کودک مجرم نیست

غروب یکی از روزهای خرداد است. بچه‌ها در تکاپوی پایان سال تحصیلی و به امیدیک تابستان راحت بعد از 9ماه تحصیلی کسالت آور هستند؛ اما میثم خسته از یک روز کاری سخت، گوشه خانه دراز کشیده است.

برای او نه سال تحصیلی معنا دارد و نه شوق آسایش تابستان! مدت‌ها است به‌خاطر مشکلات مالی خانواده‌اش، تحصیل را رها و کمک خرج خانواده شده. «میثم»‌ها کودکی و نوجوانی را تجربه نمی‌کنند، وقت خالی چندانی ندارند تا پای کنسول بازی صرف شود. عید و تابستان برایشان بوی مسافرت و تفریح نمی‌دهد، این‌جا حاشیه شهر است؛ «میثم»ها باید زودتر مرد شوند!

همچنان دراز کشیده و به کارهای ساده که حالا انجام دادن آنها چیزی شبیه یک رویا است، فکر می‌کند. صدای زنگ در خیالاتش را بهم می‌ریزد. انگار دوستش آمده تا لحظه‌های سختی که از صبح گذرانده را تمام کنند. به پارک می‌رود تا به خاطرش بیاورد که هنوز نوجوان است. خستگی از تنش بیرون نرفته که تلفن همراه‌اش زنگ می‌خورد و پسردایی‌اش می‌خواهد خیلی زود او را ببیند. خورشید درحال غروب است که خود را به پسردایی می‌رساند. اولین تصویر پیش روی او قاب صورت خشنِ دوست پسردایی‌اش است که با فرد دیگری چشم توی چشم شده و درگیری مختصری ایجاد شده و صداهای ناهنجار و خصمانه‌ای به گوش می‌رسد؛ اینجا حاشیه شهر است.

میثم برای میانجی‌گری وارد دعوا می‌شود تا این غائله جاهلانه ناشی از فقر فرهنگی ختم به‌خیر شود و آتش خشم طرفین را فرو می‌نشاند؛ اما در همین حال عده‌ای از هم محلی‌های دو طرف دعوا آتش بیار معرکه می‌شوند و آتش خشم این نوجوان‌های دوباره شعله‌ور می‌شود. بچه‌ها بدون اینکه بدانند میثم در این دعوا چه نقشی دارد، یقه‌اش را می‌گیرند و این وسط بی انصافانه مشت و لگد حواله او می‌کنند. در میان این شلوغی فردی چاقوی جیبی‌اش را  به میثم می‌دهد. امیر از راه می‌رسد، او برادر همان نوجوانی است که وسط این غائله دست به یقه شده، امیر هم از قافله عقب نمی‌افتد و در چشم بهم زدنی یقه لباس میثم را با خشم چنگ می‌زند، میثم که تا کنون چاقو به دست نگرفته در یک لحظه باید طریقه استفاده از این آلت قتاله را بیاموزد! امیر به او نزدیک شده و میثم فرصت تصمیم‌گیری ندارد، راهی جز اشتباه‌ترین تصمیم، پیش پای خود نمی‌بیند؛ چاقو را به سمت گردن امیر می‌گیرد و… خون فواره میزند و آتش دعوا، امیر، میثم و دو خانواده را خاکستر می‌کند. دم غروب است، امیر در خون می‌غلتد، کسی در این میان کمک‌های اولیه را بلد نیست، اورژانس باز هم دیر می‌رسد. انگار همه چیز دست به دست همه داده تا خورشید با غروبش عمر امیر و جوانی میثم را به تاریکی بکشاند. این‌جا حاشیه شهر است و باز هم آتش خشم دامن چند خانواده را می‌سوزاند.

امیدی دوباره 

حالا چهار سال از این داستان تلخ می‌گذرد، میثم به سن قانونی رسیده و در برزخ مرگ و زندگی، انتظار طناب دار را می‌کشد. خانواده میثم با کمک جمعیت امداد دانشجویی- مردمی امام علی(ع) توانسته‌اند اولیای دم داغدار را به گرفتن وجه‌المصالحه تا آذر ماه امسال، برای جلوگیری از اعدام  راضی کنند. خانواده میثم تمام دارایی خود را برای تامین این مبلغ فروخته‌اند و جمعیت امام علی (ع) نیز به روش‌های مختلف در حال جمع‌آوری مبلغ درخواستی اولیای دم هستند که تا کنون حدود 71 میلیون تومان از 300 میلیون تومان مبلغ مورد نیاز جمع شده و حدود 229 میلیون تومان باقی مانده است. خانواده میثم به کمک مردم از طریق این جمعیت امیدوارند چرا که جمعیت امام علی (ع) در طرح طفلان مسلم خود سابقه درخشانی دارد.

