دست‌های نامرئی در اقتصاد صادراتی

سیده ریحانه موسوی

شیوع ویروس کرونا مبادلات تجاری در سراسر دنیا و ازجمله ایران را تحت ‌تأثیر قرار داده ‌است این امر بر واحد‌های تولیدی کشور اثر گذاشته و بسیاری از آن‌ها با دپوی محصولات تولیدی مواجه شده‌اند.

صادرات بهاری ایران

به گزارش روزنامه «صبح امروز» ایران در سه ماهه نخست سال جاری رقمی معادل ۶.۴ میلیارد دلار صادرات و ۷.۶ میلیارد دلار واردات داشته که بر این اساس رقم کل تجارت در فصل بهار به ۱۴ میلیارد دلار رسیده ‌است.

صادرات ایران در فصل بهار ۹۹ به ۶.۴ میلیارد دلار رسید که این رقم ۴۴ درصد از صادرات ۱۱.۴ میلیارد دلاری مدت مشابه سال قبل کمتر است. صادرات ایران از نظر وزنی نیز در بهار سال ۹۸ رقمی معادل ۴۰.۰ میلیون تن بود که نسبت به مدت زمان مشابه امسال این رقم به ۲۱.۹ میلیون تن بیشتر بوده است. مقایسه این دو رقم حاکی از کاهش ۴۵.۱ درصدی صادرات ایران از نظر وزنی طی فصل بهار ۹۹ است.

چین؛ نخستین مقصد صادرات ایران

صادرات ایران طی این مدت به چین یک میلیارد و ۸۴۰ میلیون دلار، به عراق یک میلیارد و ۴۹۰ میلیون دلار، به امارات ۹۷۰ میلیون دلار، به افغانستان ۵۰۰ میلیون دلار و به ترکیه ۲۵۰ میلیون دلار بوده ‌است. بر این اساس چین سهمی ۲۸.۹ درصدی از کل صادرات ایران طی سه ماهه نخست امسال داشته و به ترتیب سهم کشورهای عراق، امارات، افغانستان و ترکیه از کل صادرات ایران برابر با ۲۳.۴ درصد، ۱۵.۲ درصد، ۷.۸ درصد و ۳.۹ درصد بوده‌است.

همچنین طی این مدت، واردات ایران ۷.۶ میلیارد دلار بوده که نسبت به واردات ۱۰.۴ میلیارد دلاری مدت مشابه سال قبل ۲۶.۸ درصد کاهش داشته است. با این حال از نظر وزنی واردات ایران طی این مدت رقمی معادل ۸.۹ میلیون تن بوده که تنها ۰.۸ درصد از مدت زمان مشابه سال قبل کمتر‌است. ایران در سه ماهه نخست سال ۹۸ رقمی معادل ۹.۰ میلیون تن کالا وارد کرده ‌بود.

تولید‌کنندگان پیش از سال ۹۷ به دلیل تحریم‌ها، مسدود بودن مسیر‌های تبادل ارزی به داخل، بسته شدن حساب‌های ارزی شرکت‌ها و مشکلاتی که با صرافی‌‌ها مبنی بر تبدیل نکردن پول صادر‌کنندگان به وجود‌ آمد با چالش‌هایی مواجه بودند. صادرات بخشی از محصولات قوام یافته ‌است، اما ماهیت بخشی از محصولات به دلیل نوسانات بازار داخلی و فصلی بودن بازار‌های خارجی تغییر کرده و پراکنده است

پنج مقصد عمده واردات کالای ایران نیز کشور‌های چین، امارات، ترکیه، هند و روسیه بوده‌اند. صادرات چین به ایران طی این مدت بالغ بر یک میلیارد و ۹۴۰ میلیون دلار بوده‌ است. همچنین واردات ایران از امارات برابر با یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، از ترکیه ۸۲۰ میلیون دلار، از هند ۵۳۰ میلیون دلار و از روسیه ۴۲۰ میلیون دلار بوده‌است.

براین اساس و به ترتیب سهم کشور‌های چین، امارات، ترکیه، هند و روسیه از کل واردات ایران در فصل بهار به ترتیب برابر با ۲۵.۴ درصد، ۲۲.۳ درصد، ۱۰.۷ درصد، ۶.۹ درصد و ۵.۵ درصد بوده است. متوسط قیمت صادرات کالاهای تجاری ایران طی سه ماهه نخست سال جاری ۲۹۰ دلار برای هر تن بوده که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل ۲.۱ درصد افزایش را به ثبت رسانده‌ است.

