صف بندی نظامی در خلیج‌فارس

علی روغنگران

ساحل غربی خلیج فارس حالا میزبان دو ائتلاف نظامی دریایی است که هر دو با هدف ادعایی تامین امنیت ناوبری در این منطقه حساس تاسیس شده‌اند. کارویژه این دو ائتلاف هنوز به طور دقیق مشخص نیست. با این حال، وزیر دفاع فرانسه گفته این دو ائتلاف در هماهنگی و به موازات یکدیگر عمل خواهند کرد. فلورانس پارلی روز یکشنبه با حضور در پایگاه دریایی فرانسه در ابوظبی به خبرنگاران گفت: «امروز صبح به طور رسمی مقرر شد که مرکز فرماندهی در خاک امارات باشد.» روز شنبه نیز، پارلی گفته بود که ائتلاف اروپایی با حضور تقریبا 10 کشور اروپایی و غیر اروپایی، ظرف چند ماه آینده عملیاتی خواهد شد.

پیش از این به دلیل آرامشی که در هفته‌‎های اخیر بر خلیج فارس حاکم شده بود، تصور می‌شد که اروپایی‌ها فعلا ایده تاسیس ائتلاف دریایی را به تعویق انداخته‌اند. اما ظاهرا، آن‌ها در این مدت مشغول زمینه‌سازی برای این ائتلاف بودند. در شش ماه گذشته، به موازات وقوع حملاتی به نفتکش‌ها در دریای عمان، ایده تاسیس یک ائتلاف دریایی برای محافظت از کشتیرانی تجاری در خلیج فارس و تنگه هرمز پررنگ شد. آمریکا و برخی متحدانش ایران را به دست داشتن در این حملات متهم کردند و خواستار تشکیل ائتلاف دریایی بین المللی در خلیج فارس شدند. اما کشور‌های اروپایی، به جز بریتانیا و آلبانی، از پیوستن به ائتلاف آمریکا خودداری و به رهبری فرانسه ائتلاف دیگری را دنبال کردند. حدود پنج ماه پیش، فرانسه برای نخستین بار ایده تاسیس یک ائتلاف مستقل از آمریکا را مطرح کرد. اروپایی‌ها، نگران بودند که اگر در ائتلاف آمریکا مشارکت کنند، در تنش‌های میان ایران و آمریکا گرفتار خواهند شد. چرا که در آن زمان، بسیاری درباره احتمال وقوع درگیری میان ایران و آمریکا هشدار می‌دادند. حالا به رغم فروکش کردن تنش‌ها، فرانسه در پی عملیاتی کردن ائتلاف اروپا است. البته به گفته پارلی، ائتلاف جدید اروپا با ائتلاف آمریکا، که در منامه بحرین مستقر است، هماهنگی نزدیکی خواهد داشت.

در رابطه با ائتلاف جدید اروپا در خلیج فارس چند نکته قابل طرح است:

1- این ائتلاف در شرایطی تاسیس می‌شود که رقابت جدیدی میان اروپا و آمریکا برای گسترش نفوذ خود در خلیج فارس شکل گرفته است. قدرت‌های دو سوی اقیانوس آتلانتیک سعی می‌کنند با استفاده از تهدیدات ادعایی ایران و از دریچه تقویت توانمندی‌های نظامی عربستان و امارات، جایگاه و نفوذ خود را در منطقه حساس خلیج فارس تقویت کنند. ژنرال کنت مک کنزی، رئیس ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام)، اخیرا گفته است با وجود اعزام 14 هزار سرباز اضافی آمریکایی به خلیج فارس برای برقراری بازدارندگی در مقابل ایران، هنوز احتمال حمله از جانب این کشور وجود دارد. مک کنزی احتمال حمله ایران را زیاد ارزیابی کرد. امری که می‌تواند به معنای زمینه‌سازی برای اعزام نیرو‌های بیشتر به خلیج فارس باشد. از سوی دیگر، فرانسه نیز به موازات تاسیس ائتلاف دریایی، روند ارسال کمک‌های نظامی پیشرفته به عربستان و امارات را بیشتر کرده است. پارلی گفته فرانسه «بسته نیرومندی از (تجهیزات) پیشرفته هشدار» از جمله رادار به عربستان ارسال می‌کند تا به این کشور در مقابله با حملات کم ارتفاع کمک کند. علاوه بر این، پاریس قرارداد جدیدی به ارزش 552 میلیون دلار با ابوظبی برای بروز رسانی جنگنده‌های میراژ امارات امضا کرد. مک کنزی نیز گفته آمریکا حضورش در پایگاه هوایی شاهزاده سلطان، در جنوب ریاض، را تقویت می‌کند.

