فاجعه همین‌قدر نزدیک است!

مریم اصغری

ماجرای قتل هولناک آقای کارگردان به دست پدر و با همدستی مادرش و همچنین اعتراف قاتلین و عدم پشیمانیشان، شوک بزرگی را به همه و علی‌الخصوص اهالی سینما وارد کرد. همانهایی که در اتفاق‌های تلخ قبلی که رد پایی از خشونت در آن دیده می‌شد، به صورت رسمی یا غیررسمی واکنش‌هایی نشان می‌دادند؛ اما این بار ماجرا برای آن‌ها نیز دردناک‌تر از آن بود که بتوانند واکنش نشان دهند. اگرچه حادثه‌های این چنینی در یکی دو سال اخیر کم نبوده اما انگار هر سال که می‌گذرد فاجعه‌ای بزرگتر رخ می‌دهد.

نظریه خشونت ذاتی

به گزارش روزنامه «صبح امروز» یکی از تغییراتی که در حال تبدیل به یکی از مشخص‌ترین ویژگی‌های جوامع قرن حاضر است، مسئله خشونت است. در این خصوص  در مقاله «بررسی روانشناختی – فرهنگی پدیده خشونت در بستر خانواده» که به قلم فاطمه و مژده طلابیگی به رشته تحریر در آمده، نوشته شده است: «نظریه خشونت ذاتی یکی از قدیمی‌ترین توجیه‌ها در مورد علل بروز خشونت انسانی است و به این نکته تأکید دارد که موجودات انسانی برای بروز رفتارهای خشن، از پیش به طور ذاتی برنامه‌ریزی شده‌اند. فروید باور داشت که تکانه‌هایی که غریزه مرگ طلبی را در فرد ایجاد می‌کنند، در طی زمان انباشته می‌گردند، درصورتیکه به تناوب رفع و آزاد نشوند، به زودی به سطحی ویرانگر می‌رسند و موجب بروز اعمال خطرناک و آسیب رسان به خود و دیگران می‌شوند.»

در بخش دیگری از این نوشتار آمده است: « فراگیری روش‌های مقابله با فشارهای روانی (از طریق روانشناسان، مشاوران، مددکاران اجتماعی) در زندگی پیچیده انسان امروزی یک نیاز ضروری است. هرگاه تنش از حد تحمل افراد بالاتر باشد، حالتی در فرد ایجاد می‌شود که به آن «فشار روانی» می‌گویند. منظور از مقابله با فشار روانی تلاش‌هایی است که به منظور کنترل، تحمل، به حداقل رساندن و یا اداره کردن موقعیت‌هایی که به نظر خطرناک و تنشزا می‌رسند، به عمل می‌آید. مهمترین شیوه های مقابله با فشار روانی شامل شناخت درمانی، رفتار درمانی، بهره‌گیری از مکانیزم دفاعی مؤثر و… است.»

فقدان زیرساختهای فرهنگی

یکی از مهم ترین عوامل گرایش به خشونت در جامعه ما «نبود زیرساختهای آموزشی و فرهنگی» می‌باشد که در این بُعد، تحقیقات فراوانی بر روی تاثیر رسانه‌های جمعی بر جلوگیری از اعمال خشونت در سرتاسر جهان انجام شده است و نقش محتواهای تصویری از جمله فیلم‌ها به عنوان عاملی بازدارنده در آن مشهود است. چراکه این هنر، سعی می‌کند به مخاطب پیش آگاهی بدهد و می‌تواند بگوید که فاجعه همین قدر نزدیک است.

به عبارتی به گفته کارشناسان امر، اکران فیلم‌هایی که به موضوع خشونتهای خانوادگی و اجتماعی می‌پردازد و تبعات آن را به تصویر می‌کشد، به عنوان عاملی بازدارنده مثمره‌ثمر است و می‌تواند راهکاری با زیرساخت‌های فرهنگی در این حوزه قلمداد گردد. در این خصوص نگاهی داریم به فیلم‌هایی که در سال‌های اخیر به موضوع خشونت یا تبعات آن پرداخته‌اند.