با این حال متوسط قیمت واردات کالاهای تجاری ایران در بهار ۹۹ برابر با ۸۵۴ دلار به ازای هر تن بوده است که ۲۶.۲ درصد کمتر از مدت زمان مشابه سال ۹۸ است. میانگین قیمت هر تن کالای وارداتی ایران در سه ماهه نخست سال ۹۸ برابر با یک هزار و ۱۵۷ دلار بود. اگر شرایط بحرانی کرونا فروکش کند، توان جبران خسارت‌های این بیماری به حوزه صادرات وجود دارد، اما تحقق آن نیازمند تسهیل‌گری در صادرات و روان‌سازی تردد در مرزهاست.

برای بررسی شرایط و مشکلات در حوزه صادرات با علی شریعتی‌مقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران به گفت‌وگو پرداختم.

قوانین متغیر؛ سد راه صادرات

شریعتی‌مقدم درگفت‌وگو با خبرنگار «صبح امروز» اظهار کرد: تغییر و تحول قوانین، بسته‌بندی محصولات، بخش‌نامه‌های مکرری که دائم تغییر می‌کرده‌اند، چند نرخی بودن ارز،  وجود افرادی که صاحب کالا نیستند و کارت بازرگانی خود را به دیگران اجاره می‌دهند از مشکلات حوزه صادرات است.

محدودیت‌های ارزی؛ تسهیل کننده قاچاق

شریعتی مقدم اظهار می‌کند: واردات به دلیل محدودیت‌های ارزی محدود می‌شود که کاری به‌جا و شایسته است؛ اما مطمئنا بخشی از این واردات محدود شده، به صورت قاچاق وارد کشور خواهد ‌شد، درواقع تقاضا از سمت وارد‌کننده به سمت قاچاقچی حرکت می‌کند و باعث ناپدید‌ شدن مقادیری از ارز‌ می‌شود.

وی با بیان اینکه «دولت افغانستان اعلام کرده‌ که ۵۰ تن زعفران به این کشور قاچاق شده است» گفت: نشان می‌دهد این موارد همگی از جنس آسیب‌ دیدن صنایع و تولیدات ما و فرصت ایجاد کردن برای دیگر کشور‌ها است تا از این طریق بتوانند نام خود را بر سر زبان‌ها بیاندازند. همچنین باعث سقوط کار صادر‌کنندگان نمونه و جان گرفتن دست‌های کثیف و نامرئی در اقتصاد صادراتی می‌شود.

تعداد زیادی از صادرکنندگان در سوء تفاهمات و اختلاف قیمت پایه صادراتی با قیمت واقعی کالای خود و از بین رفتن منابع ارزیشان مقصر نیستند. این مشکلات به هیچ‌وجه به آن‌ها مربوط نبوده و از اراده‌ خارج است و آن‌ها را با مشکلات جدی مواجه کرده. لزوم است تا چرخه اقتصادی و چرخه صادرات غیر‌نفتی در مقطعی که ما نیازمند به اشتغال و رونق تولید هستیم، راه بیفتد. صادرات باعث می‌شود تا مازاد محصول، تبدیل به ارز شود و به نوعی به چرخه بازار کمک شود

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی ایران تشریح کرد: صادر کنندگان در مقاطع متعددی با مشکلات دیگری نیزمواجه بوده‌اند. مراحل ثبت آماری صادرکنندگانی که ارز خود را به وارد‌کنندگان داده‌اند، در بانک مرکزی با کندی روبرو شده‌ است، زمان از دست رفته‌ و کالاهایی که به صورت امانی به فروش می‌رسید، در چند ماه اخیر تسویه آن با سختی مواجه شده‌ است؛ البته این موضوع صنعت به صنعت و در کارخانجات مختلف متفاوت است.

چرخه صادرات غیرنفتی منجر به رونق تولید و اشتغال می‌شود

وی با بیان اینکه در شرایط جنگ اقتصادی باید از تولید‌کننده واقعی حمایت شود می افزاید: تعداد زیادی از صادرکنندگان در سوءتفاهمات و اختلاف قیمت پایه صادراتی با قیمت واقعی کالای خود و از بین رفتن منابع ارزیشان مقصر نیستند، این مشکلات به هیچ‌وجه به آنان مربوط نیست و از اراده آنان خارج و آنان را با مشکلات جدی مواجه کرده است؛ بنابراین نیاز است تا چرخه اقتصادی و صادرات غیر‌نفتی در مقطعی که ما نیاز جدی به اشتغال و رونق تولید داریم راه بیفتد و از طریق صادرات بتوان مازاد محصول را تبدیل به ارز کرد تا به نوعی به چرخه بازار کمک شود.

