از سوخت‌بری و کولبری تا جذام و بی‌آبی

مریم اصغری

برخی تحلیلگران حوزه سینما بر این باور هستند که اهمیت فیلم کوتاه مستند نباید کمتر از فیلم بلند سینمایی باشد. چرا که سینمای مستند به بیان واقعیاتی می‌پردازد که سینما کمتر به شکل ملموس به آن ورود پیدا می‌کند. در این میان هرچه جامعه بیشتر به دنبال زندگی با واقعیات باشد و با حقیقت انطباق بیشتری پیدا کند، اهمیت و جایگاه فیلم مستند هم محکم‌تر و قوی‌تر می‌شود.

به گزارش روزنامه «صبح امروز» جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران که عموماً با نام جشنواره سینما حقیقت شناخته می‌شود، از سال ۱۳۸۶ توسط مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان سینمایی و سمعی بصری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز به کار کرده‌است و در بازه آذر ماه هر سال برگزار می‌شود.

این جشنواره از ابتدا با اهدافی همچون تقویت سینمای مستند خلاق ایران، بیان نسبت سینمای مستند با واقعیت‌های اجتماعی، بازنمایی تاریخ و فرهنگ جامعه ایرانی اسلامی، توجه به اهمیت اقتصادی سینمای مستند با تأکید بر رفع موانع تولید و همچنین آشنایی فیلمسازان کشور با تحولات نوین سینمای جهان شکل گرفت.

سال گذشته دوره چهاردهم این جشنواره بین‌المللی کاملاً به شکل برخط برگزار شد و این شیوه مورد استقبال بسیاری از مستندسازان و همینطور مخاطبانِ علاقه‌مند به مستند قرار گرفت. چراکه نمایش آنلاین فیلم‌های جشنواره در پلتفرم‌های اینترنتی به سهولت در دسترسی انجامید و سبب شد به دایره مخاطبان سینمای مستند افزوده شود. بر همین اساس بسیاری از دست‌اندرکاران این سینما تاکید داشتند که حتی پس از پایان شیوع کرونا و عادی شدن اوضاع، در کنار برگزاری فیزیکی جشنواره نمایش آنلاین نیزحذف نشود.

به این ترتیب پانزدهمین دوره که از ۱۸ آذرماه سال جاری آغاز شده و تا 25 نیز ادامه دارد، علاوه بر نمایش برخط در چند پلتفرم اینترنتی همچون هاشور و نماوا، روی پرده نیز به صورت محدود اکران می‌شود.

در این گزارش نگاهی به مستندهای کوتاه سینما حقیقت که در بخش مسابقه ملی به نمایش در آمده است، داریم.

خوره

اولین مستندی که از این لیست به آن می‌پردازیم «خوره» است. چراکه از بیماری جذام یا همان خوره که همواره در طول تاریخ اسمی ترسناک داشته، کمتر صحبت شده، گویی که اصلا افرادی با چنین بیماری‌ وجود ندارند اما جذامی‌هایی در این کشور و در شهری مثل مشهد زندگی می‌کنند که دلی پرغصه از روزگارشان دارند.

مستند «خوره» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی شهرام میراب اقدم درباره زندگی امروز جذامیان آسایشگاه محراب‌خان مشهد است که از وضعیت امروز خود گله دارند به ویژه بخاطر فشارهایی که برای ترک خانه‌های خود و انتقال به مکانی دیگر برای ساخت و ساز در محل زندگی آن‌ها متحمل می‌شوند.

برخی از این جذامی‌ها در مستند «خوره» می‌گویند این زمین موقوفی محراب خان برای آن‌ها بود تا در آنجا زندگی کنند و حالا این عدالت نیست که خانه‌ها و زمین از آن‌ها گرفته شود. این خانواده‌ها تاکید دارند که حرفشان سیاسی نیست فقط معتقدند که بیرون کردن آن‌ها از زمینی موقوفی در مملکتی اسلامی حرام است.

بی‌بی‌جان

« بی‌بی‌جان» مستند کنجکاوبرانگیز، ساخته‌ مشترک نرگس جودکی و ایمان پاکنهاد، از روزنامه‌نگاران باسابقه در مطبوعات ایران است که برای ساخت نخستین مستندشان به سراغ موضوع مهم و بحث‌برانگیزی رفته‌اند.

کوله‌بر

مستند «کولبر» روایتی صریح و بی‌پرده از زندگی یک کولبر نوجوان است و سختی‌های این شغل طاقت‌فرسا را به تصویر می‌کشد. قهرمان این فیلم پسری هفده ـ هجده ساله است که کولبری می‌کند تا بتواند کمک خرجی برای زندگی خانواده‌اش باشد. دوربین این مستند که محمدرضا حاجی غلامی آن را کارگردانی کرده با این نوجوان مسیر کولبری را به تصویر می‌کشد.

