روشن‌گری نرم و روشنگری سخت

سون اریک لیدمان در مقدمه کتاب در سایه آینده به بررسی پروژه روشنگری در قرن 18 پرداخته و به طرح مسئله‌ای در این باره می‌پردازد که این جریان فکری که زمینه‌ساز تحولات عمده‌ای در اروپا بود، چگونه و چطور تا زمان ما استمرار یافته و موضوع بحث محافل روشنگری به شمار می‌رود. او با نقل از یکی از فلاسفه روشنگری آغاز می‌کند.

ژان آنتوان دو کندروسه فیلوسوف فرانسوی در فصل پایانی کتاب خود درباره پیشرفت انسان می‌نویسد: «این لحظه روزی فرا خواهد رسید که خودشید تنها بر فراز مردمانی آزاد بدرخشد که هیچ سروری جز عقل خود نمی‌شناسند» بر اساس اندیشه کندروسه روشنگری که او از نمایندگانش به شمار می‌رفت فرایندی رهایی‌ساز و خوشبخت است.

با این شرح در مورد روشنگری در دوره ما دو دیدگاه عمده وجود دارد:

1. دیدگاه یورگن هابرماس فیلوسوف مکتب فرانکفورت که معتقد است پروژه روشنگری به رغم کاستی‌های بیشماری که توسعه مدرن داشته است، و به رغم بمب اتمی و هیدروژنی و به رغم توان عظیمی که قدرت اقتصادی و سیاسی مدرن در سرکوب مردم یافته، هنوز نیروی خود را از دست نداده است.
2. دیدگاه لیوتار فیلوسوف پست مدرن فرانسوی که دیدگاه هابرماس را یکسره مردود می‌داند و معتقد است مدرنیته به طور عام و روشنگری به طور خاص موضوعیت خود را از دست داده است و ما اکنون در موقعیت پست مدرن قرار داریم.

بنا به درک لیوتار، طرح‌های معنی‌ساز مدرنیته در عصر حاضر، یعنی دوران پست‌مدرن، بی‌پایگی خود را به اثبات رسانده‌اند. زمانی که دانش به طور روزافزونی به آرشیو عظیم الکترونیکی بدل می‌شود و تخصص‌های جداگانه در بازار به صورت کالا در می‌آید، صحبت از آموزش مداوم بشری بی‌فایده است. صحبت از روند مداوم پیشرفت هنگامی که تمام روندهای توسعه دچار بحران شده‌اند، نیز به همان اندازه بی‌ثمر است. اکنون امکان ایجاد ارتباط میان حوادث گوناگون وجود ندارد. اکنون جریان حوادث به شکل مجموعه‌ای از رخدادهای قطعه قطعه در می‌آید.»

لیدمان در ادامه با عنوان «عصر ما: تاریخ آینده» به بررسی این دو دیدگاه و ارائه نظریه خود می‌پردازد. او  ضمن بررسی نظریه سه اندیشمند روشنگری در ارزیابی خود نتیجه می‌گیرد که برخی پیش-بینی‌های آنها تا دوره ما به وقوع پیوست و برخی از پیش‌بینی‌ها به وقع نپیوست. کندورسه، کانت و هیوم این سه فیلوسوف روشنگری از دیدگاه مولف هستند. در نهایت مولف به دو نوع روشنگری می‌رسد: روشنگری نرم و روشنگری سخت.

«به شکل ساده می‌توان گفت که پروژه روشنگری شامل دو بخش سخت و نرم است. بخش نخست مرکب است از علوم دقیقه، تکنولوژی و بخشی از اقتصاد، در حالیکه بخش نرم متشکل است از اخلاق، هنر و مذهب، و گاهی جهان‌نگری علمی هم بخشی از آن محسوب می‌شود»

روشنگری سخت به این دلیل سخت خوانده می‌شود که وقتی به جریان افتد، ظاهراً به طور وقفه‌ناپذیر ادامه پیدا می‌کند. عرصه این روشنگری (سخت) در سه بخش است:

1. 1. اقتصاد
2. 2. تکنولوژی
3. 3. بخش‌های بزرگی از علوم طبیعی

در پایان لیدمان تأکید دارد که تنها بعد نرم روشنگری که امروزه به پیش رفته و به نظر می‌رسد چیزی جلودارش نیست، دموکراسی است.

برگرفته از کتاب: «در سایه آینده»

نوشته: سون اریک لیدمان

خلاصه‌برداری شده توسط: نوید موسوی