انقلاب از نگاه نزدیک
شاه و پوپولیسم / مروری بر تصمیمات پر از تناقض پهلوی دوم
بررسی تصمیم‌ها و رفتارهای رژیم گذشته به ویژه محمدرضا پهلوی به عنوان آخرین شاه ایران، هنوز می‌تواند درس‌آموز باشدو و علاوه بر این اطلاعات خوانندگان ارزشمند نسبت به تاریخ را افزایش دهد.
بدیهی است که بررسی‌ها باید بر پایه تفکیک امور و جزئی کردن مسائل انجام شود تا نتیجه‌گیری ممکن شود. اینبار در صبح امروز و در ادامه مرور دوران سلطنت پهلوی و دلایل شکل گیری انقلاب اسلامی ایران میخواهیم به این پرسش جواب دهیم که رفتار و تصمیم‌های رژیم گذشته آیا بر اساس توسعه نظام اقتصاد آزاد بوده یا اینکه بر پایه دیدگاه‌ها و استراتژی‌های جمع‌گرایانه و سوسیالیستی اتخاذ شده است؟ برخی از پژوهشگران درباره ایران معتقدند رژیم شاه در جهت برپایی و تحکیم اقتصاد سرمایه‌داری حرکت کرده و پایه‌های این نوع اقتصاد در ایران را بنا گذاشته‌اند. اما دقت در تصمیم‌های بزرگ رژیم گذشته در حوزه اقتصاد و کسب و کار خلاف این را نشان می‌دهد. برخی پژوهشگران ایرانی نیز اعتقاد دارند شاه بیش از هر فرد دیگری در جهت توسعه نظام اقتصادی بر اساس ایدئولوژی جمع‌گرایانه و سوسیالیستی حرکت کرده است.
یک گروه دیگر از پژوهشگران معتقدند، رژیم شاه و شخص وی هیچ مرام مشخص و تعیین شده‌ای برای اداره کشور از نظر سیاست‌های اقتصادی نداشته و فرصت‌طلبی و پوپولیسم ویژگی اصلی سیاست‌های اتخاذ و اعلام شده در این دوران بوده است. این گروه سوم اعتقاد دارند که شاه و همکارانش به ویژه پس از افزایش قیمت نفت، بستر مناسبی برای ترویج پوپولیسم دیدند و در این مسیر حرکت کردند. به نظر می‌رسد که دیدگاه سوم نسبت به دو دیدگاه قبلی نقاط قوت بیشتری دارد و با مصادیق تاریخی موجود سازگاری دارد. نوشته حاضر نیز بر این باور است که دیدگاه سوم به رفتار‌ها، تصمیم‌ها و تمایلات محمدرضا پهلوی و رژیم گذشته نزدیک‌تر است. برای اثبات این ادعا دو راه وجود دارد: یک راه این است که مهم‌ترین تصمیم‌های کلان و استراتژیک شاه را در کانون توجه قرار داد. راه دیگر استناد به تصمیم‌های شاه در مذاکرات مربوط به شورای عالی اقتصاد است. در حوزه مسائل کلان استناد به اصول انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم راه کارآمدتری است.
محمدرضا پهلوی در کتاب «پاسخ به تاریخ» می‌نویسد: «من هدف‌های اصلی سیاست اقتصادی و اجتماعی کشورم را در پنج موضوع خلاصه کردم: نان، مسکن، پوشاک، بهداشت و آموزش برای همگان.» بر پایه چنین دیدگاهی بود که محمدرضا پهلوی و همکاران بلندپایه‌اش از ۱۳۴۰ به بعد، اصول انقلاب خود را ابتدا در شش مورد اعلام و سپس این اصول را گسترش دادند. اصول یاد شده عبارتند از:
۱. اصلاحات ارضی و الغای نظام ارباب- رعیتی
۲. ملی کردن جنگل‌ها و مراتع
۳. تبدیل کارخانه‌های دولتی به شرکت‌های سهامی و فروش آن‌ها جهت تضمین اصلاحات ارضی
۴. مشارکت کارگران در سود کارخانه‌ها
۵. تجدیدنظر اساسی در قانون انتخابات به منظور اعطای حقوق کامل و برابر سیاسی به زنان
۶. ایجاد سپاه دانش به منظور سوادآموزی و اشاعه فرهنگ در روستا‌ها، پس از اعلام و اجرای اصول شش‌گانه یاد شده به مرور ۱۳ اصل دیگر به انقلاب سفید اضافه شد.
