فعالیت بیش از حد کودکان را با بیش فعالی اشتباه نگیرید!

وحید حاج‌سعیدی

با گسترش دانش و تکنولوژی و به تبع آن افزایش سطح آگاهی و سواد رسانه ای مردم، کیفیت زندگی افراد نیز دچار تحول شده است و افراد سعی می کنند به ویژه در حوزه سلامت از دستاوردهای متعدد پزشکی بیشترین استفاده را ببرند. اما این موضوع گاهی اوقات تبعاتی نیز به همراه دارد و افراد نباید به سبب داشتن مطالعه در علوم متعدد، خود را کارشناس و متخصص در آن امر تصور کنند. به عنوان مثال شیطنت و بازیگوشی در کودکان امری است و در راستای رشد طبیعی آنان رخ می دهد. اما گروهی از والدین با مشاهده جنب و جوش فراوان فرزند خود بسیار نگران می شوند و در گام اول با خود تشخیصی به اختلال «بیش فعالی» می رسند! در حالی که در تشخیص درست بیماری ها ، ملاک ارزیابی باید علائم و نشانه های رفتاری باشد که توسط متخصص درمانگر شناسایی می شود و خانواده ها بهتر است قبل از هر گونه پیش داوری در مورد سلامت خود و فرزندان نظر پزشکان و افراد متخصص را جویا شوند.

گاهی والدین به علت نداشتن آگاهی و اطلاعات لازم در این زمینه کودک را مورد سرزنش، تحقیر، تنبیه و رفتارهای خشونت آمیز قرار می دهند که نه تنها اختلال کودک تخفیف نیافته، بلکه باعث افزایش لجبازی و نافرمانی و کاهش اعتماد به نفس او می شود

در حال حاضر یکی از دغدغه های خانواده ها به ویژه در سنین ابتدایی بیماری اختلال بیش فعالی فرزندان شان است. به منظور آشنایی بیشتر با این اختلال گفتگوی کوتاهی با «مریم فرزاد فر، کارشناس ارشد روان شناسی» انجام داده ایم که حاوی نکات علمی متعددی است.

بیش فعالی چیست و چه عوارضی دارد؟

اختلال بیش فعالی یا همان نقص توجه(ADHD) یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان و نوجوانان است که در سالهای اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته و بهتر از گذشته تشخیص و درمان می شود.  معمولا این کودکان با شکایت های پرتحرکی، ناسازگاری، بی علاقگی برای انجام تکالیف و جا انداختن و بی دقتی در دیکته برای درمان ارجاع می شوند، که گاهی والدین به علت نداشتن آگاهی و اطلاعات لازم در این زمینه کودک را مورد سرزنش، تحقیر، تنبیه و رفتارهای خشونت آمیز قرار می دهند که نه تنها اختلال کودک تخفیف نیافته، بلکه باعث افزایش لجبازی و نافرمانی و کاهش اعتماد به نفس او می شود.

راههای تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه چیست؟

 راه کارهای متعددی برای شناسایی این اختلال وجود دارند. اما برای تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه همواره باید سه نشانه را باید در نظر بگیریم .

1- پر تحرکی و فعالیت بیش از حد: پرحرفی، حرکت و جنب و جوش مدام، عصبی و حساس بودن و مرتب بالا و پایین پریدن یکی از نشانه های بیش فعالی است. البته این نشانه ها زمانی اختلال محسوب می شوند که در عملکرد روزانه کودک مشکل ایجاد کند. مثلا اینکه کودک نتواند با دوستان خود بازی کند یا اینکه نمی تواند آرام بنشیند و به درسش گوش دهد.

2- مسائل مربوط به کنترل تکانه: تکانه به معنای اقدام زود تر از موعد یا حتی بدون فکر است. مثلاً کودک بیش فعال نمی تواند منتظر بماند تا معلم سوالش تمام شود و هنوز سوال تمام نشده جواب می دهد یا نمی تواند نوبت را رعایت کند و منتظر بماند. هر چند نشانه هایی مثل نداشتن صبر و تحمل کافی، پریدن وسط صحبت دیگران و نداشتن حوصله برای ایستادن در صف در دوران کودکی تا حدودی طبیعی است ولی  متخصص می تواند تشخیص دهد که این رفتارها از حد طبیعی خارج شده اند یا نه؟

