پرنده نگری؛ فرصت گردشگری ناشناخته

فریدجواهرزاده

ارائه آموزش های عمومی و ایجاد شوق و ذوق در میان مردم می تواند تقاضا برای تورهای پرنده نگری را افزایش دهد، خود این امر می تواند منجر به انتفاع مردم محلی از عواید ناشی از پرنده نگری گردشگران شود و آن ها را به حفاظت از پرندگان مشتاق سازد..

پرنده ‌نگري در نقاط مختلف دنيا هواداران و متقاضيان بی شماري دارد و صدها هزار پرنده‌ نگر حرفه‌ ای درآمدهای كلانی را از رهگذر اين نوع توريسم يا گردشگری عايد كشورهايی می كنند كه با اقليم متنوع خود ميزبان پرندگان از سراسر جهان هستند.

اقليم متنوع ايران نیز در فصل ‌های بهار و پاييز، كشورمان را به مقصد انواع فراواني از پرندگان كوچنده تبديل كرده است و شايد از همين رو روز ملي پرنده نگری تنها روزی براي نشان دادن ارزش پرندگانی كه در آسمان های مرز و بوم ما پرواز می كنند نيست، بلكه روزي است براي يادآوري استفاده از ظرفيت هاي ارزشمند طبيعت بدون آسيب به آن و استفاده حداکثری از طبیعت بکر و اقلیم متفاوت کشورمان، حضور گردشگران حيات وحش در طبيعت با هدف تماشا و لذت بردن از زيبايی های طبيعت، موجب آرامش جامعه و افزايش شناخت افراد نسبت به محيط پيرامونی، ايجاد رابطه دوستانه با حيات وحش و تلاش براي حفظ محيط و جلوگيری از تخريب آن مي‌ شود.

در اين نوع گردشگری به ارتباط ميان افراد و گونه ‌های موجود در طبيعت توجه بسياری شده است و طيف فعاليت ‌های متنوعی را از بازديد حيات وحش گرفته تا لمس آنها، در بر می‌ گيرد.

پرنده‌ نگری در گردشگری حيات وحش از جمله فعاليت‌ های در حال رشد است و روزانه افراد بيشتری به اين شاخه از گردشگری علاقه‌ مند می‌ شوند، اين فعاليت در صورتی كه با برنامه ‌ريزی صحيح انجام شود، نه تنها آسيبی به زيستگاه پرندگان وارد نمی كند، بلكه موجب كاهش استرس پرندگان، بهبود زيستگاه، حمايت از تنوع زيستی، افزايش آگاهی‌ های عمومی نسبت به آنها، تاثيرات آرامش دهنده بر انسان‌ها، بهبود وضعيت معيشتی جوامع محلی، درك جايگاه پرندگان براي برنامه ريزی بلند مدت و شناسايی گونه‌ های آسيب ‌پذير است.

تقريبا همه پرنده ‌نگرهای واقعی به حفاظت از طبيعت توجه دارند و از آن به عنوان قاموس فعالیت خود یاد می کنند و برای هرچه بهتر انجام شدن اين فعاليت بر پايداری زيستگاه‌ها و حفاظت از محيط ‌زيست، پافشاري مي نمایند. مسلما يك زيستگاه تخريب شده، جايگاه مناسبی براي تماشای پرندگان نخواهد بود، از اين نظر اگر اين فعاليت با مديريت مناسبی انجام شود به‌ عنوان بازوی حفاظتی پرتوانی در خدمت سازمان‌ های حفاظتی محيط‌ زيست خواهد بود كه می تواند بخش بزرگی از نظارت و پايش ارزيابی زيستگاه‌ها و مناطق طبيعی را به‌انجام رساند كه خود مساله بسيار مهمی است.

از آنجايی كه اين نوع توريسم در كشورمان چندان فراگير نبوده و طيف خاصی از گردشگران با سلايق تقريبا خاص را به خود جذب كرده، در مقايسه با ساير انواع توريسم نسبتا ناشناخته باقي مانده و كمتر روي آن سرمايه‌ گذاري شده است اين در حالی است كه ايران در مسير دو كريدور اصلي مهاجرت پرندگان كره زمين قرار گرفته است بنابراين تالاب ‌هاي ايران در پشتيباني نظام طبيعي مهاجرت پرندگان پراهميت تلقي مي ‌شوند. اگر چه در سال هاي اخير با بروز خشكسالي ها به اين ظرفيت لطماتي وارد آمده و به كاهش مهاجرت پرندگان منجر شده است اما دليل اين كاهش فقط خشكسالي نبوده وعوامل ديگري نيز داشته كه از آن جمله مي‌ توان به فرهنگ‌ هاي نادرست و عدم آشنايي با چگونگي برخورد با پرندگان مهاجر از سوي ساكنان مناطقي كه اين پرندگان را مي ‌پذيرند، اشاره كرد.

