وزیر خارجه ایران از احتمال باخت همه طرف های برجام خبر داد

هشدار ظریف

آبان 25, 1398/197 دیدگاه /در اسلایدر, اصلی, سیاست /توسط صبح امروز

علی روغنگران

صبح روز دوشنبه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، برای شرکت در اجلاس سالانه «کلوپ آستانه» و دیدار با مقامات قزاقستان، عازم این کشور شد. روز بعد، وی به عنوان «سخنران ویژه» در افتتاحیه این کلوپ سخنرانی کرد. ظریف در یکی از پنل‌های کلوپ آستانه، اظهارات قابل توجهی بیان کرد. با این حال اظهارات او بازتاب بسیار کمی در رسانه‌ها داشت. مجموع اظهارات ظریف نشان می‌‎دهد که او درباره آینده برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نگرانی‌های جدی دارد. ظریف در «پنل خلع سلاح و عدم اشاعه کلوپ آستانه» گفت: «ما نمی‌خواهیم تسلیحات هسته‌ای بسازیم، اما مصرانه مخالف پایمال شدن حقوقمان هستیم. این لب کلام است. حتی اگر آن چیزی که در زمینه عادی‌سازی اقتصادی (در برجام) به ایران وعده داد شد، به طور جزئی عملی شود، آماده‌ایم که حسن نیت نشان دهیم و به اجرای کامل برجام بازگردیم.»

وی افزود: «(اما) اگر عملی نشود، ما متاسفانه این مسیر را ادامه خواهیم داد؛ که البته این مجددا همان مسیر بازی حاصل جمع صفر است. مسیری که به باخت همه منجر خواهد شد. اما این مسیری است که ما چاره‌ای جز حرکت در آن نداریم.»

هشدار ظریف در شرایطی مطرح شد که ایران به تازگی چهارمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای خود را برداشته است. در این گام، ایران در اقدامی که موجب نگرانی شدید اروپایی‌ها شد، غنی‌سازی در تاسیسات هسته‌ای فردو را از سر گرفت. روز دوشنبه، 11 نوامبر، یعنی همزمان با سفر ظریف به قزاقستان، آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارشی، غنی سازی اورانیوم در فردو را تایید کرد. لحظاتی بعد، وزرای خارجه سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای، به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بیانیه مشترکی صادر کردند و برای اولین بار، تلویحا ایران را به بازگشت تحریم‌های بین المللی تهدید کردند.

در بیانیه اخیر اروپایی‌ها آمده است: «ما بر آمادگیمان جهت بررسی همه مکانیسم‌های مندرج در برجام، از جمله مکانیسم حل اختلاف، برای حل مسائل مرتبط با اجرای تعهدات برجام توسط ایران تاکید می‌کنیم. ما در این زمینه با سایر اعضای برجام در تماس هستیم.» اگر چه این عبارت با ادبیات دیپلماتیک نوشته شده است، اما در درون خود تهدید مهمی دارد. اروپایی‌ها ایران را به فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف تهدید کردند. اگر چه به راه افتادن این مکانیسم، الزاما به معنای فعال‌سازی مکانیسم ماشه (بازگشت سریع تحریم‌های سازمان ملل) علیه ایران نیست، اما در شرایط فعلی که اروپایی‌ها، ایران را به نقض توافق هسته‌ای متهم می‌کنند و در عین حال از تامین منافع اقتصادی ایران هم عاجز هستند، کاملا محتمل است که فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف به بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت منجر شود. برای درک اهمیت هشدار ظریف، باید نگاهی به سه ضلع مثلث هسته‌ای ایران انداخت:

ایران: از اردیبهشت ماه، ایران در نخستین سالگرد خروج یکجانبه کاخ سفید از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا، روند کاهش تعهدات هسته‌ای را شروع کرد. در چارچوب همین روند، تاکنون چهار گام کاهش تعهدات برداشته شده است. فلسفه این روند، این است که اروپایی‌ها مجبور یا متقاعد شوند که حداقلی از منافع اقتصادی، مشخصا منافع نفتی و بانکی ایران، را تامین کنند. ایران، در عین تاکید بر بازگشت‌پذیر بودن گام‌های کاهش تعهدات، می‌گوید تا زمان محقق شدن مطالباتش به روند کاهش تعهدات ادامه می‌دهد.

