دوری از وطن، نزدیکی به موسیقی و آواز ایرانی

بعد از ظهر اولین روز ماه مبارک رمضان با استاد آواز ایرانی، مهندس اصغر تیموری، در دفتر و محل تدریس او قراری می‌گذارم، هوا خیلی گرم است. بعد از سلام و علیکی گرم و با دهان روزه، اول می‌خواهم برایم گوشه‌هایی از آواز در مایه بیات ترک بخواند و او در هوای موسیقی ردیفی ایران و کلماتی که از شعر و ادبیات غنی ایرانی تاثیر گرفته است، فضای دلنشینی ایجاد می‌کند. تار و سه تارهایش بر دیوار خودنمایی می‌کنند و استاد را به سوی خود می‌خوانند. من سراپا گوش و او با کلام و صدای دلنشین خود مرا با خاطرات و زندگی‌اش آشنا می‌سازد.

خواننده‌ای از چهار قاره ایران

متولد مشهد، ولی اصالتا شاهرودی است. از خطه‌ای که به چهار قاره ایران مشهور است. متولد سال 1331 است. به گفته خودش از همان ابتدای کودکی می‌خواند و زمزمه می‌کرده است. در مدرسه و خیابان، همسایگان و مردم شهرش از او و صدای خوشش خاطره‌ها دارند .در مدرسه معلم سرودی داشته به نام ناصر عبداللهی که در حقیقت صدای او را کشف کرده و انگیزه خواندن در او شکوفا شده است. در دبیرستان هم می‌خوانده است. صدای خوش در خانواده او موروثی است و به گفته خودش عموهایش هم صدای خوشی داشته‌اند؛ همچنانکه دو برادر او نیز صدایی دلنشین دارند .

خواندن در جنگل اَبر

چه روزهایی که با استادش به طبیعت جنگل ابر که در نزدیکی شاهرود است رفته و صدای خود را در میان درختان سر داده و بلبلانی که به تماشای او چهچهه زده‌اند .هر چه بیشتر می‌خواند بیشتر شیفته آواز اصیل و گوشه‌های ردیفی موسیقی زیبای ایرانی می‌شود .همیشه و سر ساعت برنامه گل‌های جاویدان را از رادیو گوش می‌داده و به تقلید به این برنامه به عنوان استادی نگاه می‌کرده است .عاشق خواندن و ردیف‌های آوازی استاد طاهرزاده است و با راه یافتن به مسابقات کشوری با استاد محمود کریمی مدرس بزرگ آواز آشنا شده و به کلاس درس ایشان در تهران رفته است اما با گرفتن دیپلم برای تکمیل درس به امریکا رفته و رشته مهندسی شیمی را دنبال کرده است. ده سال دور از وطن با موسیقی غربی آشنا شده و نغمه‌های ایرانی را برای ایرانیان آنجا  آموزش داده است و با حس و حال موسیقی ایرانی کاملا آشناست.

دشتی و غم‌های آشکار و نهانش

برایم از دشتی می‌خواند و می‌گوید: دشتی همیشه پای ثابت عزاداری‌ها بوده و هست. غمی که در این آواز وجود دارد قادر است اشک هر جنبنده‌ای را در بیاورد! دشتی علاوه بر کاربردش در مراسم عزاداری، در موسیقی درمانی هم استفاده می‌شود. خیلی از روانشناس‌ها از این نوع موسیقی استفاده می‌کنند تا بیمار مورد نظر به راحتی احساساتش را بیرون بریزد و خودش را تخلیه کند. آواز دشتی بسیار شبیه آهنگ‌های منطقه گیلان است.

ادامه می‌دهد: حتی یکی از گوشه‌های این آواز به نام «دیلمان»، نام منطقه‌ای در استان گیلان است. به همین خاطر هم خیلی‌ها به شوخی به آواز «دشتی» می‌گویند «رشتی»! با اینکه تنوع این آواز زیاد نیست اما کارهای زیادی در آن ساخته شده، دشتی هم زیرمجموعه دستگاه شور است.

جذابیت‌های موسیقی دستگاهی

برایم از صداهای شش دانگ می‌گوید: خواننده شش دانگ کسی است که به اجرای هر بیست و چهار نُت تسلط کامل دارد. حنجره‌ای که این توانایی را دارد، چیز خاصی است. بیشتر مردم عاشق نغمات در دستگاه ماهور هستند و ماهور یکی از دستگاه‌های گسترده موسیقی ایرانی محسوب می‌شود که حال و هوای کاملا شادی دارد. اگر دلتان می‌خواهد با شنیدن یک موسیقی سنتی حسابی روح و روانتان شاد بشود، آهنگ‌هایی از این دستگاه را گوش کنید که اتفاقا نمونه‌های زیادی هم دارد.

گرم شده است و با دقت بیشتری توضیح می‌دهد: بعضی از زبان شناس‌ها می‌گویند واژه «ماهور» تغییر یافته واژه «ماژور» یکی از گام‌های اصلی موسیقی غربی است. جالب اینجاست که حال و هوای هر دویشان هم مشابه است. این دستگاه چند بخش دارد که بعضی بخش‌هایش به موسیقی منطقه سیستان و بلوچستان، بعضی‌هایش به موسیقی خراسان و لرستان و قسمت‌های دیگرش هم به موسیقی آذری آذربایجان نزدیک است.

درک الحان و راز ماندگاری

با او از آموزش موسیقی ردیفی صحبت می‌کنم. می‌دانم سال‌هاست که همچنان با صدای شیرینش و کلام با نفوذش شاگردان بیشماری را پرورش داده است .از شوشتری و همایون و بیات تُرک و اصفهان و شور با من به افشاری می‌رسد، حالم دگرگون شده است. در پیش او خالی می‌شوم و به دنیای دیگری می‌روم به دور از استرس‌های این زمانه. از موسیقی بی در و پیکر امروزه بسیار دلگیر است و خوانندگانی که یک شبه ظاهر و یک شبه هم ناپدید می‌شوند .او راز ماندگاری صداهای خوش را در درک صحیح الحان  و گوشه‌های آواز ایرانی می‌داند، ولی با توجه به رشد سریع جامعه و استرس‌های این زمانی اعتقاد بر این دارد که باید نگرشی نو در سبک آواز ایرانی و با درک صحیح از آواز قُدمایی جانی تازه به آواز تصنیفی ایران داده شود در نهایت امیدوار است روزی مادران این زمان لالایی‌هایی از دل نغمات بی‌نظیر موسیقی ایرانی برای فرزندان خود بخوانند.

با او خداحافظی کردم اما هنوز در حال و هوای گفته‌ها و صدای دلنشینش مانده‌ام.

گزارشی از سعید بابایی