اما حتي اگر پرندگان در مكان هايي غير از مكان اصلي خود اسير يا كشته شوند، هويت اصلي آنها تغيير نمي كند چرا كه غريزه و رفتار پرنده ها بر اساس مكاني است كه به آن تعلق دارند، حقيقت تلخ؛ به دام انداختن پرندگاني است كه رفتار و هويت طبيعي آنها مثل پرواز جمعي از آنها گرفته مي شود.

به هر حال امروزه پرنده ‌نگري به عنوان مشاهده و بررسي پرندگان در طبيعت بخشي از فعاليت بوم گردي يا اكوتوريسم به شمار مي‌ آيد و هنگام كوچ بهاره و پاييزه پرندگان مي ‌توان بيشترين گونه ‌هاي پرنده را مشاهده كرد. از بهترين سايت هاي پرنده ‌نگري در ايران مي ‌توان از مرداب انزلي، جزيره قشم، درياچه اروميه و شبه جزيره ميانكاله نام برد.

درسال 1389 برای اولین بار از طریق کمیته ملی طبیعت گردی وابسته به سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری تعیین یکی از روزهای سال به نام روز ملی پرنده نگری همانند روز جهانی پرندگان مهاجر واقع در دومین شنبه ماه می، پیشنهاد شد. در این راستا تلاش های بسیاری صورت گرفت که نتیجه آنها به جشن پرنده نگری در اوایل اردیبهشت همان سال انجامید. اما به سبب نقدهای وارده به برگزاری چنین رویدادی در فصل بهار یعنی فصل زادآوری پرندگان و آسیب پذیری پرندگان از حواشی برگزاری چنین رویدادی، درصدد تغییر این روز بر آمدند. پس از انجام تحقیقات و ایجاد کارگروه های لازم، فصل پاییز یعنی زمان ورود پرندگان مهاجر به کشور در نظر گرفته و اولین پنجشنبه آذر ماه هر سال به عنوان روز ملی پرنده نگری انتخاب شد.

روز ملی پرنده نگری برای اولین بار در 3 آذر 1390 برگزار گردید که نتیجه آن تدوین و امضای بیانیه روز ملی پرندگان بود. هدف از جمع شدن در این مکان و در روز ملی پرنده نگری این است تا در سالهای آینده با توجه به شکل گیری ساختارها و تشکل های مرتبط با پرنده نگری کشور و به سبب همکاری های این ساختارها با بخش دولتی و کمیته ملی طبیعت گردی بتوان بسیاری از مشکلات پیش روی پرنده نگری کشور را کنار زده و با به سامان کردن برنامه های پرنده نگری کشور و افزایش تعداد مشتاقان و همراهان، روز ملی پرنده نگری را به بهترین شکل ممکن برگزار کنیم.

پرنده نگری لذت دیدن پرندگان آزاد در طبیعت است که به عنوان یکی از زیر شاخه های اکوتوریسم دارای مزیت دو جانبه است. یکی پر کردن اوقات فراغت خود با دیدن پرندگان و دیگری کمک به حفظ تنوع زیستی و بقای آنها.

با عنایت به تشکیل انجمن علمی طبیعت گردی ایران که از اواخر سال 1395 با کسب مجوز از وزارت علوم تحقیقات و فانوری صورت گرفت و بر اساس اهداف مندرج در اساسنامه انجمن با تشکیل کارگروه پرنده نگری سعی خواهیم داشت تا علاوه بر شناسایی سایت ها و مناطق مناسب برای این مهم اطلاعات لازم را در اختیار دفاتر و آژانس های علاقمند قرار دهیم تا در این راستا به تعریف تورهای پرنده نگری داخلی و خارجی همت گمارند و برای این منظور هم تلاش خواهیم داشت تا بازوی فکری وزارت تازه تاسیس میراث فرهنگی و گردشگری باشیم تا با کمک این وزارتخانه و به ویژه بخش خصوصی ذیربط ضمن شناسایی وجود گونه های متنوع در بسیاری از پارک ها و بوستان های شهر ها و مناطق روستایی به انجام فعالیتی با عنوان پرنده نگری در ادبیات جاری کشورمان همت گمارده و آن را جامه عمل بپوشانیم.

