دیپلماسی شهری و اهداف بالقوه آن
محمدرضا صفری | کارشناس حوزه شهری و تحلیلگر
دیپلماسی شهری؛ اولا یک هنر است. دوما کاربردی است. سوما در این دیپلماسی، هدف اصلی، ملت‌ها هستند نه الزاما دولت‌ها! در جهان امروز دولت‌ها در کشورهای پیشرفته برخلاف کشورهای عقب افتاده، به سوی کوچکتر شدن حرکت می‌کنند و تصمیم‌گیری‌های لازم درباره مسائل اساسی حیات، سیاست، فرهنگ و اقتصاد جامعه از پایین به بالا صورت می‌گیرد؛ در این بین شهردارها و شوراهای شهر به عنوان نماینده مستقیم افکار عمومی و اراده مردم در بهبود روابط مردم با یکدیگر نقش برجسته‌ای دارند.
شهرها با ارتقاء جایگاه سیاسی، فن‌آوری، فرهنگی خود از اعتبار کافی برای اجرای نوعی از فعالیت‌های دیپلماتیک برخوردار هستند که از آن با عنوان دیپلماسی شهری یاد می‌شود.
اعضای شورای‌های اسلامی شهر و شهرداری‌ها می‌توانند از طریق دیپلماسی شهري در عرصه‌هایی چون جذب سرمایه‌گذار خارجی، جذب گردشگر، گسترش تجارت خارجی، انتقال فناوري‌هاي نوین با شهرهای جهان ارتباط گرفته و مشکلات خود را مرتفع کنند.
محمدرضا صفری معتقد است شهرهایی که در دو کشور مختلف از ویژگی‌های باستانی، تاریخی، فرهنگی و نمادهای مشترک برخوردارند با یکدیگر تفاهم‌نامه “خواهرخواندگی” بین شهری امضا می‌کنند تا از ظرفیت‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف خاص علمی و اقتصادی برای شهر استفاده کنند.
وی جذب توریست را از دیگر فعالیت‌های دیپلمات شهری می‌داند، تشریح می‌کند: شهرداری می‌تواند با ایجاد جاذبه‌های شهری از طریق برگزاری برنامه‌های فرهنگی در قالب جشنواره، فستیوال، نمایشگاه مردم شهرهای بزرگ جهان را از تمدن، فرهنگ، آداب و سنن شهر خود، آگاه كند.
آنچه که از دیپلماسی شهری نمی‌دانیم
صفری با اشاره به تعریف دیپلماسی خاطرنشان می‌کند: می‌توان دیپلماسی را فرایند و یا نهادی تعریف کرد که هدف آن ارائه خود و یا علایق خود به دیگران است. باید توجه داشت در بیان هر نوع تعریفی از دیپلماسی شهری می‌بایست به این نکته توجه کرد که ارائه علایق، مفهوم و عنصر اساسی دیپلماسی شهری است. بنابراین می‌توان دیپلماسی شهری را فرایند و یا نهادی تعریف کرد که در قالب به کارگیری بازیگرانی در عرصه بین‌الملل سعی در ابراز علایق خود به دیگران دارد.
این متخصص حوزه شهری تصریح می‌کند: در کنگره مسئولان محلی و منطقه‌ای شهر هلند که در سال 2008 برگزار شد، دیپلماسی شهری ابزاری برای حکومت‌های محلی تعریف شد که هدف آن ایجاد همبستگی اجتماعی، جلوگیری از اختلافات، حل اختلافات بعد از بروز چالش‌ها و در نهایت ایجاد محیطی پایدار که شهروندان بتوانند در صلح، دموکراسی و رفاه اقتصادی زندگی کنند. در واقع دیپلماسی شهری نوعی از توسعه است که برای پیشرفت و بهبود اقتصادی و اجتماعی سازماندهی می‌شود.
وی با اشاره به بازيگران اصلي ديپلماسي شهري می‌افزاید: درواقع افراد اصلی دیپلماسی شهری شامل شهرداران، شوراهای شهر و نماینده محلات، شهروندان و نمايندگان سازمانهاي بينالمللی غيردولتي است.
جایگاه دیپلماسی شهری و گردشگری
صفری با بیان اینکه “امروزه کلان‌شهرها نقش مهمی در سیاست جهانی و بازساخت اقتصاد جهانی دارند” می‌گوید: مفاهیمی چون منطقه شهری، ابرشهرها و ناحیه کلان شهری در حوزه مطالعاتی جغرافیای سیاسی قرار می‌گیرد، اما باید توجه داشت که کلان‌شهرها به طرز عجیبی در چارچوب دیپلماسی شهری بر جریان‌های بین‌المللی تاثیر می‌گذارند. کانون‌های جمعیتی و مراکز استراتژیک بر اقتصاد و سیاست در سطوح ملی و بین‌المللی موثرند.
