خودکشی پدیده پنهان پس از بلایای طبیعی

شاید آغاز سال نو با تیتر تلخ و گفتن از خودکشی اتفاقی دلچسب برای خوانندگان نباشد اما با توجه به اینکه در همین روزهای آغازین سال نو همه ما شاهد سیلی خانمان سوز در چند استان کشور بودیم و معتقدیم باید در کنار تمامی کاستی ها و ضررهای مالی و اقتصادی به مردم این مناطق باید به مساله روحی آنان از جمله افسردگی و استرس پس از حادثه نیز توجه داشت. سال گذشته پس از اتفاق افتادن زلزله کرمانشاه چند خبر از تعداد افرادی که اقدام به خودکشی داشتند منتشر شد اما این آمار در بین  خسارات مالی گم شد. متاسفانه در سال جدید بارش از حد گذشته باران در کنار بی تدبیری‌ها منجر به وقوع سیل در برخی دیگر از استان‌های کشور شد و با در نظر گرفتن تمامی خسارات مادی بر این مناطق نباید از تاثیرات روانی این واقعه بر مردم این مناطق چشم پوشید.

به لطف فضای مجازی و در دسترس بودن اخبار و اتفاقات بین‌المللی اخباری تلخ و گزارشاتی عجیب از انواع مرگ‌ومیر در دنیا را شاهدیم. اما یکی از انواع رایج مرگ در سراسر دنیا خصوصا در بین افراد  جوان و گاها میان‌سال اقدام به خودکشی است.

خودکشی فارغ از نتیجه بخش بودن یا نبودن آن مساله ای است حائز اهمیت است اینکه فردی در این اقدام موفق به عملی کردن نتیجه مطلوب خود یعنی مرگ می‌شود یا خیر را نمیتوان در برابر رقم خوردن و موفق بودن این تصمیم کم اهمیت خواند.

جامعه‌شناسان معتقدند، اکثر افراد انزواجو و کسانی که وابستگی بسیارکمی با جامعه داشته و یا از دلگرمی ها اجتماعی که زندگی را قابل تحمل‌تر و با ارزش میسازد بی‌بهره‌اند، احتمال بیشتری به گرایش به این اقدام پیدا می‌کنند.

نمی‌توان منکر شد که بسیاری از افرادی که اقدام آن‌ها حتی منتهی به مرگ شده است در این  هدف جدی نبوده‌اند. بسیاری از این افراد این اقدام را تنها به دلیل خشم لحظه ای انجام داده اند و در حالیکه واقعا قصد اتمام زندگی خود را نداشته اند دست به این کار زدند. اما مساله مهم در این خصوص فرهنگ سازی در مواجه با این اقدام است. برای مثال همه ما باید بدانیم که در برابر تهدیدات یکی از اطرافیان خود مبنی بر کشتن خود چگونه  رفتار کنیم و این رفتار  بسته به سن شخصیت و جنسیت وی چه تفاوت‌هایی دارد.

در این خصوص به گفتگو با مجید ابهری جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی پرداختیم وی که در ابتدا  با ارائه تعریفی از خودکشی آن را مرگ اختیاری برای فرد اقدام کننده دانست، آن را به گروه‌های مختلفی تقسیم کرد و گفت: اغلب خودکشی ها جنبه انتقامی و تنبیهی دارد اما این تعریف دلیلی  برای انجام این اقدام صرفا  در افراد شکست خورده و ناکام در تعریف عام نیست. وی در ادامه افزود: براساس پژوهش های میدانی اقدام به خودکشی در زنان بیش ازمردان وحدود سه برابراست اما با این وجود میزان خودکشی واقعی در بین مردان 3 برابر زنان است.

ابهری با بیان اینکه بیشتر خودکشی ها در سنین 15 تا35 سالگی اتفاق می‌افتد گفت:  95درصد  خودکشی‌ها در این بازه سنی صورت می‌گیرد به جز موارد استثنا که حتی درسن 7 سالگی و همچنین هفتاد سالگی نیز موارد خودکشی موفق در دنیا ثبت شده است.

سوتیتر: خودکشی از منظر رفتار شناسی به ابزاری برای پایان دادن زندگی به طورانتخابی تشبیه شده است لذا هرچقدر وسیله خودکشی خشن تر باشد وضع روحی فرد درهنگام تصمیم گیری وخیم تر وآشفته تر است .

وی بااشاره به ابزارهای موجود برای اقدام به خودکشی اضافه کرد: از نظر خشونت میتوان راه های اقدام به خودکشی را به چند دسته تقسیم کرد که شاید بتوان حلق آویزکردن خود ، پریدن از ارتفاع  ،پریدن جلواتومبیل، خوردن دارو ومواد شیمیایی وآتش زدن خود را مهمترین آن‌ها دانست. اما باید دانست بیشترین نوع خودکشی های انجام شده به وسیله مصرف دارو،مواد شیمیایی ومواد مخدر بوده است که شاید دلیل اصلی آن تمایل فرد تصمیم گیرنده برای تجربه مرگ بدون درد باشد.

ابهری در بیان دلایل اقدام به خودکشی بیشترین تاکید را به شکست های عاطفی،اقتصادی،خیانت و یا مشکلات اقتصادی دانست و تاکید کرد آمار و ارقام حاکی از این است که خودکشی هایی که ناشی ازشکست های عاطفی هستند، سهم بیشتری را به خود اختصاص داده اند که تنها راه رهایی از آن تلاش در جهت بهبود و افزایش سطح شادی و نشاط در جامعه است.