خاک

در خلاصه فیلم خاک به کارگردانی و تهیه کنندگی طالب رماوندی آمده است: «دریک روستای مرزی عرب نشین در خوزستان که مورد تهاجم نیروهای عراقی قرار می گیرد. مردم روستا مقاومت شدیدی نشان می دهند وحاضر نمی شوند پرچم ایران را پائین بیاورند. بعثی ها برخورد شدیدی می کنند و 52 نفر از مردان مقاوم آن روستا را با خود می برند. این فیلم درباره این روستا و آن واقعه است.»

بالا بمان

«بالا بمان» امیر طرفیانی، روایت یک روستای محروم خوزستان است که آب و برق و جاده ندارد و بیش از ۷۰ خانوار در آن ساکن هستند و حدود ۵۰۰ نفر در آن‌ زندگی می‌کنند. این افراد روزانه باید چهار ساعت از بالای کوه بیایند پایین تا به آب دسترسی داشته باشند و زنان و دختران هم متحمل این سختی می‌شوند. مردان نیز مشغول چوپانی هستند.

من زنده برگشتم

مجتبی حیدری، کارگردان این اثر با اشاره به اینکه «من زنده برگشتم، روایتی از سوخت‌برهای سیستان و بلوچستان است» گفت:در طول سال‌های مختلف سفرهای گوناگونی به سیستان و بلوچستان داشتم و این بار بابت یک موضوعی به شهرستان سرباز رفته بودم که با یک مهندس عمران آشنا شدم. کار این فرد بردن سوخت به کشورهایی چون افغانستان بود.

وی افزود: اصطلاحا به این افراد سوخت‌بر می‌گویند که منبع درآمد آنها بردن سوخت به کشورهای دیگر برای فروش به قیمت دلاری است. بنابراین مستند «من زنده برگشتم» به موضوع قاچاق سوخت می‌پردازد.

خین پوست

مستند تاریخی «خین پوست» در بهار امسال و به کارگردانی عباد ادیب پور مستندساز کهگیلویه‌ای، جلوی دوربین رفت.

موضوع این مستند برگرفته از سنن گذشته اقوام ایرانی بوده است و به یکی از راه‌های درمانی طب سنتی که این روش در بیشتر مناطق عشایر نشین اقوام ایرانی همچنان رواج دارد، میپردازد

سایه باد

«سایه باد» در سیزده دقیقه همه مصائب زنان کپرنشینی را روایت می‌کند که تمام دارایی‌شان مرغ‌هایی است که از بی‌دانه ماندن، حال خوشی ندارند. مردها به چوپانی رفته‌اند و برای تماس گرفتن با کسی که دانه می‌آورده باید سرکوه رفت.

نویسندگی و کارگردانی «سایه باد» را فرهاد درودگر برعهده داشته و مرتضی پایه‌شناس و رویا پاشاکی نیز تهیه‌کنندگان این مستند داستانی هستند.

آشیانه خالی

مستند آشیانه خالی به کارگردانی فریبا عرب و تهیه کنندگی فریبا عرب و یاسر طالبی برای اولین بار در جشنواره حقیقت سال جاری به نمایش در آمده است.

درخلاصه این فیلم آمده است: «در این وانفسای روزگار این پدران و مادران ما هستند که دچار فراموشی شده اند و یا به عنوان فرزندان»

خلیفه قاسم

مهرداد خاکی کارگردان مستند «خلیفه قاسم» با اشاره به اینکه «این مستند به موضوع دستاورد و اختراع یک مهاجر افغان در ایران می‌پردازد» می‌گوید: سوژه اصلی فیلم من یک مهاجر افغانستانی و این مستند ۳۰ دقیقه‌ای درباره مشکلات یک مهاجر افغان در ثبت اختراعش است.

پائیزان

مستند کوتاه پاییزان به کارگردانی سجاد ایمانی به مدت ۲۷ دقیقه روایتی است از چشم انتطاری مادری که منتظر است تا فرزندانش که در نزدیکی‌اش زندگی می کنند به دیدارش بروند.

نان با طعم خاک

هیمن آلانی کارگردان مستند کوتاه «نان با طعم خاک» که تاکنون 19 مستند ساخت است، میگوید: این مستند درباره جزیره هرمز و خاک خوراکی آن است.در همه فیلم‌هایم موضوع خاک نمود دارد. مرگ و زندگی در خاک بوده و ما بودن و مرگ را می‌توانیم در خاک تعریف کنیم.

امیر اسماعیل تقی جواد

این مستند به کارگردانی و تهیه کنندگی اردلان عاشوری است و در خلاصه فیلم آمده است: «داستان زندگی امیر اسماعیل سندوزی، دندان‌پزشک، نقاش و مجسمه‌ساز ایرانی است. او با هنر یکی از سخت‌ترین سرطان‌ها را پشت سر می‌گذارد.»

