شناسنامه‌های چوبی خانه آخرت در باغلق خراسان شمالی

گورستان روستای «باغلق» در رازوجرگلان خراسان شمالی با داشتن چوب های دنده ای شکل که هر یک معرف افراد متوفی است جلوه ای خاص اما، عجیب و رمزدار به مزارهای مرزنشینان این خطه بخشیده است.

انسان از زمانی که خود را شناخت با تکه ای سنگ و یا چوب به شکلی ساده محل دفن عزیزان سفر کرده خود را مشخص می کرد اما این نشانه گذاری ها در گذر زمان با درهم تنیدگی ذوق شخصی و اصالت های قومی اشکال عجیب و رمزداری به وجود آوردند که امروزه شاهد بقایای آن در تعدادی از گورستان های عجیب کشورمان همانند گورستان روستای باغلق، هستیم.

این گورستان که با دیگر گورستان های موجود در کشور شباهتی ندارد و در نوع خود بی نظیر است در ورودی روستای باغلق و در دامنه تپه ای قرار دارد که تراکم چوب های خشک دنده ای در این گورستان، نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

چوب هایی که بر باور بسیاری از اهالی این منطقه ابتدا در قالب نهال برای رهایی مِیّت از عذاب قبر کاشته می شده است ولی با گذشت زمان و غلبه باورهای قومی و ذوق شخصی در قالب چوب های خشک با دنده های متعددی بر سر مزار با مشخصات متوفی قرار گرفته است تا جلوه ای عجیب و رمزدار به قبور مرزرنشینان ببخشد.

در این بین زمان نیز با همه تنوعات و دگرگونی هایش نتوانسته است این سنت دیرینه اهالی منطقه را در بایگانی سنت های فراموش شده جای دهد به گونه ای که با وجود ساخت سنگ قبرهای گوناگون، هنوز اهالی این منطقه قبر مردگان خود را با استفاده از این چوب های دنده دار شده که مشخصات متوفی بر روی آن حک شده است، نشانه گذاری می کنند.

هر دنده نشان از یک دهه عمر

یکی از پژوهشگران ترکمن در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این چوب های خشک به شکل دنده ای که بر سر هر مزار قرار داده می شود، به نظر می رسد به شکل نقوش ترکمنی «قوچق» یا شاخ قوچ است که در باورهای قوم ترکمن نمادی برای دفع شر و نیروی فوق طبیعی است.

عوض دردی صدری افزود: جدای از نقش قوچ که بر سر چوب های مزار مشاهده می کنیم، نقش شاخ قوچ از نقوشی است که آن را در جای جای زندگی ترکمن مشاهده می کنیم زیرا  قوچ در زندگی دامداری اولیه اقوام ترکمن نقش مهمی داشته است به گونه ای که این قوم باور داشتند که قوچ یکی از عوامل مؤثر گرداننده زندگی آنها است و این طرح قوچ در اکثر دستبافته های ترکمنی کاربرد دارد.

وی دلیل دنده های متعدد بر این چوب های مزار را نیز نشان از طول عمر مِیّت دانست و گفت: هر یک از دنده های این چوب خشک ها بر سر مزار مِیّت نشان از یک دهه عمر متوفی دارد به گونه ای که چوبی که چهار دنده داشته باشد یعنی متوفی ۴۰ سال عمر کرده است.

نهال های سبز جایگزین چوب های دنده ای شده است

مدیر حوزه علمیه هدایتی اهل سنت رازو جرگلان نیز در این باره گفت: در احادیث آمده است که پیامبر اکرم(ص) با هدف رهایی فرد متوفی از عذاب قبر اقدام به کاشت ۲ نهال در قسمت بالا و پایین قبری کرده است و وقتی حاضران دلیل این اقدام ارزشمند را پرسیدند، ایشان فرمودند که با تسبیح گویی این نهال های سبز فرد متوفی از عذاب قبر در امان می ماند.

آخوند خال محمد سرفراز افزود: اما با گذشت زمان و غلبه برخی از باورهای قومی این نهال ها تبدیل به چوب های خشکی شده است که بر سر مزار هر یک از مردگان قرار داده می شود.

وی یادآور شد: قرار دادن چوب های خشک دنده ای که بر سر مزار فرد متوفی بیشتر توسط اقوام «نخور» ترکمن انجام می شود و دیگر اقوام چون «گوگلن ها» از چوبی معمولی بدون هیچ دنده و یا شکلی استفاده می کنند.

آخوند سرفراز افزود: اگرچه بیشتر مزارهای اهل سنت این منطقه با این چوب خشک دنده ای نشانه گذاری می شود ولی ما از مردم خواسته ایم تا بجای این کار همان نهال سبز را بر سر مزار مِیّت بکارند تا با این فرهنگ خوب درختکاری، مِیّت‌ها نیز از ثواب آن بهره مند شوند.

گورستان باغلق در نوع خود بی نظیر است

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری رازوجرگلان است نیز با بیان اینکه  گورستان باغلق در نوع خود بی نظیر است، گفت: جدای از روستای باغلق در بسیاری از روستاهای ترکمن نشین این شهرستان مرزی نیز شاهد گورستان هایی با چوب های دنده ای شکل هستیم.

عقیل مجردی افزود: ثبت این گونه آثار ملموس در فهرست میراث فرهنگی شرایط خاصی دارد به گونه ای اگر مکانی تاریخی در محدوده این قبور باشد وارد فاز مطالعاتی این نهاد برای ثبت می شود.

وی ادامه داد: از سوی دیگر این گورستان جزو قبور اسلامی است و در این گونه قبورها معمولا براساس باورهای اسلامی اشیا ارزشمندی با مردگان دفن نمی شود تا ارزشی تاریخی داشته باشد ولی با این وجود گورستان باغلق در نوع خود عجیب و بی نظیر است زیرا که فرهنگ و باورهای یک قوم را نشان می دهد که جای تحقیق و پژوهش های گوناگونی را دارد.

خراسان شمالی دارای ۳۰۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان است که بیشتر این مساحت در شهرستان راز و جرگلان واقع است.

این شهرستان سه بخش و ۶ دهستان دارد و ۷۵ درصد جمعیت این منطقه روستایی هستند.

روستای باغلق با ۵۳۴ خانوار و ۲ هزار و ۱۳۱ نفر جمعیت در بخش مرکزی این شهرستان مرزی واقع است.