خانه پدری

خانه پدری فیلمی به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی کیانوش عیاری است که اکران آن در دی ۱۳۹۳ آغاز شده بود اما درهمان ابتدا، به دلیل وجود یک صحنه خشن با مشکلاتی در اکران روبرو و در روز اول اکران عمومی از پرده پایین کشیده شد. در نهایت پس از پنج سال با اصلاحاتی جزئی و با رده‌بندی سنی بالای ۱۵ سال در تاریخ ۱ آبان ۱۳۹۸ در سینماها اکران شد، اما مجدد پس از پنج روز با دستور مستقیم دادستانی توقیف شد و نهایتا در ۲۲ آبان ۱۳۹۸ مجددا رفع توقیف شد.

خانه پدری قصه اتفاق‌های یک خانه قدیمی را از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۷۹ روایت می‌کند و بازیگرانی همچون مهدی هاشمی، شهاب حسینی و مهران رجبی، ناصر هاشمی، مینا ساداتی، نازنین فراهانی و… در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند. این فیلم در چند بخش به مسائل و مشکلات زنان ایران در هفتاد سال اخیر می‌پردازد و قتل ملوک دختر جوان خانواده‌ای سنتی  را از روی تعصبات ناموسی و به روایت فیلم، پاک کردن ننگ و حفظ آبروی خانواده به تصویر می‌کشد.

بد نیست یادآوری کنیم که بسیاری از فعالین فرهنگی معتقد بودند که اگر جلوی اکران فیلم «خانه پدری» و امثال آن گرفته نمی‌شد، سال گذشته شاهد قتل خبرساز «رومینا» به دست پدرش نبودیم.

مغزهای کوچک زنگ‌زده

«مغزهای کوچک زنگ‌زده» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی هومن سیدی  و تهیه‌کنندگی سعید سعدی به سبک درام در فضایی اجتماعی، تلخ، جنایی و البته اکشن میباشد. نوید محمد زاده و فرهاد اصلانی در نقش دو برادر، شخصیت‌های اصلی این فیلم را برعهده دارند.

در خلاصه داستان فیلم آمده است: در منطقه‌ای نزدیک البرز و زندان غزلحصار، یک آبادی وجود دارد که مختص فقیران و آشغال جمع کن‌ها و افراد به شدت گیر افتاده در تمکن مالی است. شکور، شاهین، شهره و شهروز به همراه پدر و مادرشان، در این آبادی زندگی می‌کنند. خشونت‌های جامعه و مسائل جمعی مواد مخدر به طوری این خانواده را تحت‌الشعاع قرار داده‌است که این خانواده از هم می‌پاشد. همچنین تلاش برای به قتل رساندن دختر جوان این خانواده به دلیل تعصبات کورکورانه، بخشی از ماجرای این داستان است.

«دبورا یانگ» منتقد آمریکایی نشریه «هالیوود ریپورتر» نیز پیش از این فیلم، مغزهای کوچک زنگ‌زده  را استعداد نوظهور سینمای ایران و مهیج‌ترین فیلم – ژانر در بازار جشنواره فجر معرفی کرده بود که به خوبی می‌تواند در عرصه بین‌المللی نیز مخاطبان را جذب کند.

ماهی و گربه

«ماهی و گربه» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی شهرام مکری است و موفق شد جایزه ویژه بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز را در سال ۲۰۱۳ به دلیل «محتوای خلاقانه» از آنِ خود کند. تمام فیلم «ماهی و گربه» در یک سکانس پلان اتفاق می‌افتد و در این خصوص شهرام مکری و محمود کلاری همراه با گروه بازیگران فیلم یک ماه تمرین کردند تا بتوانند این تک‌شات طولانی را ضبط کنند. برخی منتقدین «ماهی و گربه» را از این جهت فیلمی منحصر به فرد در تاریخ سینما می‌دانند که توانسته «تک‌شات بودن» و «مفهوم تکرار زمانی» را همزمان به کار ببرد.

فیلم داستانی غیرخطی دارد و از تعدادی داستانک با شیوه روایت زمان مدور تشکیل شده است. پیرنگ اصلی فیلم این است: چند دانشجوی دختر و پسر برای شرکت در جشن بادبادک بازی به شمال کشور رفته‌اند. در همسایگی کمپ کوچک آنها کلبه-رستورانی قرار دارد که سه مرد ساکن آن هستند. رستوران به گوشت احتیاج دارد و جز این جوان‌ها شکاری در آن اطراف نیست.

