مردی که زندگی را به جاودانگی ترجمه کرد

نجف دریابندری، مترجم و نویسنده پیشکسوت، که با سبک و نثر ویژه‌اش در ترجمه شناخته می‌شد روز گذشته، ۱۵ اردیبهشت در سن نودویک سالگی و پس از عمری تلاش در راه اعتلای فرهنگ درگذشت. وی از مشهورترین و معتبرترین مترجمان ادبیات جهان بود که ترجمه آثاری از نویسندگانی مانند ارنست همینگوی، مارک تواین، ویلیام فاکنر و کازوئو ایشی‌گورو را در کارنامه‌اش دارد. همچنین آثار غیرداستانی بسیاری را نیز به قلم ترجمه در آورده که آثار فلاسفه‌ای همچون برتراند راسل و آیزایا برلین در میان آنها به چشم می‌خورد. بسیاری از کسانی که با آثار ادبی و فلسفی نجف دریابندری آشنایی ندارند، او را با کتاب دیگری می‌شناسند که با سی بار تجدید چاپ، نام او را از کتابخانه‌ها به فضای خانه‌ها و آشپزخانه‌ها آورد. «کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز» کار مشترک او و همسرش فهیمه راستکار، با سبکی متفاوت از کتاب‌های مشابه و نثری طناز و بازیگوش به یکی از محبوب‌ترین کتاب‌های آشپزی ایران تبدیل شد. سازمان میراث فرهنگی ایران، در سال ۱۳۹۶، آقای دریابندری را به عنوان گنجینه زنده بشری ثبت کرد. او در طول زندگی فرهنگی خود ارتباط خوبی با نشریات داشت و در برخی از آن‌ها مانند نقد آگاه و خوشه همکاری می‌کرد. وی از سال‌ها قبل به دلیل چند سکته مغزی و بستری شدن در بیمارستان و از دست دادن همسرش دست از کار کشیده بود.

معلمی بدون تعلم

زنده‌یاد دریابندری فردی خوش‌محضر بود که بسیاری شاعران نام‌آور روزگار ما همچون احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، ابراهیم گلستان، صادق چوبک و بسیاری دیگر با او در ارتباط بودند و سال‌ها در جلسه‌ صبح‌های جمعه شماری از دوستان و نام‌آوران اهل ادب گِردَش حلقه می‌زدند و از خوش‌صحبتی‌هایش بهره‌مند می‌شدند. خدمات دریابندری به زبان فارسی تنها به شکل دادن به حافظه جمع بسیاری از کتابخوانان در دهه‌های ۴۰، ۵۰، ۶۰  و بعد از آن ختم نمی‌شود. با آنکه خود او هرگز روی دانشگاه را ندید، اما آثار بی‌شماری را با قابلیت تبدیل شدن به کتب درسی در رشته‌های مختلف ترجمه و نویسندگی دارد. او معلم بدون متعلم بود و مهم‌ترین درس را از جماعت جامعه و تجربیات زیسته‌اش گرفت. حائز اهمیت است که وی به مناسبت ترجمه آثار ادبی آمریکایی، جایزه تورنتون وایلدر از دانشگاه کلمبیا را گرفته‌است.

ترجمه علم نیست بلکه عمل است

سهراب دریابندری فرزند این مترجم پیشکسوت با انتشار پیامی در صفحه مجازی خود این خبر را اعلام و ضمن تسلیت به همه دوستداران او تقاضا کرد به منظور جلوگیری از واگیر و بیماری به منزل ایشان مراجعه نکنند.

به گفته خود نجف دریابندری، او در سال ۱۳۰۷ در محله حمام جرمنی آبادان به دنیا آمده، هرچند سال تولد در شناسنامه‌اش ۱۳۰۸ ثبت می‌شود. به همین خاطر در دانش‌نامه‌های اینترنتی نیز او متولد ۱۳۰۸ معرفی شده است. بارها از او درباره تعریف ترجمه پرسیده شده و این مترجم با سابقه، هربار به نحوی در ارائه تعریفی محدود از ترجمه طفره رفته است. از نظر او ترجمه علم نیست بلکه عمل است که مترجم با آموزش منظم یا غیرمنظم و همینطور تمرین و ممارست آن را به دست می‌آورد. دریابندری باور دارد ترجمه خوب، ترجمه‌ای است که مترجم بتواند متن را به صورتی ترجمه کند که خود نویسنده اگر همزبان مترجم بود آن متن را به آن صورت می‌نوشت. مترجمی که به این نظریه مجهز شد یک راست می‌رود توی جلد نویسنده و درست مانند خود او می‌نویسد.