۷. ایجاد سپاه بهداشت
۸. ایجاد سپاه ترویج و آبادانی
۹. ایجاد خانه‌های انصاف در روستا‌ها
۱۰. ملی کردن تمام منابع آب‌های زیرزمینی کشور
۱۱. نوسازی شهر‌ها و روستا‌ها
۱۲. انقلاب اداری و آموزشی
۱۳. تامین امکان فروش سهام واحدهای بزرگ صنعتی به کارگران
۱۴. مبارزه با گران فروشی و تورم
۱۵. آموزش رایگان و اجباری در هشت سال اول تحصیل
۱۶. تغذیه رایگان برای کودکان خردسال در مدارس
۱۷. تعمیم بیمه‌های اجتماعی برای همه ایرانیان
۱۸. مبارزه با معاملات سوداگرانه اراضی و اموال غیرمنقول
۱۹. مبارزه با فساد
به دنبال خریدن محبوبیت مهم بود
دقت در اصول یاد شده- بدون توجه به اینکه آیا این اصول مورد نظر محمدرضا پهلوی و دستیاران بلندپایه‌اش در دربار و در دولت به نتیجه رسید یا اینکه ناکام ماند- نشان می‌دهد برای شاه تنها یک چیز مهم بود: خرید محبوبیت. برخی از پژوهشگران درباره تاریخ اقتصاد ایران در رژیم گذشته با استناد به اصول ۱، ۲ و ۳ یاد شده و پیامدهای ناشی از آنکه به خرید برخی از کارخانه‌ها توسط ملاکان بزرگ منجر شد و همچنین موجب شد که مالکیت در میان جامعه کم درآمد و تهیدست ایران گسترش پیدا کند، رژیم شاه را متمایل به اقتصاد سرمایه‌داری می‌دانند. برخی از این پژوهشگران تاسیس ده‌ها واحد صنعتی بزرگ توسط بخش خصوصی در رشته‌های گوناگون صنعتی به ویژه از ۱۳۴۰ به بعد و با استناد به برنامه‌های عمرانی سوم تا پنجم را نیز دلیل رشد سرمایه‌داری در ایران می‌دانند. این گروه وجود افرادی مانند کسانی که اموال و کارخانه‌های آن‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی مصادره شد- را نشانه‌های آشکار تمایل شاه به رشد بورژوازی صنعتی می‌دانند. در مقابل گروه دوم اعتقاد دارند که شاه با اجرای اصل چهار انقلاب که «مشارکت دادن کارگران در سود کارخانه‌ها» است، رفتاری سوسیالیستی از خود نشان داده و با این فرمان تلاش کرده است که سرمایه‌داری و سرمایه‌داران را تحت کنترل درآورد. علاوه بر این اصل ۲ و اصل ۱۰ این انقلاب که «ملی کردن تمام منابع آب‌های زیرزمینی» و «ملی کردن جنگل‌ها» است به اضافه اصول ۱۴ که «مبارزه با گرانفروشی» و اصل ۱۸ که «مبارزه با معاملات سوداگرانه اراضی و اموال غیرمنقول» است نیز بر پایه دیدگاه‌های سوسیالیستی است. گروه سوم اما باور دارند که شاه در هر دوره از زمان و با توجه به مناسبات سیاسی داخلی و سیاست خارجی، اصلی بر انقلاب می‌افزوده است که وجه غالب آن «پوپولیسم» محض است.