2- استقرار ائتلاف اروپایی در امارات، از یک محاسبه پنهان کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس پرده برداشت. در چند ماه گذشته، اماراتی‌ها به رغم ارتباطات تنگاتنگ با آمریکا و حمایت از فشار‌های حداکثری آن علیه ایران، نسبت به جدیت آمریکا در تامین امنیت کشورشان دچار تردید شدند. امری که در نزدیکی امارات به ایران تجلی یافت. این در حالی است که سعودی‌ها همچنان به حمایت آمریکا از خودشان اطمینان دارند و لزومی برای تنش‌زدایی با ایران نمی‌بینند.

شنبه گذشته، پارلی در اظهاراتی تامل برانگیز گفته بود که آمریکا عامدانه و به شکل تدریجی از خاورمیانه عقب نشینی می‌کند. اما همان روز، عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان در امور خارجی، اعلام کرد که هیچ شکی در پایبندی آمریکا به تعهداتش در خلیج فارس وجود ندارد. وی افزود: «ایالات متحده، متحدی است که تا حدود زیادی می‌توان به آن اتکا کرد. همانطور که در هفت دهه گذشته اینطور بوده است.» با این حال، به نظر می‌رسد اماراتی‌ها محاسبه متفاوتی دارند. آن‌ها درباره استمرار حمایت آمریکا نگران هستند. به همین دلیل، با وجود عضویت در ائتلاف دریایی آمریکا، از ائتلاف اروپایی هم میزبانی کردند.

3- امارات اخیرا تلاش کرد به ایران نزدیک شود. برخی ناظران بر این باور بودند که این گرایش امارات در اثر نگرانی از عدم تداوم حمایت امنیتی آمریکا و غرب از ابوظبی است. میزبانی امارات از ائتلاف اروپایی و نیز عضویت همزمان آن در دو ائتلاف دریایی که هدف اعلام شده آن‌ها مقابله با تهدیدات ادعایی ایران است، از کاهش نگرانی امارات از عدم تداوم حمایت امنیتی غرب حکایت دارد. عضویت امارات در ائتلاف‌های غربی نشان می‌دهد که این کشور ممکن است در نزدیکی به ایران صادق نباشد. به طوری که به محض اینکه از حمایت غرب مطمئن شد، به صف‌بندی نظامی علیه ایران دست زد.

4- تاسیس ائتلاف اروپایی در خلیج فارس و خصوصا اظهارات اخیر پارلی که در آن تلویحا از عدم واکنش نظامی آمریکا به ایران انتقاد کرده بود، می‌تواند به معنای تغییر سیاست اروپا در برابر ایران باشد. اروپایی‌ها، خصوصا فرانسه، در پنج ماه گذشته تلاش کردند از طریق مجاب کردن ایران و آمریکا به از سرگیری مذاکرات هسته‌ای و غیرهسته‌ای، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را حفظ کنند. آن‌ها در سپتامبر گذشته حتی سعی کردند دیداری میان روسای جمهور ایران و آمریکا ترتیب دهند. اما به دلیل اصرار کاخ سفید بر تداوم تحریم‌ها، اروپایی‌ها نتوانستد یخ روابط تهران و واشنگتن را آب کنند. در پی شکست وساطت امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، میان ایران و آمریکا، مواضع اروپا، خصوصا پس از برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، به تدریج تغییر کرد. این اواخر اروپایی‌ها حتی ایران را تلویحا به خروج از برجام و بازگرداندن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل تهدید کرده بودند. از این رو، تاسیس ائتلاف دریایی اروپا را می‌توان در امتداد همین تغییر ارزیابی کرد.