آثار زیانبار جدال نفتی مسکو و ریاض

علی روغنگران

شیوع گسترده کروناویروس در جهان اثرات مخرب زیادی را بر بازار‌های اقتصادی گذاشته است. یکی از این اثرات، بر بازار‌ نفت بود که به دنبال کاهش تقاضا، شاهد افت شدید در قیمت این کالا شد. اما آنچه مسئله را پیچیده تر کرد بروز جنگ نفتی بین عربستان و روسیه بود. حالا ریاض دست به افزایش تولید و کاهش قیمت زده که این مسئله تاثیرات قابل توجهی بر بازار جهانی نفت و تولید کنندگان و صادرکنندگان نفتی گذاشته است. این جنگ نفتی پس از شکست مذاکرات سازمان اوپک و روسیه در خصوص کاهش تولید نفت رخ داده است. در این مذاکرات روسیه پیشنهاد عربستان مبنی بر کاهش تولید نفت جهت کنترل قیمت را رد کرده است. از این روی، عربستان سعودی در ادامه‌ سیاست ها و تحرکات مرموز خود، این بار رقابت نفتی با روسیه را تا مرز جنگ، افزایش و تولید روزانه نفت خود را از 12 میلیون بشکه به 13 میلیون بشکه تغییر داده است. عربستان همچنین اعلام کرده است که به مشتریان روسیه در شمال اروپا در ازای خرید هر بشکه نفت 8 تا 10/25 دلار تخفیف به ازای هر بشکه نفت می دهد. کاهش‌های متوالی قیمت نفت پس از آخرین نشست اوپک باعث شد نفت در آستانه ثبت رکورد شدیدترین افت هفتگی قرار گیرد. این رخداد در سه دهه گذشته بی‌سابقه بوده است؛ هر چند به نظر می‌رسد با اقدامات اخیر سعودی‌ها در افزایش تولید نفت به بیش از 12 میلیون بشکه در روز و همچنین ارائه تخفیف به مشتری‌های خود درصدد ورود به حیاط پشتی روس‌ها و انباشت بازار از نفت سعودی است. با این اقدامات‌ نفت زیر 30 دلار دور از ذهن نخواهد بود. با وجود اینکه تصمیم روسیه و مخالفتش با طرح کاهش تولید، عصبانیت کشورهای تولیدکننده را برانگیخت و قیمت نفت را تا آستانه ورود به کانال 20 دلار کاهش داد، همچنان مقامات این کشور معتقدند، تصمیم اخیر بهترین تصمیم در شرایط فعلی است. پاول سوروکین، معاون وزیر انرژی روسیه در مصاحبه‌ای با رویترز، ضمن تاکید بر طبیعی بودن ریزش قیمت نفت در شرایط فعلی، افزود: «ریزش قیمت نفت در هفته جاری غیرقابل اجتناب بود و کاهش تولید دیگر منطقی نبود، زیرا معلوم نیست اپیدمی کرونا تا چه حد روی تقاضا برای نفت تاثیر خواهد گذاشت.»

او در این خصوص ادامه داد: «کاهش بیشتر تولید که تحت آن مسکو باید تولیدش را 600 هزار بشکه در روز کاهش می‌داد چالش‌برانگیز است. تا زمانی که همه درک نکنند، تقاضا چه میزان کاهش پیدا خواهد کرد، کاهش تولید هیچ ثمری ندارد.»

سوروکین گفت: ما تا زمانی که ندانیم کف تقاضا چه میزان خواهد بود، نمی‌توانیم با وضعیت کاهش تقاضا مبارزه کنیم. او در همه دیدارهای الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه با اوپک حضور داشته است. گفتنی است، روسیه تا پیش از جلسه 5 و 6 مارس اوپک‌، طی تماس‌های متعدد تلفنی بر عدم تغییر توافق فعلی کاهش تولید تاکید کرد اما هیچ کدام از اعضا و حتی غیراوپکی‌ها نیز با آن موافقت نکردند. پس از شکست در مذاکرات اوپک و غیراوپک، برخی منابع به رویترز خبر دادند که روسیه درصدد است تا در نشست 18 مارس (امروز) کمیته فنی اوپک ـ که قرار است به صورت ویدیویی برگزار شود ـ نماینده‌ای بفرستد. هر چند عربستان هرگونه حضور یا فرستادن نماینده به این نشست را به صورت کلی رد کرد. به نظر می‌رسد سعودی‌ها، مخالفت روسیه با طرح کاهش بیشتر تولید را به نوعی پشت پا زدن به همکاری چهار سال اخیر می‌دانند و حاضر نیستند در جلسه‌ای با حضور روس‌ها شرکت کنند. سرگی کوپیلوف، یکی از شرکای شرکت مشاوره بی اس سی گفت: این مسکو بوده که جنگ قیمت نفت را آغاز کرده است. روسیه منابع بسیار بیشتری برای حمایت از اقتصادش در بحبوحه بحران بازار نفت دارد، ولی شرایط برای عربستان متفاوت است. این تحلیلگر گفت: «از طرفی، عربستان سعودی تمایل به قیمت بالای نفت دارد و سهم آن مانند روسیه در بازار نفت خام بالاست ولی از طرف دیگر عربستان بر خلاف روسیه نمی تواند مدت زیادی با قیمت پایین نفت دوام بیاورد چون حاشیه‌های امنیت بسیار کمتری در سیستم بودجه خود دارد». یک ضعف دیگر عربستان سعودی وابستگی آن به درآمدهای نفتی و 50 میلیارد دلار کسری بودجه آن است. اقتصاد روسیه هم علی رغم رشد درآمدهای غیر نفتی و غیر گازی، به بحران های انرژی حساس است، ولی مسکو اعلام کرده در صورت وخیم تر شدن شرایط، ذخایر کافی برای حمایت از اقتصاد داخلی را تا چندین سال دارد. زمان نشان خواهد داد کدام یک از این غول های نفتی می توانند در این شرایط دوام بیاورند. روسیه برای پشت کردن به اتحاد اوپک دلایلی داشته است. بازار نفت همواره در بحبوحه کاهش تقاضا با مازاد تولید مواجه بوده است، ولی در حالی که امضا کنندگان قرارداد نفتی سعی می کردند تقاضا را افزایش دهند، این فاصله فورا توسط شرکت های آمریکایی مخصوصا تولیدکنندگان شیل پر شد و این تولیدکنندگان کسانی هستند که بیشترین ضربه را خواهند خورد. کوپیلوف گفت: «تولیدکنندگان کوچکی که فقط بر نفت گران قیمت شیل تمرکز دارند محکوم هستند و در نتیجه تمام پولی که در آنها سرمایه‌گذاری شده، از بین خواهد رفت».