سخنانی که فقط آرمانی‌اند نه عملی
برای اینکه بتوانیم ادعای گروه سوم را بررسی کنیم می‌توانیم به سخنان و تصمیم‌های شاه در طول جلسات شورای اقتصاد از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۵ استناد کنیم. این جلسات با حضور شاه، نخست وزیر، وزرا و روسای بانک مرکزی و کشاورزی برگزار می شد . در این جلسات که شاه حرف اول و آخر را می‌زد رگه‌های پوپولیستی افکار وی را می‌توان به خوبی مشاهده کرد. او در نشست ۱۱ بهمن ۱۳۴۳ به حاضران فرمان می‌دهد «… به طوری که در روز ششم بهمن نیز اعلام کردم بهای فرآورده‌های مصرفی مردم مانند برنج، قند، برق و.. باید تقلیل یابد…» شاه در نشست ۲۵ بهمن ۱۳۴۳ بدون توجه به گزارش نخست‌وزیر که به موضوع کسری بودجه دولت اشاره می‌کند و می‌گوید «… اگر این روند ادامه داشته باشد برنامه‌های عمرانی مورد مخاطره خواهد بود.»، فرمان می‌دهد «…ترتیبی داده شود پس از تصویب بودجه اعتبارات… به وضع کارمندان دولت باید توجه داشت و برای آن‌ها یک زندگی شرافتمندانه فراهم ساخته شود…» در نشست ۱۷ خرداد ۱۳۴۴ و در حالی که نخست‌وزیر می‌گفت «کمبود وجوه برای اجرای برنامه سوم در هیات عالی برنامه بررسی شود، در غیر این صورت با مشکل مواجه خواهیم شد»، می‌گوید: «…هدف ما این است که هیچ‌کس در این کشور فقیر و تنگدست نباشد و همه متمکن شوند…»
وقتی محبوبیت می خواهی حتی اصول از یاد می روند
اما نقطه عطف در رفتار و اندیشه شاه را که از آن به عنوان نقطه قوت گروه سوم- که محمدرضا پهلوی- را یک پوپولیست واقعی می‌دانستند را می‌توان در سخنان وی در نشست ۲۹ شهریور ۱۳۴۴ به خوبی دید. شاه می‌گوید: «… ارهارد در انتخابات آلمان غربی موفق شد. این عامل موثر در بقا و دوام قبلی آن‌ها با ما خواهد بود. اصولا در غالب ممالک اروپا به مناسبت افزایش درآمد و تامین رفاه مردم روش‌های افراطی چپ با شکست مواجه شده. گاهی اوقات به ما می‌گفتند دنیا به سوی روش‌های افراطی چپ پیش می‌رود. به آن‌ها می‌گفتم در این کشور ما از پاره‌ای جهات از آن‌ها جلو‌تر رفته‌ایم. در کدامیک از این کشور‌ها جنگل ملی اعلام شده یا سهیم کردن کارگران در منافع کارگاه‌ها اجباری شده؟ در این ممالک محدودیت مالکیت ارضی وجود ندارد. ما عقیده داریم آن چیزی که برای ایران لازم است باید همان را اتخاذ و اجرا کنیم. ما بهتر می‌دانیم چه سیاستی در ایران صحیح است، حال ممکن است این سیاست در یک قسمت با اصول سرمایه‌داری وفق دهد، در قسمت دیگر با روش سوسیالیزم و یا حتی کمونیزم. روش حکومت به اسم و برچسب سیاسی آن نیست بلکه بستگی به کار و خدمتی دارد که به نفع مردم ایجاد می‌شود…»
اینکه صرفا بخواهی محبوب باشی و بخاطر آن هر حرفی که به نظرت زیبا و آرمانی آمد به زبان بیاوری تا اینکه بخواهی بر اساس آمار و واقعیت ها به نتیجه ای که قولش را به مردم می دهی برسی خیلی فرق می کند. شاه در آن زمان یا دچار توهم شده بود یا اینکه می خواست مردم را فریب بدهد. آمار و ارقامی که به او ارائه می شد بیانگر این واقعیتی بود که او راه را اشتباه رفته است. ولی آن چه برای او مهم بود این بود که یک پادشاه قدرتمند و محبوب جلوه کند . طبقه اشراف داشت به سرعت به رشد خود ادامه می داد و آن چه مردم می دیدند را نمی شد از آن ها پنهان کرد.