جمعیت امام علی (ع) نام شناخته شده‌ای در سطح کشور است. با چند روز پیگیری موفق شدم با سه نفر از اعضای نمایندگی مشهد این جمعیت در دفتر صبح امروز قرار ملاقات بگذارم تا با طرح طفلان مسلم جمعیت امام علی (ع) بیشتر آشنا شوم. وقتی در را برای مهمان‌ها باز کردم حیرت زده شدم. من تمام مدت انتظار پیرزن و پیرمردهایی را داشتم که با بهره‌گیری از تجربه روابطشان دست به چنین اقدامات بزرگی بزنند اما مهمانان من یک پسر و دو دختر دهه هفتادی بودند. همان دهه هفتادی‌هایی که مایه تمسخر نسل‌های قبلی خود در فضاهای مجازی هستند؛ اما این خیرهای دهه هفتادی از جنس دغدغه بودند و حتی حاضر به انتشار اسم و عکس خود نشدند.

محمدرضا،یکی از اعضای این جمعیت می‌گوید: جمعیت امام علی با فعالیتی که از سال78 در کشور به اشکال مختلف داشته، در بین مردم شناخته شده است؛ اما طرح طفلان مسلم که از سال85 آغاز شد، طرحی متفاوت است و برای ریشه‌کن کردن یک سری از مشکلات دست به کار شد. این طرح به مشکلات فرهنگی که بخاطر محیط و شرایط زندگی افرادی مثل میثم به وجود می‌آیند، پرداخته و با کمک ریشه‌ای به این افراد سعی در جلوگیری از اتفاقات مشابه را دارد. این طرح مستقیما به سراغ کودکان می‌رود و با آموزش و پرداختن به مشکلات آنها سعی دارد از این افراد انسان‌های مفیدی بسازند. پیشگیری از وقوع معضلات نیز در محلات حاشیه در خانه های ایرانی جمعیت در جریان است.

وی افزود: در این 12سال، 32 نوجوان محکوم به قصاص، به واسطه این طرح از اعدام رهایی یافتند و به جامعه بازگشتند. شاید خیلی‌ها برای نجات افراد محکوم به قصاص اقدام به جمع‌آوری کمک می‌کنند، اما تفاوت این طرح در این است که هدف فقط آزادی افراد محکوم نیست بلکه به فکر حل ریشه ای این گونه مسائل است. جمعیت  به سراغ هر محکومی نرفته و شرایط خاصی را برای مددکاری آنان در نظر می‌گیرد، بعد از آزادی نیز این افراد را رها نمی‌کند. ما برای این افراد پس از آزادی کار پیدا می‌کنیم و سعی می‌کنیم همراهشان باشیم و آن‌ها را در جمعیت نگه‌داریم تا هرگز به سمت خلاف کشیده نشوند.

محمدرضا با اشاره به این‌که آن‌ها خود عضوی از جمعیت و یاری دهنده می‌شوند، می‌گوید: ما این افراد را به پیشرفت تشویق می‌کنیم، بسیاری از آنها حتی در زندان هم درس خواندند و پیشرفت علمی داشتند، شروع به آموختن یک حرفه کردند و با کمک مجموعه مشغول به کار شدند وهمچنان ارتباطشان با جمعیت برقرار است و حتی بعضی‌ها به مرحله‌ای رسیدند که برای دیگران اشتغا‌‌‌ل‌زایی می‌کنند.

چه کسانی انتخاب می‌شوند؟

نرگس دیگر عضو جمعیت امام علی (ع) به شرح مواردی که باعث انتخاب این افراد می‌شود. می‌پردازد و می‌گوید: این افراد اول باید توسط مددکارهای جمعیت امام علی (ع) تایید شده باشند. شرایط این افراد به این صورت است که در هنگام انجام این جرم باید زیر 18سال باشند، دارای سوءسابقه نباشند، باید بدون نیت قبلی مرتکب قتل شده باشد، مددکاری زندان باید حسن رفتار و صلاحیت آنها برای بازگشت به جامعه را تایید کند و موارد دیگری که باید در تحقیقات مددکاران جمعیت امام علی (ع) و زندان تایید شود.

نرگس با تاکید بر این موضوع که عمده پرونده‌های ما مربوط به حاشیه است، می‌گوید: متاسفانه در برخی مناطق حاشیه شهر کودکان به درستی تربیت نمی‌شوند،یا شرایط این‌گونه ایجاب می‌کند که خود را با محیط وفق دهند. در این مناطق کودکان بخاطر شرایط بد مالی و البته فرهنگی از تحصیل باز می‌مانند و طبیعتا آموزش‌های لازم را نمی‌بینند و همین باعث بروز مشکلات فرهنگی بسیاری می‌شود که گاهی این موضوع به آسیب‌های جبران ناپذیری می‌انجامد.

نرگس با گلایه از ضعفهای قانونی ادامه می‌دهد: قوانین برای افراد زیر 18سال واضح و قطعی نیست و خیلی از تصمیمات به عهده نظر قاضی گذاشته شده است. گاهی احکام سختگیرانه برای این افراد صادر می‌شود.

