شبیخون یا تعامل فرهنگی؟

مریم اصغری

قریب به یک دهه است که پای جشن‌های غربی به برخی از شهرهای کشور باز شده است و بسیاری هم برای به روز نشان دادن خود در این جشن‌ها شرکت کرده و عکس‌های خود را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند. مصداق تائید این جملات نیز گریم‌های هالووینی همین چند وقت پیش و کریسمس‌های رنگی این روزها و عروسک‌های خرسی و کیت‌کت های بعد از این است.

به گزارش روزنامه «صبح امروز» هرچند در ایران چند صدهزار مسیحی و ارامنه زندگی می‌کنند، اما با نگاهی به آمار بازار تجاری خرید و فروش کالاهای این جشن‌ها، به آسانی می‌توان فهمید که ترنول مالی این بازارها تنها بردوش این خریداران نیست و محبوبیت این مراسم در بین کسانی که ربطی به آئینشان ندارد، هم زیاد است.

اپیزود اول؛ هالووین

آبان ماه که از راه می‌رسد، اگر حوصله داشته باشید و سری به خیابان‌های پر تردد بزنید، انواع و اقسام ویترین مغازه‌هایی را می‌بینید که با کدو تنبل‌های خالی که برای آن چشم و ابرو و دهان درمی‌آورند و درون آن شمع روشن شده است، تزئین و دکور شده‌اند. کافه‌ها و کافی شاپ‌ها که معمولا پاتوق قشر جوانترها هستند هم همینطور!  صفحات مجازی نیز پر از آموزش گریم‌های ترسناک است و بازار آتلیه‌های عکاسی هم داغ! کپشن و استاتوس و توئیت‌هایی با محتوای (Happy Halloween) نیز به وفور می‌بیند. اهمیت برگزاری این مراسم در ایران تا جایی پیش رفته که جای خود را در دلِ مهدکودک‌های لاکچری هم باز کرده است.

اپیزود دوم؛ کریسمس

به دی ماه که می‌رسیم تم کریسمس و درخت کاج تزئینی، عنصر جدا نشدنی از ویترین و دکورها است. بازار داغ فروش کاج مصنوعی و طبیعی نیز چند سالی می‌شود که به تجارتی فصلی تبدیل شده است. عروسک‌ها و لباس‌های بابانوئلی هم که دیگر فراوان است! البته امسال خریدها به درخت و عروسک ختم نمی‌شود. گوزن کریسمس، ست کفش و لباس کریسمس، شمع و ماگ کریسمس و … اقلامی است که فروشندگان به لیست وسایل خرید کریسمس اضافه کرده‌اند و مورد استقبال هم قرار گرفته است. برای تائید این موضوع نیز همین امروز اگر سری به اینستاگرام بزنید، تقریبا غیر ممکن است که محتوای (merry christmas) را با تجملات ویژه آن نبینید!

در واقع یکی از دیگر علت‌های عمده باب شدن اینگونه جشن‌ها در کشور نیز به دلیل تبلیغات از طریق فروشندگان و سفارش‌های آنلاین توسط مشتری‌ها و در نهایت انتشار عکس‌های این جشن در فضای مجازی است که اختصاص به قشر خاصی از افراد جامعه دارد

اپیزود سوم؛ ولنتاین

هرچند ولنتاین یک فاصله چند روزه با جشن باستانی اسفندگان دارد، اما گویا رغبت جوانان ایرانی به ولنتاین بیشتر است. به همین جهت هم از اواسط بهمن ماه، ویترین مغازه‌ها رنگ و بوی ولنتاینی به خود می‌گیرد؛ به طوری که بازار کوکی، کارت پستال، شکلات، عروسک‌های خرسی و رز قرمز داغ می‌شود و هر ساله مبالغ زیادی برای برگزاری این جشن هم هزینه می‌شود و اغلب جوانان برای این که از این میدان رقابت کم نیاورند جیب خود را به دست صاحبان تبلیغ این جشن‌ها می‌سپرند.

ما برای ترویج آئین‌های خود تلاشی نکردیم

یک جامعه شناس فرهنگی در گفتگو با «صبح امروز» مطرح می‌کند: فرهنگ‌ها با یکدیگر در تعامل و در ارتباط هستند و در همین تعامل‌ها، عناصری را صادر می‌کنند و مبادله فرهنگی اتفاق می‌افتد. برگزاری این قبیل مراسم در ایران نیز فرصتی برای نشان دادن توجه و احترام به سنت‌های جامعه میزبان است و باب فضای دوستی و تفاهم در دنیایی که مدام رو به عدم تفاهم و خشونت است را فراهم می‌کند، اما کارکرد اصلی آن تخلیه هیجانی نسلی است که به میزان کافی شادی ندارد!

