منافع عراق و انتظارات ایران

علی روغنگران

مصطفی کاظمی نخست وزیر عراق روز پنجشنبه گذشته در سفری به واشنگتن با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرد. کاظمی در کنفرانس خبری پیش از این دیدار در کاخ سفید، ضمن قدردانی از حمایت آمریکا در نبرد برابر داعش، بر گسترش روابط عراق با آمریکا بر پایه منافع مشترک در پی ساختن آینده‌ای بهتر برای عراق تاکید کرده و از افزایش حضور شرکت‌های آمریکایی در عراق استقبال کرد. دونالد ترامپ، رئیس جمهورد آمریکا نیز ضمن تاکید بر ادامه حمایت آمریکا از عراق گفت بهبود روند روابط دو کشور پس از به قدرت رسیدن کاظمی می‌تواند به آینده بهتر در عراق کمک کند. او ضمن ابراز “تفاهم با نخست وزیر عراق” گفت آمریکا از طرح‌های کاظمی برای اصلاح اقتصاد عراق حمایت کامل می‌کند. کاظمی پیش از کنفرانس خبری، چند توافق‌نامه همکاری در زمینه انرژی با هدف افزایش تولید برق با شرکت‌های آمریکایی امضا کرده بود. به نقل از وزارت انرژی آمریکا شرکت‌های: هانی ول اینترنشنال، بیکرهیوز، جنرال الکتریک، استرلار انرژی و شورون قرارداد‌هایی به ارزش هشت میلیارد دلار با وزارتخانه‌های نفت و برق عراق امضا کردند. دن برویت، وزیر انرژی آمریکا این قرارداد‌ها را برای آینده انرژی عراق کلیدی خوانده و تاکید کرده که شرکت‌های آمریکایی به عراق کمک می‌کنند از پتانسیل کامل صنعت انرژی خود بهره‌مند شود. کاظمی همچنین خواستار افزایش همکاری در عرصه آموزش عالی و تقویت دانشگاه‌های آمریکایی در عراق و شراکت دانشگاه‌های دو کشور و حفظ میراث فرهنگی و تاریخی عراق شد. از آن گذشته آنطور که در بیانیه رسمی کاخ سفید آمده، رئیس‌جمهور آمریکا بر پایندی این کشور “بر تعهد خود به همکاری امنیتی طولانی مدت برای تقویت توان نظامی عراق و ایستادن در برابر تهدید منافع مشترک” تاکید کرده است. رهبران دو کشور همچنین درباره “تشکیل تیمی مشترک جهت تعیین سازوکار و زمان‌بندی خروج نیرو‌های ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده از عراق به توافق رسیدند”. دونالد ترامپ که در مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری 4 سال پیش وعده داده بود، سربازان آمریکایی را به خاک این کشور بازمی‌گرداند، پیش از دیدار با نخست‌وزیر عراق تاکید کرد که کشورش متعهد به خروج سریع نیرو‌های آمریکایی در یک بازه زمانی سه ساله است. او در کنفرانس مطبوعاتی پنجشنبه گفت که آمریکا شمار اندکی نیرو‌های نظامی در عراق دارد و افزود: «آمریکا آنجاست تا هر زمان ایران دست به اقدامی زد به عراق کمک کند.»

ترامپ ضمن تاکید بر خواست آمریکا برای خروج نیرو‌های خود از عراق گفت: «امیدوارم روزی که عراق را ترک می‌کنیم آنان برای امنیت خود نیازی به ما نداشته باشند.»

به نظر می‌رسد مصطفی کاظمی در تلاش است در میانه چند کشور رقیب و دشمن در حاشیه‌ای امن بایستد و با حفظ روابط با این کشور‌ها منافع عراق را پیگیری کند. در عراق بین نخبگان سیاسی و رهبران، اجماعی وجود دارد که مسیر منافع ملی خود را در این می‌بینند که با هر کشوری که بتواند کوچکترین کمکی به آن‌ها کند، چه ایران باشد، چه آمریکا و عربستان وارد داد و ستد و مناسبات سیاسی می‌شوند