بزه‌دیده چند قدم عقب‌تر از بزه‌کار

فتانا عضو دیگر مجموعه و معلم کودکان کار و آسیب دیده در خانه‌های ایرانی می‌گوید: خیلی از مردم فکر می‌کنند که این کار جمعیت باعث از بین رفتن ترس برای اقدام به جنایت می‌شود؛ اما باید برای این افراد دو نکته را یادآوری کرد: اول این‌که همان‌طور که اشاره شد جمعیت سراغ کسانی می‌رود که شرایط خاصی دارند، آنها جنایتکار نیستند و تنها نوجوانانی و کودکانی هستند که در شرایط بحرانی بخاطر عدم آموزش کافی تصمیم اشتباه گرفته‌اند. نکته بعد این‌که آیا این همه سال اجرای حکم اعدام باعث شده آمار جنایت کاهش یابد؟ ما هر روز شاهد جنایات جدید و وحشتناک‌تر هستیم، پس مجازات اعدام مانع بروز جنایت نیست و برای کاهش آمار جرم و جنایت باید ریشه‌ای و با کار فرهنگی روی کودکان اقدام کرد.

فتانا ادامه می‌دهد: کسانی که این نوجوان‌ها را جنایتکار و شایسته اعدام می‌دانند هیچگاه در شرایط آنها نبوده‌اند. در خانواده معتاد و یا با اعتیاد متولد نشده‌اند، در کودکی دچار خشونت محیط نشده و تجاوز و استفاده ابزاری، عدم آموزش و محبت و خیلی معضلات دیگر را درک نکرده‌اند. این افراد بسیار بیشتر از ما در معرض تصمیمات اشتباه هستند که دلیل آن مشکلات فرهنگی و عدم آموزش است که جمعیت امام علی (ع) دقیقا دست روی همین ضعف گذاشته و با آموزش پایه‌ای و کار فرهنگی روی کودکان قصد دارد این اشتباهات را به حداقل برساند. فراموش نکنید که تک تک افراد جامعه در قبال ضعف فرهنگی ناشی از فقر این افراد مسئول هستند.

وی با اشاره به پیشینه این کودکان که حال مجرم خوانده می‌‌شوند، می‌گوید: زمانی که این‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد مشخص می‌شود که خودشان هم مورد ظلم قرار گرفته اند، به عنوان مثال در تحقیقات روی یک پرونده مشخص شد فردی که به کودکی تجاوز کرده بود، در کودکی بارها مورد تجاوز واقع شده است، پس اگر جلوی این روند با کار فرهنگی و مددکاری گرفته نشود همچنان ادامه پیدا خواهد کرد، ظالم شاید مجازات شود؛ ولی مظلوم را مستعد ظالم شدن کرده است.

این روزها جمعیت امام علی درگیر جمع‌آوری وجه‌المصالحه پرونده میثم است چرا که تنها تا آذر ماه زمان دارند تا باقی مانده این مبلغ را فراهم کنند که شما با مراجعه به سایت بخشش به نشانی life.sosapoverty.orgمی‌توانید در جریان روند لحظه‌ای آن قرار بگیرید و یا با روابط عمومی مرکزی به شماره 02188930816 تماس حاصل نمایند؛ نیک اندیشان عزیز همچنین می‌توانند از طریق شماره کارت 6104337981767088 بانک ملت به نام جمعیت دانشجویی امام علی(ع) در تامین این مبلغ مشارکت نمایند. اما هدف این جمعیت بزرگتر از این اهداف کوتاه‌مدت است. کاری که این جمعیت برای آموزش کودکان کار و بی‌بضاعت حاشیه شهر انجام می‌دهد پرژه‌ای طولانی‌مدت است که قطعا تاثیر آن هم در بلندمدت قابل مشاهده است. چرا که کافی است به این کودکان آموزش بدهیم که چگونه بهتر تصمیم بگیرند، چگونه بر خانواده خود تاثیر بگذارند و چگونه به سمت رشد اجتماعی گام بردارند.

جمعیت امام علی در این راستا با شعار توپ بجای تیزی، ورزشگاه به جای زندان، اقدام به ایجاد باشگاه فرهنگی ورزشی با نام پرشین کرده که در چندین رشته ورزشی در رده‌های سنی پایه استعداد یابی کرده و با پرورش روحیه ورزشکاری و پهلوانی سعی در دور کردن کودکان حاشیه شهر از سرگرمی‌های نامناسب دارد.

بگذارید گزارش را با چند سوال از خودمان به پایان ببریم.ما برای بهبود وضع جامعه چه کرده‌ایم؟ آیا این مشکلات روزی گریبان‌گیر ما نخواهد شد؟ آیا ما در قبال این معضلات اجتماعی مسئول یا حتی مقصر نیستیم؟

یادمان باشد که کمک به این کودکان تنها کمک مادی نیست. این کودکان به آموزش، محبت و دیده شدن نیاز دارند و می‌توان با چند ساعت وقت صرف کردن در خانه‌های ایرانی جمعیت امام علی (ع) به پیش‌برد آموزش این کودکان کمک کرد تا باری از دوش جامعه برداشته شود.

گزارشی از رضا شجاع