آل سعود دلواپس سلامتی یا صندلی ترامپ؟

علی روغنگران

روز شنبه «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان و «محمد بن سلمان» ولیعهد این کشور با ارسال دو پیام جداگانه به «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا که به بیماری کرونا مبتلاست، برای وی دعا و طلب عافیت کردند. ملک سلمان در پیام خود به ترامپ نوشت: “خبر ابتلای شما و همسرتان به کرونا را دریافت کردیم و بهترین آرزوها را برای سلامتی و عافیت و شفای عاجل شما و همسرتان داریم و دعا می‌کنیم که هیچ گونه آسیبی نبینید.”

محمد بن سلمان ولیعهد سعودی نیز در پیامی مشابه، برای ترامپ آرزوی سلامتی و شفای عاجل کرد.

اگر چه ارسال چنین پیامی از سوی حاکمان سعودی به عنوان یک متحد ایالات متحده، مانند بسیاری از رهبران جهان یک امر عادی به نظر می رسد، اما نباید این موضوع را نادیده گرفت که سلامتی ترامپ و ماندن او در قدرت برای سعودی ها از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. چرا که به نظر می رسد در صورت ضعف عملکرد او در مبارزات انتخاباتی و شکست احتمالی در برابر جوبایدن، رقیب انتخاباتی او از حزب دموکرات، آینده روابط ایالات متحده و عربستان سعودی شاهد تغییراتی خواهد بود. تغییراتی که به هیچ وجه به مذاق حاکمان ریاض خوش نخواهد آمد. عربستان سعودی در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به یکی از متحدان اصلی او در منطقه تبدیل شد. عربستان با امضای قراداد‌های بزرگ اقتصادی توانست دولت ترامپ را در کنار خود حفظ کند. روابط این دو کشور آنقدر نزدیک شد که حتی در رسوایی قتل فجیع خاشقچی نیز ترامپ مدافع عربستان باقی ماند و سعی در پنهان کردن ابعاد ماجرا داشت. دولت آمریکا از حامیان جدی محمد بن سلمان است و بن‌سلمان ولیعهد جوان و جویای قدرت سعودی‌ها در دوران ترامپ توانست جایگاه خود را در عربستان تثبیت کند. حالا اما به نظر می‌رسد جو بایدن رقیب دموکرات ترامپ نظر متفاوتی درباره تعامل با عربستان دارد. بایدن در سخنانی به مناسبت سالگرد قتل جمال خاشقچی گفته است: “ما (در صورت پیروزی در انتخابات) در روابط خود با عربستان تجدید نظر خواهیم کرد.”

یکی از ابزار‌های اصلی دموکرات‌ها در رابطه با خاورمیانه مسئله حقوق بشر است. همین باعث می‌شود که پیشرفت در روابط عربستان و آمریکا در دوران دموکرات‌ها کند شود. همیشه روابط کشور‌های عرب خلیج فارس با دموکرات ها نسبتا سرد بوده و احتمالا در دوران بایدن هم همین حالت وجود خواهد داشت. بنابراین بسیار طبیعی به نظر می رسد که ریاض به شدت نگران شکست احتمالی ترامپ در انتخابات و انتقال قدرت به دموکرات ها در کاخ سفید باشد

