محال است دولت بتواند آب را مدیریت کند

هنگامه طاهری – هماش پایداری آب مشهد ؛ چالشها و راهکارهای آن صبح دیروز در کارخانه نو آوری مشهد با حضور اساتید حوزه آب دانشگاه فردوسی ، مدیر عامل آب و فاضلاب خراسان رضوی و رییس کمیسیون آب و محیط زیست اتاق بازرگانی استان برگزار شد.
مهندس محمد علایی رییس کمیسیون آب و محیط زست اتاق بازرگانی خراسان رضوی که پیشتر مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان هم بود ضمن گلایه از وضعیت اسف بار آب مشهد اظهار داشت: مدیریت آب بسیار ساده است اما نه تنها دولت ما بلکه در کل جهان نمی توانند با کارامد ترین مدیران آن را مدیریت کنند.
او همچنین بیان کرد: اولین چاه در ایران در سال 1320 توسط روسها در میدان آب [ ده دی ] زده شد برای حرم مطهرتا پیشینه بد شان را بپوشانند. سال 1332 هم اولین چاه کشاورزی را در مشهد زدند.
وی بیان داشت : تنها کسانی که می توانند آب را مدیریت کنند مالکان آب هستند یعنی مردم که بسیار شفاف و پایدار این کار را انجام دادند .امکان نداشت مردم در زمان قدیم در حریم کاریزی، کاریز دیگر بزنند. لذا محال است دولت بتواند آب را مدیریت کند.
وی ادامه داد : شرکت آب منطقه ای در سال 1347 چاه زدن در دشت مشهد را ممنوع کرد.اما تا کنون هزار حلقه چاه را به پنج هزار حلقه چاه تبدیل کرده است بعد هم در دشت خشکیده 3 تا سد زد.مجلس شورای اسلامی هم اجازه داد 1500 حلقه چاه غیر مجاز بزنند!

تکرار قوانینی که اجرا نمی شوند

او ادامه داد: آقایان در مجلس قانون تعیین تکلیف چاه های غیر مجاز را مصوب کردند این در حالی است که در سال 1361طبق قانون وزارت نیرو مکلف شد طی دو سال همه چاهها را تعیین تکلیف کند که انجام نداد . 23 سال بعد مصادف با 1384 مجلس به دولت یک سال فرصت داد تا چاههای غیر مجازرا تعیین تکلیف کنند که باز هم انجام نشد سپس مجلس تصویب کرد از این پس هیچ پروانه ای برای چاه آب نباید صادر شود وهمه غیر مجازند. اما 1394 مجلس قانونی گذاشت بنام قانون تعیین تکلیف چاههای آب بدون پروانه ! این در حالی بود که دو بار تعیین تکلیف کرده بودند.  بعد هم به تمام کسانی که چاههای غیر مجاز آب داشتند و می خواستند برایشان پروانه صادر کنند ، پروانه دادند بعد هم اینقدر تبصره اضافه کردند که دیگر هیچ کس نتواند چاه بزند.

