دوحه؛ زودتر از حد تصورتان

بعد از اعلام از سرگیری مجدد مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم های آمریکا، از سوی جوزپ بورل و حسین امیر عبداللهیان و در حالی که بسیاری فکر می کردند که این دور از مذکرات هم به مانند دورهای قبلی در وین برگزار می شود، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که این بار مذاکرات احتمالا در یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شود.
جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عصر روز شنبه بعد از دیدارهای خود با مقامات ایران (حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران و علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی) در گفت‌وگو با رسانه های خارجی در تهران گفت که دور جدید مذاکرات هسته‌ای در وین برگزار نخواهد شد، چرا که این مذاکرات در چارچوب برجام و گروه چهار به علاوه یک برگزار نمی‌شود.
بورل ادامه داد: از آنجایی که چنین گفت وگوهایی در چارچوب تماس‌های دوجانبه بین ایران و آمریکا برگزار می‌شود، ترجیح می‌دهیم در مکان دیگر آنها را انجام دهیم که سردرگمی ایجاد نکند. مذاکرات در وین مربوط به همه اعضای برجام است. فکر می‌کنم این (مذاکرات) در جایی نزدیک‌تر به خلیج فارس یا بگذار بگویم مثلاً در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام می‌شود.
بورل در ادامه در خصوص زمان برگزاری این مذاکرات که اتحادیه اروپا به ریاست انریکه مورا قرار است تسهیل‌گر آن باشد بار دیگر صحبت های خود در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک با امیر عبداللهیان را تکرار کرد و گفت: «چه زمان؟ زود. زودتر از آن که تصور کنید.
بعد از انتشار این خبر با توجه به نزدیکی روابط ایران با دو کشور قطر و عمان این گمانه در اذهان تقویت شد که احتمالا دور بعدی مذاکرات در دوحه و یا مسقط برگزار می شود و با توجه به این که مسقط در سال ۱۳۹۰ نیز میزبان گفت وگوهای محرمانه ایران و امریکا بوده است، مذاکراتی که به نوعی زمینه ساز برگزاری مذاکرات برجام در سال ۱۳۹۲ شد، برخی از تحلیل گران معتقد بودند که احتمالا مذاکرات در مسقط برگزار می شود و یکی دیگر از دلایل این موضوع را مذاکرات تلفنی اخیر وزیران امور خارجه ایران و عمان در روز پنچ شنبه، دوم تیرماه می دانستند.
در جریان این گمانه زنی ها که هیات ایران، امریکا و اتحادیه اروپا برای از سرگیری مذاکرات و حل مسائل باقی مانده بین تهران و واشنگتن عازم دوحه و یا مسقط می شوند؟ خبرهایی منتشر شد که با توجه به تلاش‌های مستمر قطر برای از سرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها، شانس دوحه برای میزبانی مذاکرات آتی بیش از سایر کشورهای حوزه خلیج فارس است.
در همین راستا شبکه قطری الجزیره نیز به نقل از یک مسئول ایرانی اعلام کرد که احتمال دارد از سرگیری مذاکرات احیای برجام به جای وین در یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس انجام شود و قطر هم شانس بیشتر و هم تمام امکانات لازم برای میزبانی از مذاکرات احیای توافق هسته ای را دارد.
به نظر می رسد انتخاب قطر به عنوان مکان دور بعدی مذاکرات بر اساس توافق صورت گرفته بین طرفین مذاکره کننده به دور از هیاهوی معمول در وین، از نظر ایران و آمریکا چند مزیت عمده می تواند به همراه داشته باشد.
یکی از شعارهای اصلی دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی در راستای داشتن سیاست خارجی متوازن گسترش ارتباطات با کشورهای همسایه و منطقه بوده است چنان که در این مدت شاهد افزایش نسبی تبادل هیات ها بین ایران و کشورهای همسایه و منطقه و انعقاد توافق نامه هایی بین دو طرف بوده‌ایم که یکی از کشورهای هدف در این زمینه کشور قطر است، چنان که اولین سفر خارجی رییس دولت سیزدهم به یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس در اوایل اسفندماه۱۴۰۰، کشور قطر بود، رییسی در این سفر علاوه بر شرکت در نشست اپک گازی با “شیخ تمیم بن حمد آل ثانی” امیر ۴۲ ساله قطر نیز دیدار کرد و نتیجه این سفر امضای ۱۴ سند همکاری بین مقامات دو کشور در زمینه های هواپیمایی، تجاری، کشتی‌رانی، رادیو و تلویزیون، سیاست خارجی (لغو روادید)، برق، استاندارد و فرهنگی و آموزشی بود.
در پاسخ به سفر رییسی به قطر در۲۲ اردیبهشت ماه۱۴۰۱ در حالی که مذاکرات وین با وقفه ای دو ماه مواجه شده بود و تنش های لفظی بین تهران و واشنگتن در مورد سرنوشت مذاکرات و متهم کردن یکدیگر به زیاده خواهی در مذاکرات افزایش پیدا کرده بود، امیر قطر سفری کوتاه و مهم به ایران داشت و علاوه بر دیدار با رییس جمهور با مقام رهبری نیز دیدار و رایزنی کرد.