پس از این توافقات گروه‌های “مقاومت عراق” با انتشار بیانیه‌ای ضمن انتقاد از مصطفی کاظمی تاکید کردند که او مهمترین خواست مردم عراق را در این سفر نادیده گرفته است. مصطفی کاظمی سه ماه بعد از شهادت سرلشکر قاسم سلیمانی در بغداد و در پی استعفای دولت عادل عبدالمهدی به دلیل اعتراضات گسترده مردمی، نخست‌وزیر عراق شد. گروه‌های مقاومت که اکثرا پایگاهشان در میان شیعیان عراق است و با ایران ارتباط نزدیکی دارند اعتراض کرده‌اند که “خواست مردم” یعنی مصوبه “اخراج کامل نظامیان اشغالگر آمریکا” موضوع بحث کاظمی و ترامپ نبوده است. مصطفی کاظمی سه هفته پیش از سفر به واشنگتن راهی تهران شد و با رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهور دیدار کرد. سفر کاظمی به واشنگتن، نگرانی‌هایی را در تهران برانگیخته است. روزنامه کیهان در این باره نوشت که مردم عراق از موضع‌گیری کاظمی در واشنگتن “شوکه شده‌اند” و “نمایندگان پارلمان در مورد برکناری کاظمی از قدرت حرف می‌زنند. خبرگزاری فارس نیز یادداشتی از جواد العطار، عضو سابق پارلمان عراق در انتقاد به سفر کاظمی به واشنگتن منتشر کرد. احتمال می رود که کاظمی به زودی به عربستان سعودی هم سفر کند. باید دید که سفر او به ریاض چه نتایجی به دنبال خواهد داشت. با این حال به نظر می‌رسد او در تلاش است در میانه چند کشور رقیب و دشمن در حاشیه‌ای امن بایستد و با حفظ روابط با این کشور‌ها منافع عراق را پیگیری کند. ایالات متحده آمریکا تلاش زیادی برای ایجاد عراق جدید داشته است. عراقی که اکنون می‌بینیم از دید واشنگتن، حاصل حمله آمریکا در سال 2003 به این کشور بوده و حاکمان فعلی عراق پس از آن حمله روی کار آمدند. در طول این سال‌ها آمریکا سعی کرده از دولت مرکزی عراق حمایت کند و منافعی را از طریق دولت مرکزی عراق به دست آورد. آمریکا تلاش می‌کند نشان دهد که مداخله اش در عراق جدید، در راستای تحقق حقوق بشر، به دور از تنش آفرینی و خشونت است. در همین راستا دریافت رهبران جدید عراق نیز از ساختار حاکم بر نظام بین الملل و منافع ملی عراق به گونه‌ای است که به استراتژی موازنه مثبت رسیده‌اند به این معنا که تلاش می‌کنند که دایره متحدانشان را بیشتر و مخالفان خود را کمتر کنند. حاکمان عراق می‌خواهند همزمان روابط گرمی با ایران، آمریکا و عربستان و دیگر کشور‌ها داشته باشند. به همین دلیل است که کاظمی از آمریکا بابت نقشش در مقابله با داعش تشکر می‌کند و آن را حمایت از امنیت و تمامیت ملی عراق می‌داند. به نظر می‌رسد در عراق بین نخبگان سیاسی و رهبران، اجماعی وجود دارد که مسیر منافع ملی خود را در این می‌بینند که با هر کشوری که بتواند کوچکترین کمکی به آن‌ها کند، چه ایران باشد، چه آمریکا و عربستان وارد داد و ستد و مناسبات سیاسی شوند. منتقدان این رفتار کاظمی در ایران، با عینک ایدئولوژیک به نظام بین الملل نگاه می‌کنند و تصور می‌کنند که، چون شیعیان در دولت کنونی عراق قدرت زیادی دارند، نباید با آمریکا روابط مناسبی داشته باشند، اما نگاه دولتمردان عراق اینگونه نیست. منتقدان کاظمی در ایران نظام بین الملل را صفر و صد و سیاه و سفید می‌بینند. اگر با این عینک به نظام بین الملل نگاه کنیم رفتار دولت عراق برای ما خوشایند نیست. ایران می‌گوید برای ساختن عراق تلاش‌های زیادی کرده ازطرف دیگر بحث پرداخت غرامت جنگ هشت ساله را مسکوت گذاشته و یا اینکه در تامین امنیت ملی عراق به ویژه در دوران داعش نقش بسیار موثری ایفا کرده است، در نتیجه انتظاراتی از عراق دارد که مهمترین آن کاهش روابطش با آمریکاست. دولت عراق می‌خواهد در میانه اختلافات ایران و آمریکا بایستد، اما تجربه نشان داده که این کار بسیار دشواری است. فضای امروز عراق با فضای دوران حیدر عبادی متفاوت است، داعش شکست خورده و نقش آمریکا هم در این زمینه بزرگنمایی شده است، جریان ناسیونالیستی در عراق هم پر رنگ شده و دولت کنونی این کشور از حمایت این گروه‌ها برخوردار است، در نتیجه بعید است در ادامه راه به چالش بزرگی برخورد کند. ضمن اینکه در فضای منطقه هم رویکرد کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس تا حدودی به سمت آمریکاست. امارات با وساطت آمریکا روابط رسمی خود را با رژیم صهیونیستی آغاز کرده و عربستان و قطر و دیگر کشور‌های عرب نیز به شکل دیگری این موضوع را دنبال می‌کنند. متاسفانه فضای منطقه در این مورد به سود ایالات متحده آمریکاست. کشور‌های عرب منطقه در اشتباهی محاسباتی به این نتیجه رسیده اند که مخالفت با آمریکا در راستای منافع ملی آن‌ها نیست.