سالن زیاد شده است اما مخاطب نه!

«ایده نمایش اتاق 1216 سال 1390 در کارگاه نمایشنامه‌نویسی موسسه آفرینش‌های آستان قدس شکل گرفت. در این کارگاه حدود هفت نفر از نویسندگان مشهد تحت رهبری دکتر اسدی حضور داشتند و طی حدود پنج جلسه برگزاری کارگاه که به صورت پیوسته و از صبح تا شب طول می‌کشید، طرح، ایده، پرداخت و شکل گیری یک اثر نمایشی در این کارگاه شکل گرفت و همگی در مورد نمایش‌ها نظر می‌دادند. خروجی این کارگاه نیز هفت نمایشنامه بود که همگی آن‌ها توسط موسسه آفرینش‌های آستان قدس به چاپ رسیده است».

دوری از گیشه و جشنواره

این شروع صحبت‌های کیوان صباغ هنرمند مشهدی است که این روزها اثری به نام «اتاق 1216» را به عنوان نویسنده و کارگردان به روی صحنه برده است. وی در ادامه صحبت‌هایش گفت: من از همان سال این نمایشنامه را نتوانستم اجرا کنم و کار نسبت به دیگر آثار من یک خیلی دلی و برخاسته از علایق شخصی خودم است. آثاری که از من در چندسال گذشته به روی صحنه رفته معمولا آثار گیشه‌ای بوده است. گیشه‌ای نه با این مضمون که مسائل هنری و تکنیکی در آن رعایت نشود، در واقع به این معنا که نگاه بیشتری به مخاطب خواهیم داشت. «اتاق 1216» نگاهی به مخاطب عام ندارد. سبک آن رئالیسم جادوییست که درک آن برای مخاطب عام سخت است. این اثر در جشنواره منطقه‌ای سوره ماه پذیرفته شد و در مرحله منطقه‌ای در شش بخش تمام جوایز اولی جشنواره را دریافت و به مرحله کشوری راه پیدا کرد که  در این مرحله نیز نویسندگی اول، بازیگری اول زن و تقدیر از بازیگری مرد را توانستیم بگیریم.

صباغ ادامه داد: جشنواره سوره ماه یکی از معتبرترین جشنواره‌هایی است که در حال حاضر برگزار می‌شود و می‌توان گفت بعد از جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از لحاظ اعتبار در رتبه دوم قرار دارد. استقبال از اجرای اثر هم در جشنواره منطقه‌ای و هم در مرحله کشوری و میزان رضایت‌مندی مخاطبین و تماشاچیان بسیار خوب بود و این اولین تجربه من بعد از سال‌ها کار نمایش در این ژانر و در این شیوهٔ اجرایی است. معمولا آثاری که از من روی صحنه برده شده همیشه جزو نمایش‌های پرمخاطب و پرفروش بوده اما این کار یک اثر متفاوت است. کسانی که آثار من را دیده‌اند می‌دانند معمولا آثاری سنگین و پر پرسوناژ و با زمان اجرای بالا را به روی صحنه برده‌ام که همیشه روی سن اصلی تئاتر شهر اجرا شده‌اند. اما این‌بار این اثر در سالن بلک باکس اجرا می‌شود.

سالن بیشتر شده، مخاطب همان است

صباغ در ادامه با انتقاد از وضع مخاطب تئاتر، گفت: در مشهد هنوز فرهنگ‌سازی درستی برای دیدن تئاتر نشده است. اگر چند اجرا روی صحنه باشد تماشاچی گمراه می‌شود. متاسفانه هنوز جمعیت تئاتربین نسبت به جمعیت مشهد کم است. مشهد سه و نیم میلیون نفر جمعیت دارد که از این تعداد شاید فقط پنج شش هزار نفر تئاتربین داریم و این جوابگو نیست. نسبت به شهری مثل تهران که شاید حدود هشت درصد مخاطب داشته باشد مشهد کمتر از یک درصد تماشاچی دارد و این مشکل اصلی ماست. مشهد این بضاعت را دارد که 30 سالن داشته باشد و هر شب 30 اجرا داشته باشیم.