وی دور شدن افراد از عقاید مذهبی را نیز یکی از دلایل گرویدن به سمت خودکشی دانست و گفت: یکی از دلایل افزایش خودکشی را فاصله گرفتن از معیارها عقلانی و مباحث دینی است افرادی که باور بالایی به اندیشه های دینی دارند هیچگاه اقدام به خودکشی نمی‌کنند چراکه از عاقبت اخروی آن هراسان هستند لذا زمانی‌ که افراد منطق ضعیف و پرخاشگری بالا را در وجود خود داشته باشند و توانایی لازم در  کنترل  آن در آن‌ها شکل نگرفته باشد، میزان خودکشی افزایش می‌یابد .

این آسیب شناس اجتماعی  در پاسخ به رتبه کشور در بین دیگر کشورها در میزان خودکشی گفت: آمار دقیقی از این مساله در دست ندارم اما واضح است که باتوجه به میزان جمعیت جوان در کشور آمار خودکشی قابل توجه نیست اما متاسفانه این آمار در طی سال های گذشته افزایش پیدا کرده است.

وی در ادامه افزود: متاسفانه فرهنگ سازی لازم در خصوص مواجهه با خودکشی در ما وجود ندارد. برای مثال خانواده‌های بسیاری از جمله افراد ساکن در مناطق روستایی و سنتی علت مرگ فردی که اقدام به خودکشی داشته است را اعلام نمی‌کنند و  با هراس بالا از اعلام این موضوع  در ثبت آمار و اقدامات لازم اخلال ایجاد می‌کنند.

مهدی بهادرزاده روانشناس و مدرس دانشگاه نیز در گفتگویی صمیمی، خودکشی را تلاشی آگاهانه به منظور پایان دادن به زندگی شخصی توسط فرد دانست و گفت: این تلاش ممکن است به اقدامی تبدیل شده یا فقط به شکل احساس در فرد بماند که از آن با نام پیرا خودکشی یاد می‌شود .

وی ذر تعریف این پدیده گفت: در پیراخودکشی، فرد عامل خواهان مرگ نیست بلکه می‌خواهد احساسات خودرا بیان کرده   و رفتار دیگران را نسبت به خود تغییر بدهد.

وی اضافه کرد: اندیشه هایی‌که مرتبط با علل خودکشی است به دوگروه عوامل جامعه شناختی و فردی تقسیم می‌شود، این عوامل فردی که به دو شاخه  به فیزیولوژیک واختلالات روانی تقسیم می‌شوند در بسیاری از موارد با مراجعه به متخصص و روان درمانگر قابل حل و درمان هستند اما موضوعاتی اعم از عوامل اجتماعی مانند فقر،بیکاری،خانه به‌دوشی، اعتیاد وطلاق که باعث روی آوردن افراد به خودکشی می‌شود علاوه بر متخصص و روانشناس نیازمند اقداماتی در سطوح بالاتر یعنی خانواده، جامعه است.

بهادرزاده در ادامه با تعریف عوامل فیزیولوژیکی گفت: اینکه افرادی از یک بیماری جسمی یا دردی مزمن مانند سرطان، اچ آی وی،هپاتیت و یا ازدست دادن برخی اعضای بدن و توانایی‌های جسمی مانند بینایی، معلولیت براثر یک سانحه، همچنین نیز اختلالات روانی ،رنج می‌برند احتمال خودکشی در این افراد را افزایش می‌دهد. افرادی که از یک مرحله سخت مانند تجربه منفی مانند سیل  زلزله و … مواجه شده اند تیز از این قاعده مستثنی نیستند و معتقدم مسئولین در کنار تلاش برای جبران ضرر و زیان‌های مالی این افراد به تلاش برای حفظ روحیه این افراد و دور کردن آنان از تصمیمات احتمالی مانند خودکشی بپردازند.

وی همچنین با اشاره به اختلالات روانی که زمینه ساز خودکشی هستند گفت:  اختلالات دیگری مانند اختلال دوقطبی ،اسکیزوفرنی، استرس پس از صانحه تصادف، اختلالات شخصیت وابسته احتمال گرایش به سمت خودکشی را به طور معناداری بالا می‌برد.

بهادرزاده با اشاره به اینکه افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند اغلب دوران کودکی بی ثباتی داشته اند اظهارکرد: این افراد در کودکی فاقد حمایت کنندگان اجتماعی بوده اند و در سنین نوجوانی نیز دوستانی که بتوانند به آن‌ها اعتماد کنند نداشته‌اند.

وی درپایان با اشاره به راه‌های جلوگیری از خودکشی در بین افراد افزود: افراد با داشتن جایگاه اجتماعی،روابط عاطفی مناسب با اعضا خانواده ،عضویت در گروه های حمایتی اجتماعی، رسیدن به اهداف کوچک و بزرگ خود،عدم مقایسه شرایط خود با دیگران، آموزش مهارت های زندگی به نوجوانان، عدم گرایش به سمت اعتیاد می‌توانند از گرایش به این مساله جلوگیری کنند. وی همچنین تاکید کرد: با آشنایی با نهادهای حمایتی مثل اورژانس اجتماعی و تلفن 123که در راستای حمایت از کودکان وزنان در معرض آسیب یا آسیب دیده و یا دیگر سازمان‌های حمایت اززنان مورد تجاوز قرار گرفته واستفاده از مشاوره تلفنی رایگان سازمان بهزیستی کشور، می‌توانیم با بهره‌گیری از این موارد در کاهش آمار خودکشی تاثیرگذار باشیم .

نوشین تمیمی