اختیاری که ترامپ از خود سلب کرد

سه شنبه هفته گذشته بود که مرد منفور دنیای سیاست، رسما خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و گفت: که قصد دارد، تحریمهای بسیار شدیدی علیه ایران اعمال کند. بلافاصله این پرسش مهم در اذهان شکل گرفت که چرا ایالات متحده از مراجعه به شورای امنیت برای بازگرداندن تحریمهای مهم و چند جانبه این شورا علیه ایران خودداری کرد؟

این حرکت دولت ترامپ نشان دهنده تمایل آمریکا به اقدامات یکجانبه علیه ایران است. این حرکت از جهت دیگر ممکن است نشان دهنده این باشد که ترامپ علی رغم خروج از برجام، از نابودی کامل برجام در این مقطع زمانی خودداری کرده است.

پرسش مهم دیگر انکه چرا دولت ترامپ به هم زدن برجام را از مسیر شورای امنیت پیگیری نکرده است؟ پاسخ به این پرسش می تواند این باشد که ترامپ حوصله و زمان کافی برای پیمودن خروج قانونی از برجام را نداشته ویا این که فعلا قصد دارد، ایران را به رعایت محدودیت های مندرج در قطع نامه 2231 پایبند نگاه دارد. علی رغم این که این محدودیت ها بسیار کمتر از محدودیت هایی است که پیش از این در شورای امنیت علیه ایران تصویب شده بود.

ترامپ سه شنبه گذشته در حالی تصمیمش را برای خروج از برجام اعلام کرد که آن را توافقی ذاتا معیوب میدانست، در حالی که متحدان اروپایی نظر دیگری داشتند و از آن دفاع کرده و می کنند. در این میان آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز بارها تایید کرده که ایران به تعهدات خود مطابق برجام پایبند بوده است.

آیا به لحاظ حقوقی آمریکا امکان باز گرداندن تحریم های شورای امنیت علیه ایران را دارد؟

طبق متن قطعنامه شماره 2231 شورای امنیت که توافق هسته ای موسوم به برجام در آن تایید شده است، هر یک از کشورهای عضو در برجام،می تواند به فرایندی موسوم به ((بازگشت فوری ))، برای بازگرداندن تحریمهای شورای امنیت متوسل شود. شورای امنیت طی بیش از 6 قطعنامه اصلی از سال 2006 تا زمان حصول برجام، تحریم های سختی علیه ایران تصویب کرد که غالب تحریم های مندرج در این قطعنامه ها طی قطعنامه 2231 برداشته شدند و مقرر شد مواردی دیگر، از جمله ممنوعیت فروش تسلیحات بزرگ نظامی به ایران که قرار است پنج سال پس از شروع برجام از بین برود، طی فرایند اجرای برجام لغو شوند.

ایالات متحده برای فعال کردن گزینه بازگشت فوری تحریم های شورای امنیت علیه ایران به این نیاز داشت که پرونده ای در خصوص نقض برجام از سوی ایران فراهم کند و این پرونده را از طریق مکانیزم حل اختلافات مندرج در برجام پیش ببرد.

به نظر می‌رسد، مقامات آمریکایی، تمایلی به طی این مسیر نداشته‌اند و فعلا تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بازگردانده نخواهد شد.

هدف آمریکا، توافقی جدید است

به فاصله کوتاهی قبل از این که تصمیم ترامپ برای خروج از برجام اعلام شود، جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا به خبرنگاران گفته که ایالات متحده به شورای امنیت مراجعه نخواهد کرد، زیرا همان گونه که یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا اظهار داشته، آمریکا از برجام خارج شده است و توسل به مکانیزم‌های مندرج در برجام موضوعیت نخواهد داشت.

این مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا  گفته، هدف نهایی آمریکا این است که ایران سرانجام بر سر میز مذاکره بنشیند و بر سر توافق جدیدی با آمریکا مذاکره کند. وی اذعان کرده است که این هدف در عرض امروز و فردا محقق نخواهد شد ولی ایالات متحده به دنبال این است که مسیر به گونه‌ای پیش برود که همگان دوباره بر سر میز مذاکره بنشینند.

البته کشورهای اروپایی که بیش از یک دهه بر سر رسیدن به یک توافق هسته‌ای با ایران مذاکره کرده‌اند، در امکان حصول یک توافق جدید تردید دارند. شرکای آمریکا در شورای امنیت، تصمیم آمریکا برای نادیده گرفتن شورای امنیت و تلاش نکردن برای اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را نشانه‌ای از بی‌علاقگی کابینه ترامپ به چندجانبه‌گرایی می‌دانند.

در حالی که یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی، عدم مراجعه آمریکا را اقدامی عمدی برای نشان دادن بی‌توجهی آمریکا به شورای امنیت می‌داند، دنیس راس از مقامات ارشد دستگاه سیاست خارجی آمریکا در دوره کلینتون و بوش، تمایل به علنی نشدن شدت تنهایی آمریکا در شورای امنیت را از دلایل احتمالی عدم مراجعه آمریکا به شورای امنیت می‌داند.

امتیازی که آمریکا از آن محروم شد

روند در پیش گرفته شده، به دولت ترامپ این امکان را می‌دهد، تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را بازگرداند و در عین حال محدودیت‌های ایران مطابق قطعنامه 2231 در جای خود حفظ شود، به این ترتیب آمریکایی‌ها چند ماهی زمان در اختیار خواهند داشت تا برنامه خود را پیگیری کنند بدون این که در معرض اعتراض شدید دیگران قرار بگیرند.

عدم مراجعه دولت ترامپ به شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه شورا علیه ایران، دریچه‌ای برای امیدواری است. چرا که تا زمانی که یکی از دولتهای عضو به مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران متوسل نشود، ساختار اصلی برجام می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. تصمیم دولت ترامپ برای خروج از برجام بدون مراجعه به شورای امنیت، به ایران برتری اخلاقی و تبلیغاتی داده و امکان این را فراهم کرده که برجام لنگان لنگان به حیات خود ادامه دهد، مگر این که ایران دست به اقدامات فاجعه‌باری از قبیل اخراج بازرسان آژانس بزند.

متخصصان حقوقی بر این باور هستند که مبانی محکمی وجود دارد که بتوان اثبات کرد ایالات متحده، اختیار خود برای توسل به مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت را از دست داده زیرا آمریکا تصمیم خود برای خروج از برجام را رسما اعلام کرده است.