شایان ذکر است قصه «ماهی و گربه» بر اساس یک ماجرای واقعی نوشته شده است. در سال ۱۳۷۷ خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر این‌که رستورانی بین راهی گوشت چرخکرده انسان را می‌پخته است

پرویز

«پرویز» فیلمی به کارگردانی مجید برزگر و نویسندگی همزمان مجید برزگر، حامد رجبی و بردیا یادگاری است. این فیلم اولین بار در شصتمین دوره جشنواره فیلم «سن سباستین »به نمایش درآمد و در ایران علی‌رغم مخالفت‌ها در سی‌ویکمین دوره جشنواره فیلم فجر، خارج از مسابقه و در بخش جشنواره جشنواره‌ها به شکل محدود نمایش داده شد و بسیار مورد استقبال تماشاگران و منتقدین سینمای ایران قرار گرفت.

این فیلم که از کارهای تحسین شده سینمای ایران در جشنواره هاست، به ماجرای پسری با نقش آفرینی زنده یاد لوون هفتوان می پردازد که بعد از سال ها زندگی با پدر به دنبال ازدواج مجدد وی، از خانه پدری و شهرک محل زندگی اش طرد می‌شود. پسر که تا قبل از این ماجرا «ظاهرا» مورد احترام اهالی شهرک بوده، ناگهان با چهره سرد و بی‌رحم اهالی شهرک محل زندگی‌اش روبه رو می‌شود، کسانی که دیگر تاب تحمل او را ندارند و او را از کار بیکار می‌کنند. پسر مجبور می‌شود به دنبال شغلی جدید برود تا بتواند زندگی خود را اداره کند. بی مهری پدر و اهالی شهرک در قبال پسر، باعث می‌شود او شخصیتی را از خود بروز دهد که سراسر خشم و عقده و کینه است…

این فیلم در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۹۳ در سینماهای ایران اکران شده‌است.

عنکبوت

«عنکبوت» فیلمی به کارگردانی ابراهیم ایرج زاد و نویسندگی اکتای براهنی و تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی است. داستان این فیلم درمورد قاتل سریالی ایرانی، سعید حنایی است که ملقب به قاتل عنکبوتی بود. به عقیده صاحبنظران و منتقدین، عنکبوت که بر اساس ماجرای حقیقی زندگی سعید حنایی، قاتل عنکبوتی مشهد ساخته شد، بی شک فیلم قابل دفاع و قابل توجه است. معایب تعصب بیجا، مجازات خودسرانه دیگران و نسبت جرم به افراد بدون رعایت قانون و داوری قانونی مسئله‌ای است که عنکبوت به خوبی به آن پرداخته و نسبت به آن واکنش نشان داده است. «عنکبوت» از انسانیت و مجازات مناسب جرم و به قدر کفایت و نه افراط صحبت می‌کند و هشدار می‌دهد. فیلمنامه‌ فیلم با ظرافت ویژه‌ای شخصیت اصلی مرد یعنی کاراکتر سعید حنایی را پرداخته است. بازی محسن تنابنده در نقش سعید حنایی نیز به قدری جزئیات دارد که شاید بتوان گفت بهترین بازی او در طی کارنامه کاری‌اش است. تنابنده در عنکبوت با بازی چشم‌های خود شخصیت عجیب و رعب‌آوری را ارائه می‌دهد که علاوه بر صداقت درونی کاراکتر با خودش برای اهداف و نیت درونی‌اش ما را از جزئیات رفتاری خود به عنوان مخاطب او به وحشت می‌اندازد.

هجوم

«هجوم» نیز یکی دیگر از فیلم‌های شهرام مکری در ژانر جنایی است که در بخش پانورامای شصت‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین نمایش یافت و نامزد جایزه تدی شد.

داستان «هجوم» درباره یک قتل در یک ورزشگاه است. چند مأمور پلیس در حال بررسی این پرونده هستند و با ورود به این ورزشگاه سر نخ‌هایی از این قتل به دست می‌آورند. آن‌ها مظنون به قتل را هم همراه خود دارند و کافی‌ است که خط سیر وقوع قتل را دریابند؛ اما این برایشان کار پیچیده‌ای خواهد بود. چراکه دوستان مقتول نمی‌خواهند با پلیس همکاری کنند.