اروپا: در طول سه گام اول کاهش تعهدات، اروپایی‌ها، ضمن ابراز نگرانی از توقف اجرای برخی تعهدات توسط ایران، می‌گفتند تا زمانی که این کشور به برجام پایبند است، آن‌ها هم به آن پایبند هستند. اما پس از شروع دوباره غنی‌سازی اورانیوم در فردو، اروپایی‌ها لحن خود را تغییر داده و ایران را به اعمال تحریم‌های بین المللی تهدید می‌کنند. در این میان، یک نکته حائز اهمیت است. در بیانیه اخیر اروپایی‌ها، تاکید شده که اروپا کاملا به تعهدات برجامی خود پایبند بوده است. این در حالی است که ایران، اروپا را به عدم پایبندی به بند‌های متعلق به عادی سازی مناسبات اقتصادی‌اش متهم می‌کند. اروپایی‌ها در چند ماه گذشته سعی کردند آمریکا را به کاهش تحریم‌های نفتی ایران متقاعد کنند تا هم برجام را حفظ کنند و هم مقدمات مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا را فراهم کنند.

آمریکا: با مخالفت آمریکا با درخواست‌های اروپا، تلاش اروپایی‌ها به شکست انجامید. اصرار آمریکا بر ادامه تحریم‌های ایران، موجب شد که اروپایی‌ها کلا ایده تامین منافع اقتصادی ایران را کنار بگذارند. وقتی اروپایی‌ها می‌گویند کاملا به تعهدات برجام پایبند بوده‌اند، معنای این حرف این است که آن‌ها خود را مسئول خسارت‌های تحریم‌های آمریکا نمی‌دانند. از سوی دیگر، آمریکا که برجام را به این روز انداخت، ادعا می‌کند که الان توپ در زمین ایران است. فرانک فانون، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور انرژی، با بیان اینکه توپ در زمین ایران است، به شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفت: «دولت (ترامپ) در مورد شرایط (گفتگو‌ها با ایران) بسیار شفاف بوده است. آن‌ها از گفتگو‌ها حمایت می‌کنند، اما شروط مشخصی وجود دارد که باید مراعات شود. به راه انداختن جنگ‌های نیابتی و ایجاد بی‌ثباتی در منطقه، روش (مناسبی) برای آمدن به میز مذاکره نیست.» آمریکا بر ادامه تحریم‌ها اصرار می‌کند و شروط سنگینی برای مذاکره با ایران دارد. از این رو، فعلا احتمال مذاکره میان ایران و آمریکا بعید است.

مجموع تحولات این سه ضلع نشان می‌دهد که ایران روند کاهش تعهدات را ادامه می‌دهد، اروپا قصدی برای تامین منافع اقتصادی ایران ندارد و آمریکا هم سیاست «کارزار فشار حداکثری» را ادامه می‌دهد. این وضعیت به کجا خواهد رسید؟ آیا اگر ایران دو ماه دیگر، اجرای تعهدات هسته‌ای بیشتری را تعلیق کند، اروپا تهدیدات خود را عملی خواهد کرد؟ در صورت عملی شدن تهدیدات اروپا و بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت، آیا ایران «دکترین هسته‌ای» خود را تغییر خواهد داد؟ در آن حالت چه می‌شود؟ همین سوالات است که ظاهرا ظریف را نگران کرده و او را بر آن داشته تا از احتمال باخت همه طرف‌ها سخن به میان آورد. در شهریور 1393، ظریف گفته بود «در جهان کنونی بازی با حاصل جمع صفر که یک کشور از زیان دیگران نفع ببرد منتفی می‌باشد.»، اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا شرایط تغییر کرد.