علی روغنگران
3 Nuclear risks: Nations like North Korea and Iran add to the persisting dread of nuclear conflict.ラブドール 女性 用4 Mental health crisis: Rising mental health issues,
I have been curious about these trends, and you have really helped me. I have just told a few of my friends about this on FaceBook and they love your content just as much as I do.
How long have you been in this field? You seem to know a lot more than I do, I’d love to know your sources!
Good points – – it will make a difference with my parents.
Keep it up!. I usually don’t post in Blogs but your blog forced me to, amazing work.. beautiful A rise in An increase in An increase in.
Great blog here! Also your site loads up very fast! What web host are you using? Can I get your affiliate link to your host? I wish my website loaded up as fast as yours lol
Very nice post. I just stumbled upon your blog and wanted to say that I’ve really enjoyed browsing your blog posts. In any case I’ll be subscribing to your rss feed and I hope you write again soon!
This information is very important and you’ll need to know this when you constructor your own photo voltaic panel.
Developing a framework is important.
Loving the info on this website , you have done outstanding job on the blog posts.
Simply wish to say the frankness in your article is surprising.
I would share your post with my sis.
fantastic post, very informative. I wonder why more of the ther experts in the field do not break it down like this. You should continue your writing. I am confident, you have a great readers’ base already!
Very nice post. I just stumbled upon your blog and wanted to say that I’ve really enjoyed browsing your blog posts. In any case I’ll be subscribing to your rss feed and I hope you write again soon!
Hey, I simply hopped over to your website by way of StumbleUpon. No longer one thing I’d normally learn, but I preferred your thoughts none the less. Thanks for making one thing worth reading.
Regards for helping out, superb info.
Advanced reading here!
Τα online καζίνο αποτελούν σήμερα μια από τις πιο δημοφιλείς μορφές ψυχαγωγίας στην Ελλάδα. Η αγάπη των Ελλήνων παικτών για αυτή τη μορφή διασκέδασης μεγαλώνει συνεχώς, και μαζί με αυτή την αύξηση, πολλαπλασιάζονται και οι επιλογές σε διαδικτυακά καζίνο. Αν θέλεις να βρεις τα καλύτερα και πιο ασφαλή καζίνο για να παίξεις, είναι σημαντικό να ξέρεις πώς να ξεχωρίζεις τις αξιόπιστες πλατφόρμες από τις υπόλοιπες. Στο παρακάτω άρθρο θα βρεις χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές για να κάνεις την καλύτερη επιλογή και να απολαύσεις το παιχνίδι με ασφάλεια και διασκέδαση.
Hello there I am so delighted I found your weblog, I really found you by mistake, while I was searching on Google for something else, Anyhow I am here now and would just like to say cheers for a remarkable post and a all round exciting blog (I also love the theme/design), I don’t have time to browse it all at the moment but I have book-marked it and also included your RSS feeds, so when I have time I will be back to read a lot more, Please do keep up the superb work.
The post is absolutely great! Lots of great info and inspiration, both of which we all need! Also like to admire the time and effort you put into your blog and detailed information you offer! I will bookmark your website!
Ten ranking prezentuje wyłącznie sprawdzone i legalne kasyna online Polska 2025, które oferują bezpieczną grę, ekskluzywne bonusy i uczciwe warunki. Znajdziesz tu szczegółowe analizy, aby świadomie wybrać najlepszą platformę dla siebie. Poniżej znajdziesz pełne opisy operatorów z naszego rankingu. Wstaw własne grafiki — obrazy wczytują się leniwie i zachowują naturalne proporcje (bez kadrowania).