این متخصص حوزه شهری می‌گوید: در واقع دیپلماسی شهری از دهه 70 در كنار دیپلماسی عمومی قرار گرفت. دولت‌ها برای آن كه از مجاری رسمی وارد مذاكره نشوند از دیپلماسی‌های شهری، فرهنگی و ورزشی استفاده كردند.
با بررسی آنچه در كلان‌شهرهای بزرگ جهان گذشته، در می‌یابیم كه دیپلماسی شهری در این كشورها بسیار موفق بوده و حوزه تاثیرگذاری فراوانی داشته است.
به گفته وی، علاوه بر ابعاد سیاسی، ابعاد دیگر دیپلماسی را می‌توان در توسعه گردشگری مطرح کرد. دیپلماسی شهری می‌تواند با برگزاری جشنواره‌ها و یا برنامه‌های فرهنگی در قالب نمایشگاه و یا فستیوال نسبت به بهبود اوضاع، موثر باشد. برنامه‌ها و رخدادهای فرهنگی و هنری همیشه موجب افزایش دوستی‌ها شده‌اند كه مسئولان حوزه شهری باید توجه كافی نسبت به آن داشته باشند. انجام این اقدامات فرهنگی می‌تواند مردم شهرهای بزرگ جهان را از تمدن، فرهنگ و آداب و سنن سایر ملل آگاه كند و سهم به‌سزایی در افزایش شناخت جهانیان از یکدیگر به همراه داشته باشد.
صفری با بیان اینکه “افزایش صدور روادید برای جهانگردان خارجی نیز از جمله روش‌‌هایی است كه مسئولان شهری می‌توانند با استفاده از آن‌ها حوزه دیپلماسی شهری را با هدف توسعه گردشگری فعال كنند” خاطرنشان می‌کند: سفر شهرداران به کشورهای دیگر راه مناسبی برای جذب گردشگران فراوان برای توسعه كلان‌شهرها خواهد بود.
این متخصص حوزه شهری تشریح می‌کند: پروژه‌هایی مانند ایجاد زیرساخت‌ها شامل زهکشی، پارک‌ها، نوسازی راه‌ها، زمین‌های ورزشی، ایجاد کتابخانه و … را در بر می‌گیرد. اثرات این عملکرد دیپلماتیک را می‌توان در توانمندسازی شهرداری‌ها، تقویت روابط حکومت‌های محلی در سطح بین‌المللی و ارتقاء مهارت‌های حکومت‌های محلی ذکر کرد.
برندینگ شهری، توریسم و دیپلماسی شهری
صفری با بیان اینکه “یکی از تلاش‌های دیپلماتیک شهرداری‌ها برای ایجاد جاذبه‌های شهری و نیز جذب توریست، ایجاد نماد و یا برند مناسب و جذاب برای گردشگران است” می‌گوید: با توجه به اهمیت سیماي شهر در اذهان عمومی، نیازمند استراتژي‌هاي رسانه‌اي گوناگونی براي ایجاد تصویر شهر هستیم. مسئولان شهري تلاش می‌کنند تا با استفاده از امکانات رسانه‌اي بر جذابیت سیماي شهرشان بیافزایند و بر عناصر هویتی نمادین در فضاي شهر تأکید کنند.
وی با مطرح کردن دو پرسش ادامه می‌دهد: در اینجا دو سوال مطرح می‌شود؛ نخست اینکه دیپلماسی شهری در کلانشهر مشهد با تاکيد بر تعاملاتِ فراملي شهرداری از طریق دانشگاه‌ها دارای چه جایگاهی است؟ و دوم اینکه مهمترین استراتژی‌ها جهتِ افزایش و ارتقاء دیپلماسي شهری در کلان شهر مشهد کدامند؟
این متخصص حوزه شهری ادامه می‌دهد: شهرها در عین هماهنگی با دولت کل از نوعی استقلال اثرگذار و محرک برخوردارند و می‌توانند در جهت حداکثرسازی منافع شهروندانشان ابتکار عمل به خرج دهند. مدیران شهری با در نظر گرفتن مصالح شهری و شهروندان شهر، سیاست‌های کلان و استراتژیک را به نوعی تدوین یا اصلاح می‌کنند و تلاش دارند ضمن انطباق با دیدگاه‌ها، گرایش‌ها، تمایلات، نقاط قوت اجزای تشکیل‌دهنده‌شان، منافع این اجزا را حداکثر کنند.
وی با بیان اینکه “با افزایش توانایی مدیریت در بهبود کیفیت و سطح زندگی تمامی ذی‌نفعان می‌کوشند تا تجربه افراد از شهر را معنی‌دار و به یادماندنی کنند” تشریح می‌کند: شهرت و آوازه شهرها که از آن به برند شهری (city brand) نیز یاد می‌شود آمیزه‌ای است از هویت تاریخی، ویژگی‌های اجتماعی، نهادهای تمدنی، فعالیت‌های تجاری، امکانات رفاهی و تفریحی و مناسبات سیاسی و بین المللی هر شهر که بر آیند آن معمولاً به طور فشرده در قالب یک کلمه یا یک عبارت کوتاه خلاصه می‌شود.
