وضعیت کنونی بانک‌ها و بورس اجتماع نقیضین با اندیشه شهید مدرس دارد

ندا دلاور

دهم آذرماه که سالروز شهادت آیت‌الله سید حسن مدرس است را “روز مجلس” نامگذاری کرده‌اند. آیت‌الله سید حسن طباطبایی زواره مشهور به مدرّس سیاست‌مدار و روحانی شیعه متولد 1249 در شهر زواره از توابع استان اصفهان متولد شدند که بعدها به دستور رضا شاه در ۱۶ مهر ۱۳۰۷ دستگیر و به دامغان و مشهد و سپس به خواف تبعید شدند. مدرس ۷ سال در خواف توسط مأموران زیر نظر بود و در ۲۲ مهر ۱۳۱۶ از خواف به کاشمر منتقل گشت و در همان جا به شهادت رسیدند که امروز به اهتمام آستان قدس رضوی و دستور و پیگیری‌های مجدانه مقام معظم رهبری آرامگاه ایشان به قطبی فرهنگی در کشور و استان خراسان رضوی تبدیل شده است. این روحانی بنام شیعی از دوره دوم تا پایان دوره ششم در مجلس به ایفای نقش پرداخته و از مجموع 1300 جلسه تشکیل شده در مجلس، در مذاکرات 660 جلسه حضور داشتند که در بسیاری از این جلسات در حوزه مسائلی اقتصادی اظهار نظر کرده‌اند. در همین راستا با دکتر مهدی منصوری بیدکانی، پژوهشگر و استاد اقتصاد دانشگاه مشهد به گفتگو نشستیم متن ذیل چکیده‌ای مفید از این مصاحبه است.

اصلاً اعتقادی ندارم که ایشان اقتصاددان هستند

منصوری بیدکانی در ابتدای سخنان خود گفت: شهید مدرس شخصیتی چند بُعدی هستند که بُعد اصلی تفکر ایشان قائم بر فقاهت و علم تخصصی ایشان علم دین است اما از آن جهت که اگر علم دین عمیق خوانده شود، می‌تواند در مقابل مسائل به اصطلاح مستحدثه نیز کارآمد باشد، اظهار نظرهای ایشان در سایر حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است. بنده نمی‌خواهم شهید مدرس را جان مینارد کینز یا کارل مارکس جلوه دهم و اصلاً اعتقادی ندارم که ایشان اقتصاددان هستند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بنده اعتقاد دارم شهید مدرس اقتصاددان نبودند. اما نظرات اقتصادی ایشان بسیار مهم و دارای کلید واژه‌ای تاریخی، اعتقادی در دستیابی به یک مدل اقتصاد مذهبی، شاید در تعریف یک حکمرانی خوب باشد. دقت کنید که از همان 660 جلسه‌ای که شما فرمودید ایشان در مجلس حضور داشته‌اند و سخن گفته‌اند باید عرض کنم که 120 جلسه در مورد مسائل اقتصادی آن هم با یک دیدگاه غیر منطبق با دیدگاه بسیاری از علمای بزرگ مانند شهید مطهری سخن گفته‌اند.

منصوری بیدکانی اذعان داشت: به نظر این حقیر نگاه اقتصادی ایشان با دیدگاه مرحوم شریعتی به اقتصاد نیز، اگر اجتماع نقیضین نباشد قابل جمع هم نیست و متاسفانه ظرافت نگاه این شهید بزرگوار در حوزه‌های مختلف در لابلای اسناد و مدارک تاریخی، سال‌ها مستور مانده است و فقط یک جمله از ایشان در اذهان مانده که” سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ماست” همین و بس. تا صحبت از مدرس می‌شود بدون هیچ عقبه مطالعاتی، قائم بر منطقی احساسی می‌گویند که مدرس انسانی شجاع بود که مقابل رضا شاه ایستاد، حرف بیشتری ندارند! اصلا ممکن است آرای همین شخص سخنران با مدرس کاملاً متناقض باشد.

آیت‌الله مدرس با اقتصاد دولتی مخالفند

وی ادامه داد: شاید برایتان جالب باشد که بدانید پژوهش‌های ما در سخنان شهید مدرس نشان می‌دهد که آیت‌الله مدرس با اقتصاد دولتی مخالفند، ایشان به صراحت می‌گویند دولت نه مالک خوبی می‌تواند باشد، نه تاجر خوبی! تا کنون هر چه کرده‌ایم ضرر کرده‌ایم! به نظر بنده این دیدگاه ناظر بر اصل 44 قانون اساسی است و جواب قاطعی است به آنهایی که اقتصاد اسلام را سوسیالیسیتی می‌خوانند. هر چند در دوازده سال بیش بنده هم اعتقاد داشتم اقتصاد اسلام به اقتصاد بلوک شرق نزدیک‌تر است، اما امروز پس از مطالعات بسیار و عمیق بنده هم با نظر این عالم شهید کاملاً موافقم و مدلی متفاوت برای حکمرانی اقتصاد قائلم.

منصوری بیدکانی تصریح کرد: به این جمله شهید با دقت توجه کنید” ملکی که در دست دولت صد خروار عایدی داشته باشد در دست مردم صد و پنجاه خروار عایدی خواهد داشت ” .