او با اشاره به اینکه در مشهد برند تئاتری نداریم، تأکرد کرد: شاید در مجموع 250 نفر در مشهد داشته باشیم که تئاتری نیستند و تئاتری‌ها را می‌شناسند و از روی اسم‌ها نمایش موردنظرشان را انتخاب می‌کنند. نوع و موضوع نمایش برای مخاطب بسیار مهم است و ذائقه مردم امروز تغییر کرده است. مردم امروزه نگاه کیفی‌تری نسبت به گذشته دارند اما باز هم دنبال هیجان در اجرا هستند. جمعیتی که امروز در مشهد هستند و تئاتر می‌بینند همان‌هایی هستند که دوسال پیش هم تئاتر می‌دیدند و این تعداد اضافه نشده است. در حالی که تعداد سالن‌ها افزایش پیدا کرده، متاسفانه مخاطب ما افزایش پیدا نکرده است.

انتقاد از انجمن نمایشی

صباغ ضمن بیان این نکته که انجمن فعلی بیشتر به دنبال آمارسازی است تا جریان سازی، گفت: انجمنی که نه دولتی است و نه مقام بالاتری دارد و نه امنیت شغلی دارد، به نوعی مسئولیت هنرمندان دیگر را به دوش می‌کشد. انجمن نمایش یک بخش اداری نیست که به خاطر ترفیع درجه در یک پست اداری بیلان کاری بدهد. بهتر است به جای این بیلان‌ها جریان سازی شود. مهم این نیست که چند کار اجرا می‌شود. این یک دید کمّی به تئاتر است. از زمانی که هیات مدیره جدید آمده است یکی از سیاست‌های غلطی که برای رونق تئاتر در تئاتر شهر در پیش گرفته‌اند استقبال از نمایش‌های تهرانی چهره‌دار بوده است که این کاملا اشتباه است و ذائقه مردم به سمت دیدن تئاترهای چهره‌دار پیش می‌رود و همین باعث می‌شود تا مخاطب برای اجراهای خودمان به سالن نیاید.

وی در ادامه گفت: از دیگر سیاست‌گذاری‌های اشتباه برای تئاتر شهر این است که در حال حاضر از سالن‌های مجموعه امام رضا(ع) خیلی کم استفاده می‌شود. از ابتدای امسال تاکنون فقط دو اجرا در بلک باکس بهار داشتیم و دو اجرا در سالن اصلی. این تئاتر شهری بود که در گذشته غلغله بود. چرا؟ چون امروز سالن‌های خصوصی توانسته‌اند موفق‌تر باشند با اینکه قلب تپنده تئاتر مشهد، باید تئاترشهر باشد. این نشان دهنده این است که مسئولین انجمن نمایش نتوانستند در جایی که مال خودشان است جریان‌سازی خوبی انجام دهند. سالن‌های دیگر به صورت خصوصی خیلی خوب کار می‌کنند. این یعنی تبیین درستی از سیاست‌گذاری و هدف‌گذاری در جریان بلندمدت مخاطب و تئاتر و هردو و حلقه اتصال این دو با هم را نتوانستند انجام دهند.

تئاتر شهرستان‌ها

صباغ با اشاره به این نکته که یکی از نمودهای تئاتر شهرستان‌ها نیز جشنواره استانی است و هرسال برگزار می‌شود که می‌توان از آن به عنوان یک قاب برای تئاتر شهرستان نام برد، گفت: یکی از بهترین کارهایی که مرکز هنرهای نمایشی می‌تواند انجام دهد این است که منابع مالی را در اختیار انجمن‌های استان قرار دهد تا آموزش‌های ریشه‌ای پایدار و دائم را در شهرستان داشته باشد. اینکه استادی از مرکز فرستاده شود و به صورت گذرا کارگاهی را برگزار کند ثمره خوبی ندارد. یکی از برنامه‌هایی که من داشتم این بود که نمایندگانی را از انجمن در شهرستان‌ها داشته باشیم که این‌ها به مدت طولانی فقط آثار تولیدی مرکز هنرهای نمایشی کشور را در شهرستان‌ها نمایش دهند و کم کم به تفسیر آن بپردازند. پس از یک دوره طولانی به آموزش گام به گام و درست آنها توسط اساتید مجرب بپردازیم. تحصیلات آکادمیک و دانشگاهی راهی مناسب برای طلوع تئاتر در یک شهر محسوب می‌شود و تئاتر علمی در مشهد نمود بارز پرورش و رشد امروز تئاتر مشهد است.

گزارشی از حامد دائمی