شریعتی مقدم تصریح می‌کند: تولید‌کنندگان پیش از سال ۹۷ به دلیل تحریم‌ها، مسدود بودن مسیر‌های تبادل ارزی به داخل، بسته شدن حساب‌های ارزی شرکت‌ها و مشکلاتی که با صرافی‌‌ها مبنی بر تبدیل نکردن پول صادر‌کنندگان به وجود‌آمد با چالش‌هایی مواجه بودند. گفتنی است اکنون صادرات بخشی از محصولات قوام یافته‌ است، اما ماهیت بخشی از محصولات به دلیل نوسانات بازارداخلی و فصلی بودن بازار‌های خارجی تغییر می‌کند و پراکنده است.

مشکلات صادر‌کنندگان مسئولیت‌پذیر

وی در ادامه می‌گوید: صادرکنندگانی که طی سال‌های متمادی بازاریابی و فعالیت داشته‌اند و به اصطلاح «برند» هستند -که به آنان صادر‌کنندگان مسولیت‌پذیر می‌گویند- و محصول خود را به بیش از ۴۰ کشور صادر کرده‌ و شبکه فروش ایجاد کرده‌اند از تحریم و مشکلاتی که امروز در کشور وجود دارد به شدت ضربه خورده‌اند. حساب ایرانی‌ها در خارج از کشور کاملاً بسته شده‌ و شرکت‌ها به طور کامل تعطیل شده‌اند. بانک‌های زیادی به دلیل همکاری با ایران جریمه شده‌اند، اما قاعدتاً با شرکت‌های کوچکی که سود آنچنانی برای آنان ندارند کمترهمکاری خواهند ‌کرد، اما ممکن ‌است بتوانند با شرکت‌های بزرگ کار کنند.

شریعتی مقدم عنوان می‌کند: بهترین روشی که برای برگشت ارز حاصل از صادرات وجود‌ دارد این است که خود صادر‌کنندگان، واردات داشته ‌باشند. بعضی از آنان در صنعت غذا، نیاز‌های وارداتی مانند مکمل‌ها، مواد بسته‌بندی و دستگاه‌های بسته‌بندی دارند، اما بعضی از صادرکنندگان که خرد و متوسط هستند و صادر‌کننده تخصصی بوده و نیاز وارداتی ندارند به دلیل عدم مصرف ارزی نوعی مزیت محسوب می‌شوند.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در خصوص راهکار رفع مشکلات در حوزه صادرات تاکید می‌کند: راهکار نهایی برای رفع مشکلات واقع‌گرایی است. درواقع می‌بایست مشکلاتی که در سال ۹۷ و ۹۸ برای صادر‌کنندگان به وجود ‌آمده را حل‌ کنیم، نسبت به آنان بی‌اعتنایی نکنیم و به آنان فرصت دهیم. در این مقطع وظیفه سازمان امور اقتصاد و دارایی، وزارت صمت، سازمان جهاد کشاورزی، بانک مرکزی و اتاق صنایع، معادن و کشاورزی سنگین‌تر است و باید بر اساس واقعیت‌ها مشکلات صادر‌کنندگان را درک کنند.

وی تشریح می‌کند: اگر ارز، تک نرخی باشد، تمام مشکلات صادرکنندگان به کلی رفع خواهد ‌شد. از سویی دیگر بایستی با کسانی که تولیدکننده نیستند و کارت بازرگانی خود را اجاره می‌دهند برخورد جدی صورت بگیرد. واردکنندگان باید به سراغ صادرکنندگان فرستاده شوند تا بتوانند به یکدیگر کمک کنند و یکدیگر را پوشش دهند. همچنین صرافی‌های قابل اعتماد کمک کنند تا ارز صادر‌کننده با یک گردش کاری به دست وارد‌کننده واقعی برسد.

برچسب‌ها: مشکلات صادرات/ تغییر قوانین/قاچاق/تحریم/ مشکلات صرافی‌ها/ واردات/ ارزتک نرخی/ ارزچندنرخی.

Emeil: srm.6671@gmail.com