وقتی دولت چاه غیر مجاز می زند

او افزود: در دشت مشهد 5/57 درصد آب کشاورزی داریم. یعنی 571 میلیون متر مکعب آب در سال برداشت می شود. 8/31 میلیون متر مکعب  برابر با 315 میلیون متر مکعب آب شرب و بهداشت است. صنعت یک دهم درصد، خدمات دو دهم درصد آب برداشت می کنند. راه حل این است در دشتی که 1347 برداشت آب ممنوع شده هیچ کس چاه نزند.اما دولت چاه می زند وقتی دولت چاه می زند مردم هم به تبع چاه می زنند.
وی تصریح کرد: وقتی فرماندار مشهد اعلام می کند 200 حلقه چاه آب می زنیم چطور می تواند از  مردم انتظار داشته باشد چاه نزنند. چطور جلوی مردم را می گیرد؟
وی اظهار داشت : سال 1396 در آب فاضلاب طرحی تهیه شد بنام مشهد بدون دوستی. فرضیه این بود که اگر چند سال بارندگی نشود و سد ها خشک شوند باید چه کنیم؟ قرار شد چاه نزنیم. حداقل سهم آب های کشاورزی را اجاره کنیم. شهروندان هم در زمان خشکسالی پول بیشتری بدهند .
علایی در پایان بیان کرد که راه حل بسیار ساده است اما پیچیده اش می کنند.بطوریکه از 571 میلیون متر مکعب آب کشاورزی دشت مشهد کمترین میزان ظرفیت آب را از چاههای کشاورزی بگیرند و به کشاورز خسارت بدهند . از مناطق بالای شهر پول بیشتری و از مناطق پایین شهر پول کمتری بگیرند تا خسارت کشاورزان تامین شود .
وی علاوه بر این تصریح کرد که کشاورزان آمادگی پذیرش طرح را دارند.
علایی همچنین با اشاره به داغ بودن بحث طرح توسعه پایدار مشهد گفت: ما از ابتدای سال تا کنون فقط هفت  روز هوای پاک داشتیم با این وضعیت هر کس مساحت شهر را افزایش دهد به مشهد خیانت کرده است.

مشکل پیچیده است ساده نگاه نکنیم

دکتر کامران داوری رییس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد نیز با اشاره به قوانین سخت و ممتنع بودن مدیریت آب عنوان کرد که دنیای واقعیت با دنیای روی کاغذ متفاوت است.ما امسال در مشهد 60 میلیارد برای گشت و بازرسی هزینه کرده ایم ولی حفارهای خراسان بزرگ می گویند ما بیکاریم بجای ما دستگاههایی که در کارگاه ها با حدود 300 میلیون ساخته می شوند شبانه چاه های غیر مجاز آب می زنند. در واقع ما با مساله ای پیچیده مواجهیم و می خواهیم با ساده ترین راه ها حلش کنیم.
به گفته او 100 سال از اولین قانونی که در مشهد برای آب تصویب شد می گذرد. لذا 100سال سیاست گذاری برای جلوگیری از مسیرهای غلط موفق نبوده علتش هم این است که ما مساله را درست نفهمیدیم.
او بیان داشت: تغییر اقلیم ، جمعیت و اقتصاد دارد بازی را عوض می کند. در حالیکه ما همچنان داریم با سیاستهایی آب را مدیریت می کنیم که منطبق بر سالهای 1340 و 1350 است. قانون سال 1361 می گوید آب را با حجم تحویل بدهید ما ابزارش را نداشتیم ولی این را در قانون گذاشتیم.حتی می توانستیم تا ابزارش فراهم شود طبق مساحت زیر کشت مصرف آب را کنترل کنیم اما همین را هم نکردیم.
او خاطر نشان کرد : سال 1375 دولت جهاد کشاورزی را موظف کرد تا سندی تهیه کند برای برآورد مقدار آب مورد نیاز کشاورزی . وزارت نیرو هم موظف به گذاشتن کنتور برای چاهها شد اما انجام نداد. سال 1378 در برنامه سوم توسعه  25 درصد بهبود راندمان آبیاری به ازای  25 درصد کاهش کسری مخزن عنوان شد. وزارت کشاورزی آبیاری تحت فشار را آورد اما وزارت نیرو هیچ کاری نکرد.تا همین الان هم زیر 25 درصد کنتورهای معروف به هوشمندی روی چاههای کشاورزی نصب شده است که قابل دستکاری هستند و اطلاعاتش مساله دارد.این در حالیست که ما نیازمند حسابداری آب هستیم.
به گفته او وزارت نیرو هنوز هم باور نکرده که بیلان و پایایی آب مهم است.

