روزگار تلخ شکر

سیده ریحانه موسوی
چندی پیش مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان از ورود یک کشتی حامل کالای اساسی شکر به‌ وزن ۶۶ هزار و ۷۰۰ تن به بزرگ‌ترین بندر اقیانوسی کشور خبر داد.
به گزارش روزنامه “صبح امروز” عقب‌گرد در برنامه خودکفایی شکر یکی از مهم‌ترین اتفاقات سال گذشته در بخش کشاورزی بود. قیمت پایین چغندر قند در سال گذشته موجب شد تا کشاورزان از کشت این محصول استراتژیک خودداری کنند و به جای آن صیفی‌جات از جمله گوجه فرنگی بکارند. حجم گسترده تولید گوجه نیز در سال جاری موجب شده این محصول روی دست کشاورزان بماند و دولت مجبور به خرید حمایتی و توافقی این محصول شود.

تولید چغندر قند در 40 سال اخیر بعد از انقلاب رشد بسیار کمی را با توجه به افزایش جمعیت ایران داشته است. بطوریکه تولید چغندرقند در سال 1379 سه میلیون هشتصد هزار تن بوده که در سال 95 به 5 میلیون 500 هزار تن افزایش یافته است

شکر به عنوان یکی از پر مصرف‌ترین کالای مردم ایران در سال‌های گذشته وضعیت خوبی را در بازار نداشت. دولت یازدهم با اتخاذ سیاست یک بام و دو هوا در قبال این محصول، ابتدا واردات گسترده شکر را در دستور کار قرار داد، اما روزهای پایانی سال 93 و با مخالفت وزارت جهاد کشاورزی واردات آن را ممنوع کرد. این همه ماجرا نبود و واردات شکر علی‌رغم ممنوعیت به بهانه داشتن ثبت سفارش‌های بلند مدت از کانال‌های مختلف ادامه داشت تا تولیدکنندگان داخلی شکر با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کنند. در نهایت هم این واردات باعث شد تا ده‌ها کارخانه تولید قند و شکر در کشور تعطیل شود.رشد کم تولید شکر پس از انقلاب
تولید چغندر قند در 40 سال اخیر بعد از انقلاب رشد بسیار کمی را با توجه به افزایش جمعیت ایران داشته است. بطوری‌که تولید چغندرقند در سال 1379 ۳ میلیون ۸۰۰ هزار تن بوده که در سال 95 به 5 میلیون و 500 هزار تن افزایش یافته است. بیشترین تولید چغندرقند در سال زراعی 84-85، به مقدار 6 میلیون و 700 هزار تن در دوره اول ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به ثبت رسید و از سال 1386 به بعد ایران در تولید چغندرقند روند نزولی را تجربه کرد.

بیشترین تولید چغندرقند در سال زراعی 84-85 ، به مقدار 6 میلیون و 700 هزار تن در دوره اول ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به ثبت رسید و از سال 1386 به بعد ایران در تولید چغندرقند روندی نزولی را تجربه کرد

آمارها نشان می‌دهند که به‌طور متوسـط حـدود 50 درصـد شـکر مـصرفی ایـران از محـل واردات(شکر سفید یا شکر خام ) تأمین می‌گردد، همچنین طی سال‌های اخیر حـدود 52 درصـد تولیـد داخلی شکر از نیشکر و مابقی چغندرقند استحصال شده است. با اینکه میانگین مصرف سرانه شکر در سطح جهان ۲۳ کیلوگرم می‌باشد این شاخص در ایران از میزان استاندارد جهانی فراتر رفته و به 30 کیلوگرم رسیده‌ است.

حذف ارز نیمایی از واردات شکر
با توجه به حذف دلار 4200 توماني در واردات شکر بديهي است که ديگر نيازي به ضرورت قيمت‌گذاري دستوري نيست و به اين ترتيب سازمان حمايت مصرف‌کنندگان و توليدکنندگان ديگر الزامي براي تعيين نرخ اين محصول در داخل نخواهدداشت و اين يک روال منطقي است. از سوي ديگر در شرايط حاضر کارخانه‌هاي توليدکننده شکر از چغندر و نيشکر نيز بدون اينکه بار مالي بر دوش دولت بگذارند بنا بر سنت ديرين و نهادينه‌شده با کشاورزان قرارداد خريد تضميني دارند و توليد انجام مي‌شود.
نرخ ارز نيمايي در بازار ارز با تغييرات غير قابل پيش‌بيني همراه است و به همين دليل قيمت تمام‌شده شکر وارداتي نيز با تغييرات همراه خواهد بود و نبايد در انتظار نوسان‌هاي منظم بود. از سوي ديگر قيمت شکر در بازار هاي جهاني نيز با تغييرات غيرقابل اندازه‌گيري مواجه خواهد شد و به همين دليل قيمت شکر وارداتي دستخوش تفاوت‌هاي معنادار مي‌شود. در اين شرايط است که اگر قرار باشد شکر توليد داخل با دستور نهادهاي نظارتي و تحت سلطه باشد مي‌توان انتظار داشت هرگاه قيمت شکر وارداتي بيشتر از شکر توليد داخل باشد تجار زيرک محصول داخلي را خريداري کرده و با قيمت شکر وارداتي عرضه کنند. از سوي ديگر تحولات قيمت شکر وارداتي مي‌تواند به انحراف احتمالي نيز با روش‌هاي ديگر منجر شود. به نظر مي‌رسد تا زمان سپري نشده و فساد و بي‌تعادلي و تخريب بازار شکر از راه نرسيده‌ است دولت بايد در اين باره تصميم بگيرد.