– نشانه های نقص توجه و تمرکز: این نقص معمولا در دوران مدرسه خود را نشان می دهد. در این حالت  کودک تمرکز کافی و پایدار در کلاس برای یادگیری درس ندارد و محرکهای اطراف حواس او را پرت می کند. معمولا در دیکته به علت بی دقتی کلمات را جا می اندازد یا در امتحان به برخی سوالات پاسخ نمی دهد که این مسئله باعث افت تحصیلی کودک می شود

علائم بیش فعالی و نقص توجه از چه زمانی قابل تشخیص هستند؟

معمولا این علایم قبل از 7 سالگی قابل تشخیص می باشد و نشانه های تشخیص داده شده حداقل 6 ماه با 5 آیتم در خانه و مدرسه در فرد وجود داشته باشد.

اختلال بیش فعالی و نقص توجه در کدام جنس بیشتر دیده می شود؟

 اختلال بیش فعالی در پسران 3 برابر بیشتر از دختران دیده می شود و با توجه به بررسی کودکان و جامعه، این میزان در مردان به زنان نسبت 3 به 1 است.

نحوه تشخیص دادن اختلال بیش فعالی و نقص توجه چیست؟

این اختلال از جمله مواردی است که تشخیص آن مشکل است. تشخیص براساس نشانه های رفتاری انجام می شود و براساس مصاحبه ای که متخصص با پدر و مادر و معلم بر اساس پرسشنامه کارنز انجام می دهند این اختلال تشخیص داده می شود.

علت اختلال بیش فعالی و نقص توجه چیست؟

علت این اختلال می تواند در زمره پیامدهای چند عاملی با ریشه وراثت و خانوادگی، محیطی همچون مصرف سیگار و الکل مادردر دوران بارداری، استرس زیاد مادر در دوران بارداری، کم وزنی کودک در زمان تولد و نارس بودن، مسمومیت با  سرب و صدمات و اختلال مغزی و تفاوتهای ساختاری باشد. تکنیک های تصویربرداری مغزی در کودکان بیش فعال نشان می دهد که قسمتی از مغز کارکرد لازم را ندارد از جمله قسمت های پیش پیشانی یا پری فرونتال مغز که با بچه های عادی متفاوت است.

آیا افراد با مشکلات بیش فعالی و نقص توجه بهبود پیدا می کنند؟

سیر عود یا فروکش این بیماری متنوع است، بهبودی در صورت وقوع معمولا بین 12 تا 20 سالگی رخ می دهد و بهبودی قبل از 12 سالگی نادر است. گاهی علائم در بلوغ بهبود یافته و گاهی نیز در بزرگسالی ادامه می یابد. با افزایش سن تحرک کمتر شده ولی اختلال تمرکز و رفتارهای ناگهانی می تواند باقی بماند. در 15 الی 20 درصد موارد، علائم همراه با افزایش سن ادامه می یابد. بدون درمان تنها یک سوم تا نصف کودکان دچار بیش فعالی، می توانند با علائم خود در زندگی سازگار و منطبق باشند و الباقی مستعد بروز مشکلات ثانویه خواهند بود.

روش های درمانی کودکان بیش فعال کدامند؟

بی تردید اولین شیوه درمان کودکان بیش فعال، دارو درمانی است که غالبا با استفاده از داروهایی از جمله ریتالین با تجویز متخصص انجام می شود کمی از تحرک کودک کم و به تمرکز او کمک می کند. در کنار دارو درمانی می توان از روشهای آموزش به والدین، رفتار درمانی و توانبخشی شناختی استفاده کرد.

انجام فعالیت های ورزشی و تخلیه انرژی در باشگاه و زمین ورزش، تنظیم زمان خواب و فراهم کردن شرایطی که کودک سریع تر به خواب برود، تغذیه مناسب در وعده های بیشتر(این به شما کمک می کند تا قند خون کودک را ثابت نگه دارید تا عصبانیت و عدم تمرکز را به حداقل برسانید)، آموزش مهارت های اجتماعی و … نیز میتوانند در کنترل بیش فعالی موثر باشند.

البته والدین می توانند با تشخیص زود هنگام این اختلال و شرکت در کلاسهای آموزش مهارتهای فرزندپروری و مهارتهای زندگی کمک های قابل توجهی و شایانی به فرزندان خود کنند.