طرح ریاضت آب در دشت مشهد

دکتر سید محمد رضا علوی مقدم دکترای هیدرولیک و منابع آب و رییس پژوهشکده محیط های خشک  دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز بر اساس “طرح ریاضت آب در دشت مشهد” بیان داشت:طبق طرح ما هر10 سال 10 میلیمتر بارش داریم یعنی اگر بارش میانگین مشهد 20 میلیمتر است هر 10 سال پنج درصد کاهش بارش داریم که عدد خیلی بزرگی است از طرف دیگر افزایش دما را هم داریم بطوریکه هر 10 سال دو درجه سانتیگراد دما افزایش می یابد که بسیار نگران کننده است.این یعنی تبخیر آب رخ می دهد ما که شهروند هستیم 80 درصد آب را بر می گردانیم .
او افزود: قطعا امروز نسبت به 10 سال پیش،تنگنای منابع آب تنگتر ، تیغ تغییرات اقلیمی بر اندام محیط زیست استان تیزتر ، انبان دولت برای هزینه کرد در بخش آب خالی ترو وابستگی جمعیت رو به تزاید استان به آبخوانهای نیمه جان استان بیشتر است.اما از طرف دیگرامروز نسبت به 10 سال پیش سواد آبی و حساسیت اجتماعی نسبت به آب و اهمیت حیاتی آن در استان مخصوصا دشت مشهد بالاتر از میانگین کشوری است.
وی بیان کرد: همان موقع که کاوه مدنی صحبت از ورشکستگی آبی می کرد، من و دکتر نیریزی و حلقه ای کوچک از متفکران استان گفتیم ساختار اقتصادی کلان آبی مشکل دارد . این را سال 94 گفتیم که با هواپیما دلار می آوردند در فرودگاه مهرآباد خالی می کردند.آن موقع هم در مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری و هم در شورای امنیت ملی گفتیم این پولها را صرف توسعه شهر و کشور کنید به معنای ایجاد کوریدورهای ترانزیتی، ایجاد گردشگری و تغییر ساختارهای اقتصادی به نحوی که اصلا برای کشاورز، کشاورزی نصرفد. نگاه کند ببیند اگر کنار بزرگراه یک پمپ بنزین بزند 10 برابر برایش بیشتر سود دارد.حتی گفتیم مکران را توسعه بدهید که بخشی از اینها انجام شد بخشی هم نشد و تحریمها هم شروع شد و در آن شرایط ما هم زیاد انتظار نداشتیم.

مصوبات شورای عالی آب کشورقابل اجرا نیست

حسین اسماعلیان رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز در این همایش بیان داشت : هستند کسانی که می توانند  از نگاه تخصصی  به مدیریت آب کشور کمک کنند. اما در کشور ما مدیریت آب کار بسیار بسیار سختی است . فکرهای خوبی است اما موقع عملیاتی شدن مسایل مختلفی پیش می آید . مشهد یک برنامه مصوب تامین آب دارد که هم نگاه مسایل عرضه دارد و هم مدیریت تقاضا و تا حد امکان سرانه هایش را کم کرده ، بحث فضای سبز را از داخلش خارج کرده ، سهم زائر را در نظر گرفته و گفته در سال 1420 که جمعیت مشهد چهار میلیون و 900 هزار نفر خواهد بود نیاز آبی این کلان شهر حدود 400 میلیون متر مکعب در سال خواهد بود.این یک برنامه مصوب شده در داخل وزارت نیروست.بعد در مورد چگونگی تامین آب هم صرفا به پروژه های توسعه محورنگاه نکرده بلکه ترکیبی از انواع پروژه های مختلف تعریف شده . از نظر من خرید آب هم کار خوبی است اما پایدار نیست  اگر می خواستیم مصوبات شورای عالی آب کشور را در دشت مشهد عملیاتی کنیم حتی به اندازه شرب هم نباید برداشت می کردیم.مگر می شود مشهد را بدون فضای سبز در نظر گرفت ؟ مردم  به درخت و کشاورزی وابسته هستند لذا من اصلا اعتقاد ندارم با تعلیق کشاورزی تامین آب شهر را انجام بدهم. بلکه باید کشاورزی را به اوج بهره وری خودش برسانیم تا کشاورزی شهر مشهد پایدار باشد نه کشاورزی دشت مشهد.