از آنجا که در حال حاضر بهترین بستر آموزش عمومی جامعه بکارگیری از فضای مجازی است و با ایجاد کانال ها و صفحاتی در شبکه های مجازی اقدامات مختلفی را درراستای معرفی آموزش و اطلاع رسانی حوزه های مختلف طبیعت گردی همت گمارده و در این راه علاوه بر این، با برقراری ارتباط با مدارس، برگزاری تورهای علمی پرنده نگری را برای دانش آموزان پیشنهاد خواهیم داد.

براساس بررسی بعمل آمده در حال حاضر صدها نفردر سطح کشور و در حوزه پرنده نگری آموزش دیده اند اما تنها 20 تا 30 نفر از آنها لیدر تخصصی پرنده نگری هستند. یکی از مهمترین دلایل این امر تعداد اندک تورهای پرنده نگری است. معمولا در آژانس ها، حتی در آژانس های طبیعت گردی نیز تنها 5-6 تور پرنده نگری در ماه برگزار می شود که مقصد بیشتر آن ها تنها دو یا سه سایت پرنده نگری چون میقان و میانکاله است. ما معتقدیم که با ارائه آموزش های عمومی و ایجاد شوق و ذوق در میان مردم می توانیم تقاضا برای تورهای پرنده نگری را افزایش دهیم. خود این امر می تواند منجر به انتفاع مردم محلی از عواید ناشی از پرنده نگری گردشگران شود و آن ها را به حفاظت از پرندگان مشتاق کند. در تورهای پرنده نگری در تالاب ها وسایت های تخصصی می توان با اخذ ورودی از علاقه مندان پرنده نگری و ارائه مجموعه ای از خدمات – مانند برپایی کومه، امکانات پذیرایی و تلسکوپ – به گردشگران پرنده نگر، مکان های خصوصی را در اختیار عموم قرار داد.

به هر حال امروزه پرنده ‌نگري به عنوان مشاهده و بررسي پرندگان در طبيعت بخشي از فعاليت بوم گردي يا اكوتوريسم به شمار مي‌ آيد و هنگام كوچ بهاره و پاييزه پرندگان مي ‌توان بيشترين گونه ‌هاي پرنده را مشاهده كرد. از بهترين سايت های پرنده ‌نگری در ايران می ‌توان از مرداب انزلي، جزيره قشم، درياچه اروميه و شبه جزيره ميانكاله نام برد.

از آنجايي كه اين نوع گردشگری در كشورمان چندان فراگير نبوده و طيف خاصی از گردشگران با سلايق تقريبا خاص را به خود جذب كرده، در مقايسه با ساير انواع گردشگری نسبتا ناشناخته باقی مانده و كمتر روي آن سرمايه‌ گذاری شده است اين در حالی است كه ايران در مسير دو كريدور اصلي مهاجرت پرندگان كره زمين قرار گرفته است بنابراين تالاب ‌های ايران در پشتيبانی نظام طبيعی مهاجرت پرندگان پراهميت تلقی می ‌شوند. اگر چه در سال های اخير با بروز خشكسالي ها به اين ظرفيت لطماتي وارد آمده و به كاهش مهاجرت پرندگان منجر شده است اما دليل اين كاهش فقط خشكسالي نبوده وعوامل ديگری نيز داشته كه از آن جمله مي‌ توان به فرهنگ‌ های نادرست و عدم آشنايی با چگونگی برخورد با پرندگان مهاجر از سوی ساكنان مناطقی كه اين پرندگان را می ‌پذيرند، اشاره كرد.

اما حتي اگر پرندگان در مكان هايی غير از مكان اصلي خود اسير يا كشته شوند، هويت اصلي آنها تغيير نمي كند چرا كه غريزه و رفتار پرنده ها بر اساس مكانی است كه به آن تعلق دارند، حقيقت تلخ؛ به دام انداختن پرندگانی است كه رفتار و هويت طبيعی آنها مثل پرواز جمعي از آنها گرفته مي شود.

امید است در چنین روزی آحاد مردم و علاقمندان ‌بتوانند تجربه ای متفاوت در این زمینه داشته باشند و ضمن آشنایی با این رشته از نزدیک، درک عمیق تری درباره تنوع زیستی کشورمان پیدا کنند.