اما کدام کشور بزرگترین قربانی این جنگ خواهد بود؟ ریزش قیمت نفت آزمون دشواری برای وضعیت مالی عراق خواهد بود که به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است و احتمالا باعث می شود این کشور پروژه های جدید انرژی و زیرساخت را متوقف کند. مقامات عراقی به رویترز گفتند: این تولیدکننده اوپک برای این که از عهده پرداخت حقوق کارکنان دولتی بربیاید، ممکن است ناچار شود به بازارهای استقراض بین المللی مراجعه کند زیرا قیمت نفت از سطحی که بغداد بودجه امسال خود را بر مبنای آن برنامه ریزی کرده بود، بیش از نیمی ریزش کرده است. عراق که برای 95 درصد درآمد بودجه خود به درآمدهای نفتی وابسته است، کمترین تنوع اقتصادی را در میان کشورهای خاورمیانه دارد و احتمالا پس از بروز اختلاف میان عربستان سعودی و روسیه در خصوص سیاست تولید نفت، احتمالا ناچار خواهد شد تدابیر ریاضت اقتصادی شدیدی را اجرا کند. یکی از مشاوران اقتصادی نخست وزیر عراق در این باره گفت: فروپاشی قیمت نفت به معنای دو برابر شدن کسری بودجه است و تنها گزینه ای که برای عراق می ماند، توسل به استقراض بین المللی است. بر اساس تحلیلی که از آمار صادرات نفت عراق انجام گرفته است، اگر قیمت نفت برنت حدود 30 دلار در هر بشکه بماند، درآمد عراق کمتر از سه میلیارد دلار در ماه خواهد بود که دو میلیارد دلار کمتر از پولی است که عراق برای تامین مخارجش نیاز دارد. موسسه اعتبارسنجی فیچ اخیرا هشدار داده که جنگ قیمت نفت به درآمد مالی تولیدکنندگان نفت در منطقه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی آسیب خواهد زد و ممکن است به موج تنزل رتبه اعتبار مالی دولت های این منطقه منجر شود. بر اساس گزارش اویل پرایس، جنگ قیمت و افت شدید قیمت نفت همه اقتصادهای خاورمیانه را متاثر خواهد کرد اما عراق که حتی پیش از فروپاشی قیمت نفت در موقعیت حساسی قرار داشت، یکی از بزرگترین بازندگان اختلاف میان اوپک و روسیه خواهد بود.

بسیاری از ناظران بر این باورند که اقتصاد ایران هم از این جنگ نفتی آسیب خواهد دید. در همین رابطه، روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» عنوان کرد: بیشترین آسیب را کشورهای ایران و ونزوئلا متحمل خواهند شد. هر دو کشور اقتصادشان متکی بر نفت است و هردوشان تحت تحریم آمریکا هستند. «سمیر ایوب» کارشناس امور روسیه نیز در گفتگو با العهد تصریح کرد: عربستان تصمیماتش را به دستور آمریکا می‌گیرد تا بر روسیه، ایران و کشورهایی که اقتصاد آنها وابسته به نفت است، تاثیر بگذارد. در همین راستا، به نظر می‌رسد بازار بورس تهران نیز متاثر از جنگ نفتی بوده است. بورس تهران همراه با بورس‌ها و بازار‌های مالی دنیا تحت تاثیر بلایی که روسیه و عربستان بر سر بازار نفت آوردند، قرار گرفت.

در همین حال اخباری مبنی بر میانجیگری نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا برای بازگرداندن روس‌ها و سعودی‌ها به میز مذاکره منتشر شد. مادورو در این خصوص گفت: «این کشور با شرکای خود در گروه اوپک پلاس، سرگرم رایزنی برای گشودن مذاکرات جدیدی میان اوپک و کشورهای غیراوپک است.»

چندی پیش نیز مکزیک برای میانجیگری میان اوپک و غیراوپک اعلام آمادگی کرده بود و آرتورو هررا، وزیر دارایی مکزیک ضمن اشاره به این موضوع که باید در شرایط فعلی تمرکز را بر بازار نفت گذاشت، پایان دادن جنگ قیمتی و التهاب بازار نفت را از مهم‌ترین اقداماتی دانست که کشورهای اوپک پلاس باید انجام دهند. با وجود اینکه تقریبا هیچ کشوری به جز روسیه موافق عدم تمدید قرارداد کاهش تولید نبود، باید منتظر ماند و دید آن ها چه زمانی به میز مذاکره بازمی‌گردند و آیا اجازه ورود قیمت به کانال 20 دلار را می‌دهند؟!