در همان زمان سفر امیر قطر به ایران برخی از رسانه های غربی و عربی در گزارش هایی با مضمون “پشت پرده سفر امیر قطر به تهران” عنوان کردند که با توجه به وفقه پیش آمده در برگزاری حضوری مذاکرات وین و باقی ماندن برخی چالش ها بین ایران و آمریکا در جریان برگزاری این مذاکرات، امیر قطر در این سفر با توجه رابطه خوبی که با مقامات دو کشور ایران و آمریکا دارد، تلاش خواهد کرد که به تسهیل ازسرگیری این مذاکرات کمک کند.
بر اساس اعلام این رسانه ها، محور اصلی گفت‌وگوها در تهران “پر کردن حفره” مذاکرات هسته‌ای بود که از ماه مارس به حالت تعلیق درآمده است چنان که رویترز نیز در همان مقطع نوشت هدف سفر تمیم این است که طرفین توافق هسته‌ای با ایران را “به حد وسط جدیدی” برسانند.
به نظر می رسد با توجه به این که قطر در ماه های اخیر نقش بسیار مهمی در نزدیک کردن دیدگاه‌های ایران و کشورهای غربی و نیز تهران و واشنگتن ایفا کرده است از جمله گفت وگوها مکرر وزیر امور خارجه این کشور با همتایان ایرانی و امریکایی خود و از دیگر سو وجود ارتباط نزدیک بین شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر و جو بایدن رییس جمهور امریکا، طرفین مذاکره به این تصمیم رسیده اند که به دور از هیاهوی وین امتیاز میزبانی این دور از مذاکرات را به قطر بدهند تا به نوعی به تحقق هدف قطر در نقش‌آفرینی جدی تری در عرصه سیاست خارجی منطقه ای و بین المللی نیز کمک کرده باشند.
اراده سیاسی در تهران و واشنگتن برای توافق شکل گرفته
حشمت الله فلاحت پیشه نیز درباره از سرگیری مذاکرات برجامی و نتیجه احتمالی آن گفت: سفر بورل یکی از آخرین شانس های احیای برجام قبل از انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا بود. او قبل از سفر به تهران همراه مورا یک شام کاری با رابرت مالی داشت بنابراین این طور بر می آید که حامل پیام آمریکا برای ایران بود.
وی افزود: به حدی نقش عوامل آشوب ساز در چندماهه اخیر تعلیق مذاکرات جدی شد که همه طرف‌ها احیای دیپلماسی را در جهت منافع ملی خودشان ارزیابی می کنند. به گونه ای بی سابقه در این مدت تصاعد گسترش بحران بین ایران و رژیم صهیونیستی رخ داد که معنایش این بود که ایران و اسرائیل عملا اختلافاتشان را در هر حوزه ای به بالاترین سطح اختلاف می رسانند، به طوری که این اختلافات قابلیت مدیریت ندارد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: اگر اختلافات و چالش ها بین ایران و اسرائیل به موضوع هسته ای برسد، آن موقع نوعی جنگ سرد هسته ای را در منطقه شاهد خواهیم بود که نمونه اش را بین پاکستان و هند می بینیم، نتیجه اش هم آن است که هیچ گاه اختلافات این دو کشور با وجود گذشته دهه ها حل نشده است.
وی ادامه داد: اگر برجام به نتیجه نرسد، شاید حین انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا شاهد باشیم جرقه جنگ سرد هسته ای در منطقه زده شود؛ ۴۶ درصد در انرژی جهان از این منطقه تأمین می شود که در شرایط جنگ سرد هسته ای این منطقه به یک منطقه مدیریت ناپذیر برای بازیگران جهانی و منطقه ای تبدیل خواهد شد.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی بیان کرد: به حدی تهدیدات جدی بود که موضوع به سطح مذاکرات با واسطه ایران و آمریکا کشیده شد. الان هم تنها فقط ایران و آمریکا هستند که منافع شان در گرو احیای برجام است. البته اروپایی ها نیز علاوه بر نگرانی امنیتی، نگرانی در حوزه تأمین انرژی هم دارند.
وی افزود: ایران ۲ بار فرصت اساسی احیای برجام را از دست داد و الان آمریکا در شرایطی است که حاضر است بالاترین حد مقدور امتیازات را به ایران بدهد و ایران باید از این فرصت استفاده و مذاکرات را احیا کند. اگر طرفین به این نتیجه برسند که قاعده همه یا هیچ منجر به یک شکست جدید در مذاکرات می شود می توانند به سمت توافق دومرحله ای حرکت کنند و تا جایی که امکان دارد ایران و آمریکا تعیین کننده و دیگر اعضا تنها امضاکننده یا ناظر توافق باشند.
فلاحت پیشه احیای برجام را برای ایران مطلوب خواند و اظهار کرد: در وقفه چندماهه مذاکرات ایفای نقش منفی گروسی موجب بازی گری جانبدارانه آژانس شد. معتقدم اراده سیاسی در تهران و واشنگتن برای توافق شکل گرفته اگر دور تازه مذاکرات شروع شود امکان آن که حداکثر ظرف ۲ ماه آینده یک توافق جدید را داشته باشیم وجود دارد.