«اویی» در دل زمین

هانیه سادات جوشنی

همه ی ما شهر کاشان را با گلاب گیری معروفش، حمام فین و خانه‌های تاریخی می‌شناسیم و این شهر را سراسر مملو از زیبایی‌های طبیعی می دانیم، اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که این شهر تاریخی و زیبای ایرانی ممکن است دارای جاذبه ای عجیب و حیرت انگیز نیز باشد که شما را به فکری عمیق فرو ببرد؟

راهی سفر می‌‌شویم، رد پای تمدن ایران، زمین را گرفته است. روانه‌ی تپه‌های سیلک می شویم که راوی تاریخی  با 7 هزار سال قدمت است. به شهری می‌رسیم: شهر زیرزمینی نوش آباد، پایتخت انوشیروان، یکی از پادشاهان ساسانی که در 10 کیلومتری کاشان واقع شده و زیر بافت قدیمِ شهر آران و بیدگل و روی تپه‌های سیلک که هنر دستکَن معماری را از سلجوقی تا قاجار به رخ بازدید کنندگان می‌کشد، قرار گرفته است. این شهر به عنوان بزرگترین اثر معماری دستکن جهان در سال 1383 کشف و در سال 1385 به شماره‌ی 15816 در فهرست میراث ملی کشور ثبت شده است. اما ماجرای این شهرزیرزمینی چیست؟

جالب است بدانید که کشف این سازه‌های زیرزمینی به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود را داشت، صورت گرفته و برای ورود به آن، به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی، از آب انباری که مجاور این شهر زیر زمینی است، استفاده شده بود.

علی اکبر دهخدا، نوش آباد را از ریشه‌ی “انوشه” به معنی بی زوال و جاویدان دانسته و از آنجا به عنوان شهری که خوش و خرم است و روان جاویدی دارد، یاد کرده است، این بنا در سه طبقه در عمق ۴ تا ۱۸ متری زمین بنا شده و قدمتی حدودا 1800 ساله دارد که امروز تنها قسمت‌هایی از آن قابل دسترسی است.

در لغت‌نامه‌ی دهخدا، «اویی» واژه‌ای است که در گويش كاشانی معادل «آهای» فارسی قرار می‌گيرد. وجه تسمیه آن هم این است که به لحاظ ساختار تو در تو و تاريك بودن شهر زيرزمينی، در قديم افراد برای پيدا كردن يكديگر با صدای بلند با كلمه «اويی» همديگر را صدا می‌كرده‌اند.

طبقه‌ی اول در حقیقت کوره‌راه‌ها و دالان‌هایی بوده است که برای گمراه کردن تعقیب‌کنندگان احتمالی استفاده می‌شده است.

طبقه‌ی دوم و سوم، محل پناه گرفتن و زندگی در مواقع خطر و ذخیره‌ی آذوقه بوده است.

در ضمن، ورودی‌‌های متعددی برای شهر زیرین شناسایی ‌شده که بسیاری از آنان در سال‌های دور توسط سیلاب‌ مسدود شده است.

شهر، دارای راهروهای پیچ در پیچ، اتاق‌های کوچک و بزرگ، تله‌های پدافندی و دفاعی بوده‌ است که گویا در هنگام هجوم دشمن از آن‌ها استفاده می‌شده است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط بین محلات آن و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی، زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است. بد نیست بدانید که در زمان حمله‌ی مغولان از این شهر برای امنیت مردم هم استفاده می‌شد.

سیستم تهویه‌ی شهر یکی از ویژگی‌های منحصر به فردش است. آغاز کانال‌های شهر از سطح زمین و ساختار U شکل آنها، علاوه بر عبور و مرور افراد در مواقع نا امنی، باعث ورود و خروج هوا هم می‌شده و ظرافتی که در ساخت این شهر به کار رفته که دیوارهایش کنار جریان‌های آب قنات قرار دارد تا هوای خنک در آن جریان پیدا کند نیز، یکی دیگر از اعجازهای معماری شهر اویی است.

شهر اویی قدیمی‌ترین شهر زیرزمینی و یکی از بزرگ‌ترین آن‌ها در دنیا است. این شهر که کاملاً به صورت دست کن ساخته شده در ایران بی ‌نظیر است. نمونه‌هایی از این مدل شهرها در ترکیه (ایاصوفیه) و فرانسه و ایتالیا می‌توان یافت اما “اویی” به دلیل پیچیدگی و قدمت در نوع خود بی‌نظیر است.

شهر زیرزمینی نوش‌آباد در سال ۸۵ به ثبت ملی رسید همچنین از سال ۹۴ با مجوز سازمان میراث فرهنگی این مکان به سایت موزه تبدیل شد تا علاوه بر تعلق گرفتن اعتبارات اجرایی و پژوهشی زمینه برای ثبت جهانی آن فراهم شود. بازدید از این سایت موزه از دو طریق آب‌انبار بالاده و آب‌انبار مرکزی نوش‌آباد امکان پذیر است.