حاج قربان سلیمانی

استاد مسلم و قدیمی‌ترین «بخشی» و آخرین روایتگر از نسل بخشی‌های بزرگ خراسان بود که نفس گرمی ‌داشت و روح علا‌قمندان به موسیقی را جلا می‌داد. حاج قربان سلیمانی موسیقیدان کشاورز، خواننده و نوازنده دوتار، در روستای علی آباد در شمال قوچان به دنیا آمد. او با اینکه بیش از هشتاد سال سن داشت در مزرعه خود در این روستا به کار مشغول بود و هرگز پایتخت نشین نشد. از آنجا که نوازندگی دوتار در خانواده او موروثی بوده است، او هم از سن ۷ سالگی دوتار را به دست گرفت و نزد پدرش کربلا‌یی رمضان که نخستین استادش بود و از نوازندگان صاحب نام دوتار شمال خراسان به شمار می‌رفت، به یادگیری این ساز پرداخت.

بیست ساله بود که پدرش استاد کربلا‌یی رمضان درگذشت و او آموختن نوازندگی دوتار و خوانندگی را پس از فوت پدر نزد بخشی های شمال خراسان مانند غلا‌محسین بخشی، حاج محمد بخشی و عوض بخشی ادامه داد و در ۲۱ سالگی عنوان بخشی گرفت.

حاج قربان دوتار نوازی را از مراسم عروسی، ختنه سوران و شیرینی خوران در سال ۱۳۲۱ آغاز کرد. او در سال ۱۳۶۷ در برنامه تلویزیونی «اندیشه ی هنر» شرکت نمود و در سال ۱۳۶۹ در جشنواره موسیقی فجر، نوازنده برتر برگزیده شد و از آن سال به بعد هم به عنوان داور در جشنواره موسیقی فجر حضور یافت. این نوازنده چیره دست خراسانی که دوتار را شوق دل می‌داند، به عنوان گنجینه ی ملی لقب گرفت و از دست سید محمد خاتمی ‌رئیس جمهوری وقت نشان درجه ۲ فرهنگ و هنر دولتی دریافت کرده است.

این استاد نامی در سال‌های پایانی هشت بار برای اجرای برنامه به کشور فرانسه دعوت شده است. در سال ۱۳۶۹ که این هنرمند بزرگ در جشنواره ی موسیقی و تئاتر سنتی ایران در جشنواره شهر آوینیون فرانسه شرکت کرده بود حضار را مجذوب و حیران هنر خویش ساخت و تحسین موسیقی دانان و آهنگسازان نامی ‌غرب را بر انگیخت.

منتقدین اروپایی موسیقی به او لقب «گنجینه ملی واقعی» را دادند و مجله مشهور فرهنگی فرانسوی نوول آبزرواتور درباره ی او نوشت: «حس عمیق او نسبت به موسیقی و مهارت او در نوازندگی، در عین حال که بسیار طبیعی جلوه می‌کند، بسیار حیرت‌انگیز است.» پس از جشنواره آوینیون او در مقابل تماشاگران به وجد آمده در پاریس اجرای هنر نمود. در این اجرا حاج قربان و پسرش از سوی تماشاگران سه بار به صحنه بازخوانده شدند و پس از آن بر دست‌های حضار حمل شدند. لوموند نیز تصویر حاج قربان سلیمانی را روی جلد خود چاپ کرد و زیر آن نوشت: «کسی که درهای بهشت را به روی غرب گشود.»

او همچنین به کشورهای بسیاری مانند سوریه، عربستان، ترکیه، فرانسه، آلمان، بلژیک، کلمبیا، پرو، پاناما، تونس، انگلستان، سوییس، اکوادور و چند شهر آمریکا نیز عزیمت کرده است. حاج قربان سلیمانی خود معتقد بود که مردم جهان بخصوص فرانسوی‌ها، بهتر از ایرانی‌ها او را می‌شناسند: «آنها واقعا موسیقی را می‌فهمند چون اهل تحقیق و پژوهش‌اند.». حاج قربان سلیمانی از آخرین نمونه‌های اساتید «بخشی» در شمال خراسان است. بسیاری او را یکی از مهمترین و برجسته‌ترین هنرمندان معاصر ایران شمرده‌اند.

موسیقی، نوازندگی و خوانندگی او که به سه گویش کردی، ترکی و فارسی بود هرگونه مرز و سد زبانی را درهم می‌نوردد و به هر گوشی خوش می‌نشیند.حاج قربان سلیمانی در فیلم آخرین بخشی، دریاره عنوان بخشی اینگونه توضیح میدهد: “یک نفر خواننده است و نوازنده نیست، یک نفر نوازنده است و خواننده نیست؛ و کسانی هستند که خودشان میخوانند و تار می زنند ولی باز اینها بخشی نیستند، بخشی به کسی می گویند که از همه لحاظ کامل باشد، تار زدنش و صدایش. اگر تارش خراب شد خودش تعمیر کند، اگر تار نداشت خودش بتواند بسازد. برای نطاقی بتواند شعرهای خوب انتخاب کند و بنویسد.

در ایران «بخشی» را کسی می‌دانند که خداوند به او بخشش یا موهبتی عطا فرموده و او را فردی استثنایی کرده است.بر پایه همین نظر، «بخشی» باید بتواند بخواند، بنوازد، شعر بگوید، داستان بسراید و ساز خویش را نیز بسازد. به این ترتیب هر نوازنده دوتاری «بخشی» نیست. علا‌وه بر تسلط بر ساز، شخص باید از نظر دانش و شرایط درونی به مرحله‌ای برسد که عنوان «بخشی» را زیبنده خود کند. یکی از هنرهای «بخشی»ها بداهه گویی و بداهه نوازی است. آنها چنان حافظه‌ای دارند که می‌توانند ساعت‌ها بنوازند و بخوانند و داستان‌های بلند حماسی، عاشقانه و عارفانه را در چند شبانه روز از بر باز گوکنند و بخوانند. حاج قربان سلیمانی، آخرین روایتگر از نسل «بخشی»های بزرگ شمال خراسان به شمار می‌آمد که عصر روز یکشنبه سی ام دیماه ۱۳۸۶ در شهرستان قوچان بر اثر کهولت سن در ‌۸۵ سالگی درگذشت.

منبع: کانال تلگرامی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی- «خراسان سرزمین نور»