در بیانیه نامزد دموکرات‌ها در انتخابات 2020 آمده است که دو سال پیش عوامل عربستان در اقدامی که گفته می‌شود به دستور محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی صورت گرفته، جمال خاشقچی منتقد و خبرنگار سعودی را ترور کردند. بایدن در ادامه تاکید کرد که (درصورت پیروزی در انتخابات) ما در روابط خود با عربستان تجدید نظر خواهیم کرد و به حمایت آمریکا از عربستان در جنگ یمن پایان خواهیم داد. به گفته او، تعهد آمریکا به ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشر حتی با نزدیکترین شرکای امنیتی در اولویت خواهد بود. نامزد دموکرات‌ها در ادامه خاطر نشان کرد: “من از حق فعالان، مخالفان سیاسی و روزنامه نگاران در سراسر جهان برای آزادی بیان بدون ترس از آزار و اذیت و خشونت دفاع خواهم کرد. مرگ جمال بی فایده نخواهد بود و ما بخاطر او مدیون هستیم که برای جهانی عادلانه‌تر و آزاد مبارزه کنیم.” خاشقچی روزنامه نگار 59 ساله به عنوان منتقد هیات حاکمه سعودی، دوم اکتبر 2018 (10 مهر 98) یک هفته پس از آن که از مقام‌های سعودی به خاطر سکوت در برابر اهانت‌های رئیس جمهوری آمریکا انتقاد کرده بود، در کنسولگری سعودی در استانبول به قتل رسید. دولت سعودی پس از 18 روز سکوت و تکذیب، بالاخره تحت فشار‌های جامعه جهانی تایید کرد که او در کنسولگری این کشور به قتل رسیده است. دیدگاه دموکرات‌ها درباره عربستان و دیگر کشور‌های حوزه خلیج فارس با مسائل حقوق‌بشری ارتباط مستقیم دارد. در قانون اساسی آمریکا کمتر به مسئله حقوق بشر پرداخته شده است. آمریکا بیشتر حقوق شهروندی را برای اتباع خود مد نظر قرار می‌دهد و دولت این کشور خود را مسئول وضعیت شهروندانش می‌داند، با این حال دموکرات‌ها سیاست‌های خود را به ویژه در خاورمیانه با حربه حقوق‌بشر پیش می‌برند. نمونه تاریخی آن همان کاری است که کندی با شاه ایران کرد. کندی در سخنرانی در مجلس سنا گفت که “ما اینقدر به شاه امتیاز دادیم و سلاح فروختیم که مردم ایران را از آمریکا متنفر کردیم و این راه اشتباه است و آمریکا باید به سمت مردم برگردد.” دموکرات‌ها با حربه مسائل حقوق بشری فشار می‌آورند و از این طریق تلاش می‌کنند منافع آمریکا را تامین کنند. جو بایدن هم با همین دست اویز می‌خواهد خود را بالا بکشد و به همین دلیل هم از عربستان انتقاد می‌کند. با این حال آمریکا نمی‌تواند عربستان را رها کند، چرا که عربستان تاثیر زیادی بر روی اعراب و شیخ نشین‌های حاشیه خلیج فارس دارد. اوباما در استرالیا یک سخنرانی داشت و در آنجا گفت ما زمانی به خاورمیانه احتیاج داشتیم و حالا دیگر احتیاجی نداریم، او توجه ویژه‌ای به شرق آسیا به ویژه مسائل چین داشت. اما در چهار سال اخیر ترامپ توجه بیشتری به خاورمیانه نشان داده است. به نظر می‌رسد اگر بایدن به پیروزی برسد به احتمال زیاد سیاست‌هایی نزدیک به اوباما را اتخاذ می‌کند. بایدن در شرایطی است که اوباما و هیلاری کلینتون روی سیاست های او اثر  زیادی خواهند داشت. در حال حاضر اختلافی میان آمریکا و عربستان بر سر مسئله عادی سازی روابط امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی به وجود آمده است. ملک سلمان بر خلاف موضع پسرش محمد بن سلمان حاضر به آشتی با اسرائیل نشده است. (پادشاه عربستان عادی سازی روابط با اسرائیل را مشروط به تشکیل کشور مستقل فلسطین کرده است) موضع ملک سلمان منعکس کننده دیدگاه سنتی عربستان در این باره است. در حالی که پسر او محمد بن سلمان این اعتقاد را ندارد و با فلسطینی‌ها مخالف است. او در یک مصاحبه گفته بود ما نمی‌توانیم سرنوشت کشورمان را به سرنوشت مبهم فلسطین گره بزنیم، فلسطینی‌ها باید بدانند شرایط همین است. با این حال پادشاه عربستان همان موضع سنتی را گرفت. او خود را وارث طرز تفکر ملک فیصل می‌داند که گفت ما می‌خواهیم در بیت‌المقدس نماز بخوانیم و مدتی پس از آن موضع‌گیری در سال 1975 ترور شد. این موضع عربستان باعث شده است که عادی سازی روابط شیخ‌نشین‌ها با اسرائیل متوقف شود. این موضع خوشایند آمریکا نیست. اگر بیماری پادشاه عربستان او را از پای بیاندازد و محمد بن‌سلمان جایگزین او شود این موضع هم می‌تواند تغییر کند. دیدگاه دموکرات‌ها درباره اسرائیل تفاوت چندانی با دیدگاه ترامپ نخواهد داشت، این بیشتر به ترس و نگرانی از واکنش محافل یهودی در آمریکا باز می‌گردد. یهودی‌ها در مجلس سنا قدرت زیادی دارند. نانسی پلوسی رهبر دموکرات‌ها نیز برقراری ارتباط میان شیخ نشین‌های خلیج فارس و اسرائیل را تائید کرده است. این نشان می‌دهد که آن‌ها نمی‌توانند از این سیاست کناره‌گیری کنند و قطعا آن را ادامه خواهند داد ولی ممکن است شکل آن کمی متفاوت شود. این سیاست به نوعی تاثیرگذاری بر نفوذ ایران نیز به شمار می رود. اساسا هدف از برقراری این روابط، نزدیک کردن اسرائیل به این منطقه است. اسرائیل با ایجاد پایگاه‌های نظامی می‌تواند حوزه‌های نفوذ ایران در خلیج فارس را محدود کند و به همین خاطر سرلشگر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در این باره هشدار داده است. با این وجود همانطور که پیشتر گفته شد؛ یکی از ابزار‌های اصلی دموکرات‌ها در رابطه با خاورمیانه مسئله حقوق بشر است. همین باعث می‌شود که پیشرفت در روابط عربستان و آمریکا در دوران دموکرات‌ها کند شود. همیشه روابط کشور‌های عرب خلیج فارس با دموکرات ها نسبتا سرد بوده و احتمالا دردوران بایدن هم همین حالت وجود خواهد داشت. بنابراین بسیار طبیعی به نظر می رسد که ریاض به شدت نگران شکست احتمالی ترامپ در انتخابات و انتقال قدرت به دموکرات ها در کاخ سفید باشد.