صفری معتقد است آنچه که این امر مهم را عملی می‌سازد استفاده از ابزار و مولفه تأثیر‌گذار دیپلماسی شهری در عرصه بین‌المللی است؛ چر ا که کارگزاران دیپلماسی شهری می‌توانند با تکیه بر دانش و مهارت خود سیاست‌گزاران و همچنین افکار عمومی را در جهت منافع شهر متبوع خود هدایت کنند.
نقش فعال شهرداری و دانشگاه‌های کلان مشهد
این متخصص شهری با اشاره به نقش فعال شهرداری و دانشگاه‌های کلان مشهد در زمینه دیپلماسی شهری خاطرنشان می‌کند: واکاوی و بررسي نتایج یافته‌های پژوهش، بيانگر نقش فعال شهرداری و دانشگاه‌های کلان مشهد در زمينه دیپلماسی شهری است. اما با توجه به شرایط فعلی متوجه می‌شویم که اقدامات و فعاليت‌های انجام شده در زمينه دیپلماسي شهری کلانشهر مشهد، متناسب با جایگاه والا و بلند مرتبه این شهر در کشور و جهان اسلام، اقداماتی قابل قبول و چشمگير محسوب نمي‌شود. بنابراین فعاليت در حوزه دیپلماسی شهری کلان شهر مشهد، به‌خصوص در بخش‌های شهرداری و همکاری با دانشگاه‌ها نيازمند برنامه‌ریزی نظام‌مند، جهت انجام اقدامات و فعاليت‌های اجرایي بيشتری است.
صفری ادامه می‌دهد: در این راستا، بهره‌گيری از فرصت‌ها نيازمند سياست‌گذاری و برنامه‌ریزی کارآمد است. پژوهش حاضر در راستای زمينه‌سازی برای بهره‌برداری از فُرصت‌های خارجي و رفع نقاط ضعف داخلي و ارتقاء موقعيت استراتژیکِ دیپلماسي شهری کلانشهر مشهد با اتکا بر افزایش تعاملاتِ شهرداری و دانشگاه‌های این شهر، نیازمند انجام اقداماتی است.
وی می‌افزاید: از جمله بهبود اوضاع اقتصاد شهری مشهد با استفاده از فرصت‌های فراوان جذب سرمایه‌گذاری خارجي و فعاليت‌های اقتصادی بين‌المللي که این امر را مي‌توان با معرفي پتانسيل‌های شهرهی از طریق روابط فراملي دانشگاه‌ها و یا ارائه طرح‌های پژوهشي کاربردی درجهتِ شناسایی و معرفي زمينه‌های سرمایه‌گذاری تسهيل کرد.
وی بیان می‌کند: همچنین با بهره‌مندی حداکثری از فرصت‌های جذب گردشگران خارجي و با افزایش آگاهي‌های مدیریتي در زمينه توانایي‌ها و ظرفیت‌های ناشناخته صنعت گردشگری در کلانشهر مشهد می‌توان بر بهبود دیپلماسی شهری افزود. درواقع حضور گردشگران علمي در قالب دانشجویان، بازدیدهای علمي و …. تحت روابط فراملي دانشگاه‌ها، کمک شایاني بر استفاده از ایده‌های جدید به ویژه در زمينه صنعت گردشگری و بالفعل‌سازی ظرفیت‌های شهری خواهد کرد.
صفری با بیان اینکه “از سویی دیگر توسعه تعاملات و ارتباطات با شهرها و کشورهای عضو جاده تاریخي ابریشم و جهان اسلام بر مبنای شناخت ظرفیت‌های ناشناخته صنعت گردشگری و ایجاد بسترهای هویت‌سازی و برندسازی شهری در این شهر اقدامی مهم و اثرگذار است” می‌گوید: درواقع با برگزاری همایش‌ها و نشست‌های بين‌المللي و کمک بر آشنایي و معرفي ایده‌های جدید -که برگزاری آن در بهترین حالت از طریق دانشگاه‌ها و واحدهای آموزشي معتبر خواهد بود- می‌توان کمک شایانی در این زمینه داشته باشد.
به گفته صفری، بهبود شرایط زیرساختهای فن‌آوری اطلاعاتي و ارتباطي شهر هوشمند( Smart City) و بهبود زیرساختهای دیپلماسی شهری(سخت افزاری و نرم افزاری)با بهره‌گيری از سرمایه‌گذاران خارجي و داخلی _ که ضرورتا به دانش آکادميک و تبادل اطلاعات در این زمينه نيازمند است که تنها از طریقِ روابط فراملي دانشگاه‌ها مرتفع می‌شود_ می‌تواند کمک شایان و اثرگذاری برای تحقق اهداف شهری به عمراه داشته باشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.