و ناتو، خواهان امنیت در افغانستان هستند و تداوم جنگ های داخلی را نخواهند پذیرفت. طالبان نیز به دنبال حفظ قدرت و موقعیت فعلی و کسب مقبولیت داخلی و مشروعیت خارجی است و به همین دلیل علاقمند به ورود به منازعات داخلی نیست. مسئولین طالبان سعی خواهند کرد طی مذاکره با گروه های مختلف و در عین حال نمایش اقتدار نظامی خود، رویکردی مسالمت آمیز را نمایش داده و از جنگ داخلی پرهیز کنند.

سناریوی چهارم و محتمل، تشکیل یک شورای انتقال قدرت یا دولت موقت به سرکردگی یکی از مقامات ارشد طالبان برای اداره کشور است. طالبان قانون اساسی امروز افغانستان را قبول ندارد و لذا دولت موقت در صدد افزودن متمم هایی به این قانون یا تهیه پیش نویس قانون اساسی جدید خواهد بود. اگر قانون اساسی اصلاح شده یا جدید، در یک همه پرسی به تصویب مردم برسد، گام های بعدی می تواند برداشته شود. در این چارچوب ممکن است مذاکرات بین الافغانی  با هدف تقسیم قدرت میان طالبان و دیگر اقوام ذینفوذ ادامه یابد و احتمال شکل گیری دولت فراگیر با حضور همه اقوام، فراهم آید.

اجرای سناریوی چهارم می تواند به سالها ناامنی و جنگ در افغانستان خاتمه داده و بتدریج این کشور را به ثبات و آرامش برساند.

تشکیل حکومت فراگیر متشکل از همه مذاهب، اقوام و نیروهای سیاسی مختلف، یک اقدام ثبات ساز و مورد حمایت همسایگان و دوستان افغانستان از جمله جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. تحقق این سناریو اگر با حمایت مردم همراه باشد، برای دولت فراگیر، مقبولیت داخلی ایجاد کرده و مسیر حرکت برای کسب مشروعیت منطقه ای و بین المللی را هموار خواهد ساخت.

البته با توجه به رویکرد تمامیت خواهانه طالبان، ممکن است دولت فراگیر به سادگی تشکیل نشود. در این صورت نقش کشورهای میانجی مانند ایران، روسیه، چین و پاکستان برای ایجاد دولتی فراگیر حائز اهمیت خواهد بود. باید به طالبان تفهیم شود که تداوم رویکرد تمامیت خواهانه و نادیده گرفتن حقوق دیگر اقوام، عدم رضایت مردم افغانستان را در پی داشته و شناسایی دولت جدید از سوی همسایگان و جامعه بین الملل را بامشکل مواجه می سازد.

همه عناصر تاثیرگذار در داخل و خارج از افغانستان باید تلاش کنند تا این کشور مجددا درگیر منازعات نظامی داخلی نشود چرا که در این صورت فضا برای فعالیت گروه های تروریستی همچون داعش و دیگر نایبان منطقه ای آمریکا، برای بی ثبات سازی این کشور افزایش خواهد یافت.