وضیعی ادامه می‌دهد: در نگاه اول شاید قدری طنزآمیز باشد که خارجی‌ها در به در به دنبال خرید عروسک حاجی فیروز باشند، تا جشن عید نوروزشان را با این عروسک تکمیل کنند؛ اما اینکه ما بابانوئل می‌خریم تا وسایل جشن کریسمس‌مان جور شود، کاملاً جدی است، چون ما خود نه تنها برای ترویج فرهنگ و آئین‌های خود تلاشی نکردیم. بلکه برای حفظ و نگه‌داشت آن سنت‌ها در جامعه خود نیز کاری انجام نداده ایم.

تبلیغات گسترده مجازی

وی با بیان اینکه «چندسالی می‌شود که گوشمان نام‌هایی مانند جشن هالووین و ولنتاین را می‌شنود که به دلیل تبلیغات گسترده در فضای مجازی پای خود را از غرب فراتر گذاشته و وارد ایران هم شده‌اند» می‌گوید: در واقع یکی از دیگر علت‌های عمده باب شدن اینگونه جشن‌ها در کشور نیز به دلیل تبلیغات از طریق فروشندگان و سفارش‌های آنلاین توسط مشتری‌ها و در نهایت انتشار عکس‌های این جشن در فضای مجازی است که اختصاص به قشر خاصی از افراد جامعه دارد.

وضیعی تاکید می‌کند: شاید هنوز نتوان آن را یک شبیخون فرهنگی نامید. اما مسأله مهمی که قابل انکار نیست این است که با گسترش وسایل ارتباط جمعی مانند ماهواره و فضای مجازی، هجوم اینگونه مراسم به فرهنگ ما غیرقابل انکار است و چه بسا در سال‌های آتی این جشن‌ها چنان گسترشی یابند که گویی جزیی از فرهنگ ما بوده‌اند.

لزوم بروزرسانی رسوم کهن

این جامعه شناس با اشاره به اینکه «متاسفانه در تقویت و گسترش فرهنگ و سنت‌های دینی و بومی در ایران کم‌کاری‌ صورت گرفته است» می‌گوید: گذر زمان در سبک زندگی، نوع پوشش، خوراک، گفتمان و … افراد در طول سال‌های اخیر تغییرات بسیاری داشته است، بنابراین ما باید برای حفظ فرهنگ غنی ایرانی برخی از فرهنگ‌ها را بنا بر تغییرات زمان و باب سلیقه جوانان به روز کنیم و همانطور که امروزه غرب همگام با پیشرفت تکنولوژی به سمت مدرنیته شدن فرهنگ خود نیز به پیش می‌رود، ما نیز رسوم کهن را به روزرسانی کنیم.

وی تصریح می‌کند: نشاط ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ در خلأ و ﺑﻪ دور از رﻓﺎه و ﺧﻮب‌ زﯾﺴﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ‌ای از کشور خودشان بگویند ﮐﻪ ﻧﺸﺎط و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ آن، از دﯾﺪ آﻧﺎن ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ‌ﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ آﻧﺎن ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﺘﺮی ﺑﺮای ﻧﺸﺎط ﻓﺮدی و ﺟﻤﻌﯽ ﻓﺮاﻫﻢ آورد.

خلا تفریح و شادی در جامعه جوان ایرانی

وضیعی با بیان اینکه «بسیاری از جشن‌های ایرانی که می‌توانست جوان امروز را اغنا کند، مانند جشن آب و … به دست فراموشی سپرده شده است» می‌افزاید: بنابراین برای عقب نماندن از قافله تکنولوژی باید با یک حرکت سیستماتیک نسبت به حفظ اصالت فرهنگی آئین‌های ایرانی اسلامی در فضای واقعی و مجازی برنامه‌ریزی کرد تا جوان ایرانی هم بتواند هیجانات خود را تخلیه کند.

وی در پایان بندی صحبت‌های خود با اشاره به آسیب شناسی گرایش و استقبال ایرانیان از برخی آئین‌های بیگانه مطرح می‌کند: در آسیب‌شناسی گرایش و استقبال از برخی آئین‌های بیگانه دلایل بسیاری وجود دارد. اما مهم‌ترین آن‌ها خلا تفریح و شادی در جامعه و بحران جدی در زمینه تخلیه انرژی به‌خصوص در جوانان است.