شهید مدرس مخالف تمرکز امور اقتصادی بودند

این استاد اقتصاد دانشگاه در ادامه گفت: نگاه آیت‌الله شهید مدرس به بحث مالیات نیز با نگاه بسیاری از مسئولین به ظاهر خیرخواه امروز متفاوت است ایشان مالیات را از عناصر تاثیرگذار برشاخص پیشرفت تعریف می‌کنند و افرادی که مالیات نمی‌پردازند را خائن خطاب می‌کنند، اما در مورد افرادی که خمس و زکات نمی‌پردازند، چنین لفظی را به کار نمی‌برند! البته باید عرض کنم که مُراد ایشان از مالیات، مالیات توام با مراعات حال فقرا و ضعفا می‌باشد. بطور کلی شهید مدرس مخالف تمرکز امور اقتصادی بودند و اگر زنده بودند به نظر بنده به استقلال بانک مرکزی و استقلال سیاست‌های پولی رای می‌دادند که دولت با دیکته‌های غلط و مکرر خود بانک مرکزی را مجبور به تزریق نقدینگی نکند که شاهد تورم افسارگسیخته و کمرشکن در اقتصاد نباشیم. شک ندارم اگر شهید مدرس زنده بودند و در مجلس این روزها و این شرایط مانند مرغ 40هزارتومانی، روغن دست نیافتنی، گوجه 20 هزارتومانی، قیمت‌های ساعتی، تجارت خارجی معیوب، اقتصاد در آستانه انفجار و بورس رم کرده از فریب دولتمردان را درک می‌کردند اگر سکته نمی‌کردند، حداقل برخوردی اساسی و کار آمد را عملیاتی و در دستور کارشان قرار می‌دادند.

وی اذعان داشت: یکی از مشکلات اساسی و غیر قابل کنترل کنونی در کشور دخالت نهادها یا قوه‌های مختلف در اموری است که به آنها ربطی ندارد و این مساله به نوعی اپیدمی شده است. شهید مدرس اعتقاد داشتند برای جلوگیری از فساد بالاخص فساد مالی مسئولیت‌ها تقسیم شود و مسئولین هر قسمت بدون دخالت دیگری انجام مسئولیت کنند.

مخالفت با سیستم بانکداری

منصوری بیدکانی در خصوص نگاه شهید مدرس به مساله بانکداری با ارجاع شماره هفتم مجله مجلس و پژوهش بیان داشت: بنده شک ندارم اگر شهید مدرس در زمانه ما و در مجلس بودند، در مقابل این روش بانکداری ربوی و تکثیر ربای شرعی و این شیوه اداره بورس و هضم بی اندازه سرمایه‌های مردم از سوی دولت با شعبده بازی حقوقی‌ها، قویاً مقاومت می‌کردند. چراکه این شهید بزرگوار بیان می‌کند که “در ایام تنباکو به فکرم رسید که جایی درست کنیم و پول‌هایی جمع کنیم و با شرایطی آسان به زمین کاران بدهیم که چشمشان برای قرض گرفتن به دست شرکت‌ها و کمپانی نباشد و این قرض صورت قرض‌الحسنه داشته باشد. همان کاری که بعدها با مجتهد حاج آقا نورالله پس از بازگشت از نجف انجام دادیم و اصولی بنا شد، که بانک ملی از آن در آمد” و نکته جالب‌تر این است که قبل از تصویب بانک ملی در سال 1305 شمسی، موسسه رهنی در مجلس مطرح می‌شود که با سرمایه اندکی از کسور بازنشستگی کشوری تامین شد و زیر نظر وزارت دارایی شروع به کار نمود. هدف اساسی از تاسیس این موسسه کارگشایی از طریق دادن قرض‌های کوتاه مدت با بهره کم در مقابل اخذ وثیقه اموال منقول بود ،نه غرق کردن مردم در باتلاق ربا و سود!

استاد اقتصاد دانشگاه مشهد با اشاره به اینکه شهید مدرس جمله زیبایی در مورد وظایف دارند، افزود: جمله‌ای که ابتدایش زبان حال این روزها و انتهایش درمان و برای قوای مختلف فانوس راه ایشان است. ایشان می‌گویند” امروزه مردم آسودگی ندارند و یک قسمت بزرگش از دست مامورین جزء دولت است. بدون استثنا که فقیر و رعیت و کاسب و تاجر همه از دست آنها در صدمه هستند. دولت باید قِسمی کند که راحتی از برای تمام مردم فراهم کند”

وی ادامه داد: بودجه سندی است که هزینه‌ها و درآمدهای آتی دولت در آن ذکر می‌شود و دولت آن را در قالب لایحه تقدیم مجلس می‌کند و پس از تصویب به آن قانون بودجه می‌گویند، این روزها، روزهای مرتبط با تصویب بودجه است. اینکه کما فی‌السابق بودجه غیرعلمی نگارش می‌یابد و اینکه این روزها کرونا هم دلیلی مضاعف برای توجیه بی بندباری بودجه نویسی است. بهتر است نمایندگان محترم را به جمله‌ای مشهور از این فقیه بزرگوار در جلسه 135 مجلس ششم با لایحه کمیسیون محاسبات مبنی بر بودجه روضه خوانی در مجلس شورای ملی ارجاع دهم. ایشان فرمودند: ” ما حاضر نیستیم یک شاهی بی جا خرج شود، ولو در مصیبت حضرت سیدالشهدا”

منصوری بیدکانی در ادامه با استناد به دیدگاه دیگر این عالم ربانی شهید مدرس را مظلوم واقعی دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی خواند و گفت: شهید در مورد بیت‌المال مسلمین می‌گویند: «من می‌گویم بیت‌المال عمومی مسلمین را نباید مفت به کسی داد. مذهب من هم همین طور می‌گوید که مال عموم را نباید به کسی دهند که برای او کار نمی‌کند. برای اینکه مال عموم است و هرکس خدمت به عموم کند مزد به او می‌دهند.