بازگشت به شرایط قبلی تقریبا ناممکن است

علی روغنگران

مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل روز جمعه در مصاحبه ای با بخش جهانی BBC گفته است که در صورت پیروزی «جو بایدن» در انتخابات آمریکا و تمایل واشنگتن برای بازگشت به برجام، ایران شرایطی خواهد داشت. او در خصوص شروطی که ایران برای بازگشت آمریکا به برجام دارد، گفت که اولین شرط ایران این است که دولت جدید آمریکا تعهد کند «نقض برجام» تکرار نخواهد شد. شرط دوم هم رسیدگی به خساراتی است که ایران از نظر مالی و رنج انسانی به خاطر تحریم های ظالمانه آمریکا از سال 96 تاکنون متحمل شده است. البته درخواست غرامت از آمریکا بدون ذکر جزئیات بیشتر بیان شده است. موضع سفت و سخت ایران نشان می دهد که حتی پیروزی جو بایدن در انتخابات آبان ماه ایالات متحده، تضمینی برای روبه راه شدن همه موضوعات بین ایران و این کشور نخواهد بود. این در شرایطی است که ایلان گلدنبرگ مشاور جان کری وزیر امور خارجه اسبق آمریکا روزهای پر کاری را سپری می کند! او در مرکز امنیت نوین آمریکا و دیگر مراکز تحقیقاتی وابسته به حزب دموکرات، در حال تدوین استراتژی فشار هوشمندانه علیه ایران است! جو بایدن نامزد حزب دموکرات آمریکا نیز اخیرا دریادداشتی که اتفاقا مورد توجه محافل بین المللی قرار گرفته است، سیاستهای دولت ترامپ در قبال ایران را شکست خورده خوانده است. البته این مسئله به معنای بازگشت مطلق بایدن به دیپلماسی نیست، بلکه به معنای جایگزینی استراتژی فشار حداکثری با استراتژی فشار هوشمند بر ایران است. به عبارت بهتر، در صورتی که بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز شود، هدف آمریکا در قبال ایران کمترین تغییری پیدا نمی کند و حتی اهداف میانی و کلان این کشور در تقابل با تهران بر سر جای خود باقی خواهد ماند، اما ممکن است در اهداف کوتاه مدت واشنگتن ، شاهد جا به جایی اولویت ها و مولفه هایی باشیم. در اینجا باید نقش افرادی مانند ایلان گلدنبرگ، ریچارد نفیو، جک سالیوان و ویلیام برنز را به صورت جدی مدنظر قرار داد. اینها افرادی هستند که در صورت پیروزی بایدن، در حوزه سیاست خارجی دولت آمریکا نقش بسیار موثری ایفا خواهند کرد. در این میان ایلان گلدنبرگ نقش پررنگ تری نسبت به سایرین ایفا خواهد کرد.

مرکز امنیت ملی نوین آمریکا به سرپرستی ایلان گلدنبرگ اخیرا گزارشی را در خصوص راهبرد چند مرحله ای دولت بایدن در برجام منتشر کرده است. در بخشی از این گزارش آمده است که دموکرات‌ها به دنبال حل تدریجی و گام‌به‌گام معمای ایران نیستند و درصدد هستند ابعاد این معما را نه به صورت مرحله‌ای، بلکه به صورت موازی با هم حل کنند. این معما از سه جزء بسیار مهم و راهبردی تشکیل شده است: برنامه هسته‌ای، نقش منطقه‌ای، و برنامه موشکی