کاریز، قصه آب

مستند «کاریز، قصه آب» ساخته هادی آفریده با بیانی انتزاعی، قصه اختراع کاریز(قنات) در ایران را به تصویر می‌کشد. این مستند در کرمان، اصفهان، یزد، شیراز و کاشان فیلم‌برداری شده و در خلاصه داستان آن آمده است: «هر سال در ایران حدود هزار رشته قنات خشک می‌شوند! زنگ خطر نابودی قنات‌ها که رازِ پایداری تمدن ایرانیان به آنها وابسته است، به صدا درآمده است.»

آب، باد، خاک، نان

«آب، باد، خاک، نان» به نویسندگی و کارگردان مهدی زمانپور کیاسری، قصه‌ای خوش آب و رنگ و لطیف درباره زندگی ابوالفضل و ستایش؛ دو کودک فهرجی است که در پیچ و تاب سرنوشت محکم ایستاده و زندگی متفاوتی را تجربه می‌کنند.

امیر

در خلاصه فیلم «امیر» به کارگردانی داوود میرزابیگی و تهیه کنندگی رسول احمدی آمده است: «مستندی پرتره در مورد شهید امیر اشرفی که در هواپیما اکراین به شهادت رسید. در این مستند ویژگی های علمی و مذهبی امیر اشرفی روایت می شود.»

موذی

«موذی» دومین مستند محیط زیستی حمید مهاجرانی، یک مستند فانتزی و راوی محور است که ، با رویکرد طنز و فانتزی به موضوع روابط بین انسان و حیوانات شهری می‌پردازد.

لبخند بزن رزمنده

در انجا با یک مستند دفاع مقدس روبرو هستیم. چراکه در خلاصه فیلم «لبخند بزن رزمنده» به کارگردانی میثم بابابی و تهیه کنندگی حسین همایونفر آمده است:«سید محمود میرصانعی از رزمندگان دفاع مقدس (گردان مقداد) از خاطرات دوران دفاع مقدس می گوید و همچنین به همراه چند تن از همرزمان در هیئت شهدای گردان مقداد دور هم جمع شده و خاطرات شیرینی از آن دوران را نقل می‌کنند»

شازده حمام

فیلم شازده حمام به کارگردانی و تهیه کنندگی احمد صراف یزد روایتی از زندگی خالق کتاب شازده حمام ” محمد حسین پاپلی یزدی “است. در خلاصه آن آمده است: «می خواهیم او را همانگونه که هست ، نه در عکس ها که در عمق نگاهش ، دردمند ، پر شور و بی پروا به خاطر آوریم. »

مات

فیلم مات به کارگردانی نسیم سهیلی و تهیه کنندگی سیمین سرابندی است. در خلاصه داستان فیلم آمده است:«دکتر سیما رئیسی روشن دل اهل چابهار است. او در کنار فعالیت های اجتماعی اش، فعالیت محیط زیستی خود را نیز علی رغم مخالفت های موجود شروع کرده است.»

شیرینی فروش

حدیث مهران‌پور کارگردان این مستند گفته بود: «مستند «شیرینی فروش» روایتی از تاریخچه و تغییراتی است که به مرور زمان در تولید شیرینی رخ داده و جذابیتی برای بیننده دارد و همانطور که از اسم اثر مشخص است، موضوع آن شیرینی است. شیرینی در ابتدا یک کالای تجملی بوده اما به مرور زمان در سطح عمومی گسترش پیدا می‌کند. ما در این فیلم سعی کردیم این روند را به تصویر بکشیم.»

هم قدم

مستند «هم قدم» به کارگردانی محسن سخا و تهیه کنندگی محسن استادعلی است و در خلاصه داستان فیلم آمده است: «آقای مداح درگیر سرطان می شود و روزهای سختی را می‌گذراند، همسرش با همه نگرانی هایی که دارد تلاش می کند که او این روزها را بگذراند.»

امان نامه

فیلم «امان نامه» به کارگردانی و تهیه کنندگی حامد سعادت است و در خلاصه آن آمده است: «این فیلم روایتی است از شرارت ها و نحوه دریافت امان نامه برای بازگشت به زندگی عادی . اشرار سابق طایفه رئیسی در جنوب کرمان راویان این سرگذشت هستنند.»

و دیگر مستندها

شایان ذکر است برگ، گالش منزل، یخچال های سنتی ایران، سه پاره، مادر بیسیم، بوی مادر بوی دریا و پایان زمین از دیگر مستندهای کوتاه در بخش ملی این جشنواره است که غالبا اولین پخش خود را در جشنواره حقیقت تجربه می‌کنند.