غلامحسین ساربان: اکنون در بازار هرکسی برای رفع مشکل خود وارد هر بازی اعم از خرید دلار و سکه می‌شود، با این کار منابع دولت به‌هم می‌ریزد و منجر به دیر اعلام شدن قیمت‌ها توسط دولت می‌شود. کشاورزان برای اینکه آگاه باشند تا چه محصولی بکارند باید در زمان مناسب قیمت‌ها را بدانند و برنامه‌ریزی کنند

هر گونه تعلل در اين باره باز هم به سود و منفعت يک گروه کوچک و به زيان ده‌ها هزار نفر از خانواده بزرگ توليد شکر داخلي منجر خواهد شد.
نیاز کشور به شکر حدود ۲.۲ میلیون است که به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در سال ۹۶ حدود ۲ میلیون تن شکر در کشور تولید شد و در این بخش به مرز خودکفایی رسیدیم. در حالی که سال گذشته تنها حدود یک میلیون تن شکر در کشور تولید شد. بر این اساس ۲۰۰ میلیون دلار صرف واردات شکر شد و دولت هم به صورت ریالی و هم به صورت ارزی زیان کرد. ناکامی در این زمینه منجر به تغییر مجری طرح چغندر قند وزارت جهاد کشاورزی و اتخاذ تدابیری برای جبران آن شد و با توجه به اینکه رهبر انقلاب سال جاری را سال جهش تولید نام‌گذاری کرده‌اند و همچنین با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی کشور جبران این مساله اهمیت بسزایی دارد.
تاثیر قیمت نفت بر قیمت شکر
قیمت شکر متأثر از قيمت نفت است و با کاهش قيمت نفت، نرخ جهاني اين کالا هم کاهش يافته است. مسئولان امر نبايد فريب شرايط فعلي بازارهاي جهاني را بخورند و به دليل ارزان شدن قيمت، درهاي کشور را به روي واردات باز کنند. بعد از کرونا که شرايط عادي مي‌شود کشورهاي توليدکننده شکر براي جبران زيان‌هاي اين چند وقت اخير قيمت را بسيار بالا خواهند برد و آن زمان ما قادر نخواهيم بود به راحتي شکر وارد کنيم. درحالي که واردات بي‌رويه فعلي، توليد داخلي را هم از بين خواهد برد، بنابراين اکنون بايد با هوشياري عمل کرد.
در این رابطه به سراغ اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی رفتم، اما متاسفانه هیچ‌یک از آنان پاسخگو نبودند و دلیل آن را مسائل امنیتی عنوان می‌کردند.
به سراغ غلامحسین ساربان، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی رفتم تا وضعیت تولید چغندرقند در استان را مورد بررسی قرار دهم.
خراسان رضوی رتبه دوم تولید چغندرقند
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: خراسان رضوی دومین تولید کننده چغندر قند کشور بعد از استان آذربایجان‌غربی است. سال جاری حدود ۲۱ هزار هکتار چغندرقند در استان کشت شده است و پیش بینی می‌شود بالغ بر ۱ میلیون تن چغندرقند برداشت شود.
ساربان می‌افزاید: سطح زیر کشت استان نسبت به سال گذشته که ۱۲ هزار هکتار بوده‌ رشد بسیار خوبی داشته‌ است. علت کاهش سطح زیر کشت در سال‌ گذشته پایین بودن قیمت چغندرقند و عدم توجیه پذیری کشاورزان برای کاشت آن بود. در استان طی سال۹۶ چیزی حدود ۲۶ هزار هکتار چغندر قند کشت شده که این میزان در سال ۹۷ به ۲۳ هزار هکتار رسید و در سال ۹۸ که قیمت چغندر فقط ۴ هزار تومان رشد داشت، ۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار کشت شد.
فواید حذف ارز نیمایی از واردات
وی ادامه داد: دولت از تولید داخلی حمایت کرده‌ و قیمت چغندر قند را افزایش داده‌است، البته با برداشته شدن ارز نیمایی از واردات شکر، کشاوزران به کاشت چغندر قند روی آورده‌اند و خوشبختانه امسال در استان به ۱ میلیون تن تولید خواهیم‌ رسید. در سال‌هایی که دولت حمایت خوبی دارد، بخش زیادی از نیاز استان تامین می‌شود، اما در سال‌هایی که تولید تقویت و حمایت نشده و یا قیمت به موقع اعلام نشود کشاورزان بلاتکلیف می‌مانند و نیاز‌ها تامین نخواهد‌ شد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار می‌کند: اکنون در بازار هرکسی برای رفع مشکل خود وارد هر بازی اعم از خرید دلار و سکه می‌شود. با این کار منابع دولت به‌هم می‌ریزد و منجر به دیر اعلام شدن قیمت‌ها توسط دولت می‌شود. کشاورزان برای اینکه بدانند چه محصولی باید بکارند باید در زمان مناسب از قیمت‌ها مطلع بوده و برنامه‌ریزی کنند. سال گذشته در خراسان‌رضوی ۶۵۱ هزار تن چغندر قند تولید شده بنابراین می‌توانیم به اندازه نیاز استان تولید این محصول را داشته باشیم.