او مشاور اصلی بایدن در امور مربوط به ایران و برجام محسوب می شود. مرکز امنیت ملی نوین آمریکا به سرپرستی ایلان گلدنبرگ اخیرا گزارشی را در خصوص راهبرد چند مرحله ای دولت بایدن در برجام منتشر کرده است. در بخشی از این گزارش آمده است که دموکرات‌ها به دنبال حل تدریجی و گام‌به‌گام معمای ایران نیستند و درصدد هستند ابعاد این معما را نه به صورت مرحله‌ای، بلکه به صورت موازی با هم حل کنند. این معما از سه جزء بسیار مهم و راهبردی تشکیل شده است: برنامه هسته‌ای، نقش منطقه‌ای و برنامه موشکی. همان گونه که محرز است، مشاوران حوزه سیاست خارجی دولت احتمالی بایدن، موضوع برجام را در ارتباط با سایر پدیده های جاری در رابطه با کشورمان تجزیه و تحلیل می کنند. آن ها از ابتدا نیز نگاه مستقلی نسبت به برجام نداشتند. چنانچه در گزارش مرکز امنیت نوین آمریکا نیز آمده است، تیم بایدن حرکت مستقیم به سوی یک معامله بزرگ و یکپارچه بدون در نظر گرفتن اقدامات مقدماتی، موقتی و کوتاه‌مدت را بی‌فایده و غیرقابل ‌دسترسی می‌داند. بنابراین، به صورت مرحله بندی شده و ناظر بر هدفی به نام مهار همه جانبه ایران حرکت خود را شکل خواهد داد. ایلان گلدنبرگ یکی از کسانی است که قویا بازگشت بدون پیش شرط به برجام را رد کرده است. فراتر از آن، گلدنبرگ کمترین مخالفتی با استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران (به عنوان یک ظرفیت و ابزار اعمال فشار) ندارد. انتقادات او به ترامپ نیز مربوط به استفاده نا به جا از مکانیسم ماشه است و نه کلیت استفاده از آن! نبايد فراموش کرد که نخستين کارشکنی های علنی آمريکا در مغايرت با برجام، در دوران رياست جمهوری اوباما و حضور دموکرات ها در کاخ سفيد صورت گرفت. همگان به ياد دارند که وزارت خزانه داری آمريکا در دوران اوباما و پس از انعقاد توافق هسته‌ای، مانع عادی سازی روابط بانکی و اعتباری با ايران و لغو تحريم ها شد. پس از آن نيز ترامپ با استفاده از ظرفيت‌هايی که دموکرات ها در برجام و خارج آن تعريف کرده بودند(خصوصا مکانيسم ماشه و لزوم تاييد تعليق تحريمهای ايران در بازه زمانی 120 روزه از سوی رئيس جمهور آمريکا) از اين توافق خارج شد. گلدنبرگ و دیگر مشاوران بایدن معتقدند که اگر دموکرات ها بخواهند به برجام باز گردند، بايد از جمهوری اسلامی ايران امتيازات جديد و بيشتری بگيرند! منظور دموکرات ها از امتيازات جديد، دائمی کردن محدوديت‌های مشخص شده زمانی در برجام و متعاقبا، خلع سلاح موشکی ايران است. حدود یکسال و نیم پیش، گلدنبرگ در مقاله ای در فارین پالیسی، هرگونه بازگشت دموکرات ها به برجام را منوط به کسب امتیازات جدید از ایران دانسته بود. وی در این مقاله تاکید کرده بود:”رئيس‌جمهور بعدی بايستی از اهرم فشاری که پس از خروج ترامپ از برجام ايجاد شده برای رسيدن به تفاهم اوليه بر سر بسياری از مسائل محل اختلاف با ايران و آينده برنامه هسته‌ای اين کشور استفاده کند. پيامی که بايد به ايران و دنيا بدهيم اين است: ما انتظار داريم که بار ديگر به توافق برگرديم، اما قبل از آن لازم است صحبت کنيم! ما بايد برای بازگشت به برجام امتيازات بيشتری از ايران بگيريم.”

اکنون معادله کمی تغییر یافته است! نخست اینکه شانس دموکراتها برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نسبت به یکسال و نیم قبل افزایش یافته و بایدن در نظرسنجی های عمومی و ایالتی از ترامپ پیش افتاده است. بنابراین، دموکرات ها خود را بیشتر در آستانه ورود به کاخ سفید می بینند. فراتر از آن، افرادی مانند ایلان گلدنبرگ قرار است از مسند تئوریسن و نظریه پرداز، وارد عرصه اجرایی آمریکا شوند. موضوع دیگر اینکه بایدن در مبارزات انتخاباتی خود، قول بازگشت با برجام و احیای توافق هسته ای با ایران را داده است. اما آیا این به معنای بازگشت گلدنبرگ از شرایط و نظرات خود است؟! هرگز!

مشاوران بایدن معتقدند می توان در عین بازگشت ظاهری به برجام، آن را بی خاصیت کرد! به عبارت بهتر، آنها قصد دارند در عین بازگشت اعلامی اولیه به برجام، از تعلیق تحریمهای ایران و برداشته شدن آنها حتی به صورت موقت جلوگیری کنند تا به قول خود، ایران را وادار به امتیازدهی بر سر موارد بعدی نمایند. این همان روش و راهکاری است که تیم سیاست خارجی بایدن بر روی آن کار می کند. بنابراین، باید گزینه بازگشت مطلق و بدون دردسر به برجام را از سوی جو بایدن و تیم سیاست خارجی وی فراموش کرد.