رزمایش نظامی مشترک ایران و روسیه در اقیانوس هند، دریای مکران و تنگه هرمز

استقبال تهران از طرح امنیتی مسکو در خلیج فارس

شهریور 16, 1398/408 دیدگاه /در اصلی, سیاست /توسط صبح امروز

علی روغنگران

در پایان سفر هفته گذشته محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان به روسیه سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور اعلام کرد تهران از پیشنهاد مسکو برای تامین امنیت در خلیج فارس استقبال کرده است. وزیر امور خارجه کشورمان هم پس از دیدار با لاوروف گفت: از طرح روسیه حمایت می‌کند. ظریف در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه روسیه اعلام کرد: «ایران از ابتکار روسیه برای گفتگو جهت تامین امنیت در خلیج فارس استقبال می‌کند.» ظریف همچنین از آمادگی کشورمان برای حمایت از طرح روسیه در کنار طرح ایران خبر داد.

لاوروف و ظریف اشاره مستقیمی به نام طرح نکردند، اما به نظر می‌رسد منظور «مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس» است که روسیه مردادماه سال جاری به سازمان ملل ارائه کرد. نماینده روسیه در سازمان ملل این طرح را سندی رسمی تحت عنوان “جلوگیری از درگیری مسلحانه” معرفی کرده بود. به جز کلیاتی که ظریف و مقامات روسی در مورد اصول گفتگومحور و حقوقی این طرح اعلام کرده اند به نظر می‌رسد مهمترین ویژگی طرح روسیه “منطقه ای” بودن آن است. ظریف که در سفر به روسیه گفته بود روابط بین ایران و روسیه در بهترین سطح در 40 سال اخیر قرار دارد، روز چهارشنبه با اشاره به تجربه سوریه و اذعان تلویحی به وجود اختلاف‌هایی بین دوکشور گفت شباهت هر دو طرح ایران و روسیه برای خلیج فارس این است که بر اساس “همکاری کشور‌های ساحلی” نه درگیری میان آنها استوار است.

بر اساس این طرح امنیتی، روسیه خواستار توقف استقرار دائمی نیروهای خارجی در منطقه شده است. مسئله‌ای که ایران هم بار‌ها بر آن تاکید کرده است. روز چهارشنبه هم ظریف “تشکیل مجمع گفتگو‌های منطقه‌ای” و “امضای قرارداد عدم تعارض بین کشور‌های خلیج فارس” را در کنار طرح روسیه قرار داد.

پیشنهاد روسیه برای اجرای این طرح امنیتی در منطقه، همزمان با حوادث نفتکش‌ها در خلیج فارس و تلاش آمریکا و اروپا برای تشکیل ائتلاف دریایی نظامی در خلیج فارس مطرح شد. در حالی که قدرت های غربی واکنش مثبتی به طرح روسیه نشان نداده اند، بعد از چین، حالا ایران سومین کشور مهمی است که از این طرح روسیه حمایت می‌کند. نهم شهریور سال جاری و حدود یک هفته پس ارائه طرح امنیت جمعی روسیه به سازمان ملل، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از برگزاری رزمایش نظامی مشترک بی سابقه با روسیه خبر داد و آن را نقطه عطفی در همکاریهای نظامی تهران و مسکو دانست. دریادار خانزادی اعلام کرد ایران و روسیه در آینده نزدیک در منطقه اقیانوس هند، دریای مکران، تنگه هرمز و خلیج فارس رزمایش برگزار می‌کنند. خبر برگزاری این رزمایش هم با واکنش منفی غربی‌ها همراه بود. فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد: «برنامه ایران برای انجام رزمایش نظامی مشترک با روسیه نگران کننده است، زیرا که منطقه نیازی به “شطرنج بازی” و افزایش تعداد بازیکنان ندارد.»

با توجه به سخنان ظریف، افزایش حضور ناو‌های نظامی آمریکایی و بریتانیایی در خلیج فارس و مانور پیش روی نظامی بین ایران و روسیه به نظر می‌رسد به زودی طرح امنیتی روسیه در خلیج فارس، با همکاری ایران وارد فاز جدیدی خواهد شد. با توجه به حوادث اخیر در خلیج فارس، مواضع ایران و روسیه به هم نزدیک شده است و این طرح در تقابل با طرح غربی‌ها برای افزایش حضور در منطقه است. روسیه از گذشته روی خلیج فارس حساسیت‌هایی داشته است. چه در دوره‌ای که روسیه تزاری بر سر کار بوده، چه در دوره‌ای که اتحاد جماهیر شوروی وجود داشته است. همیشه روس‌ها نسبت به خلیج فارس حساس بوده اند و این حساسیت در ماه‌های اخیر با توجه به تنش‌های فزآینده و رویداد‌هایی که رخ داده افزایش پیدا کرده است، به ویژه بعد از تصمیم آمریکا، انگلیس و چند کشور دیگر برای تشکیل ائتلاف دریایی در خلیج فارس، قاعدتا سیاست کشور‌های دیگر از جمله ایران و روسیه می‌تواند در قبال این رویکرد آمریکا، تغییر کند. در همین راستا همکاری نظامی در حوزه دریایی هم بین ایران و روسیه افزایش پیدا کرده است. قرار است به زودی مانور نظامی در دریای عمان و اقیانوس هند بین نیرو‌های دریایی ایران و روسیه برگزار شود و به احتمال زیاد مانور دومی در محدوده آبهای خیلج فارس برگزار خواهد شد. از طرف دیگر در ماه‌های اخیر ایران طرح امنیتی جدیدی به کشور‌های منطقه پیشنهاد داده است که طرح عدم تعرض را بپذیرند. روسیه هم با ارائه طرح امنیتی خودش سعی کرده ابتکار عمل را در دست داشته باشد. در شرایط فعلی به نظر می‌ رسد مواضع ایران و روسیه نزدیکترین مواضع است. به این دلیل که در طول سال‌های گذشته ایران همواره بر امنیت درون زا و امنیت درون منطقه‌ای بدون مداخله قدرت‌های بزرگ و بازیگران فرامنطقه‌ای تاکید کرده است. طرحی هم که روس‌ها ارئه داده اند مبتنی بر همین اصولاست و صریحا اعلام می‌کند کشور‌های منطقه از طریق دیالوگ و گفتگو با یکدیگر باید به سمت برقراری امنیت در منطقه خلیج فارس حرکت کنند و بسیاری از مسائل، مانند خرید‌های تسلیحاتی و مانور‌های نظامی خودشان را شفاف کنند. در نتیجه طرح پیشنهادی روسیه با طرح ایران قرابت‌های زیادی دارد و قاعدتا دو کشور در این حوزه با توجه به نزدیکی مواضع و رویکرد‌ها می‌توانند همکاری‌هایی داشته باشند. مانور نظامی ایران و روسیه یا در آبهای بین المللی برگزار خواهد شد یا آبهای سرزمینی ایران. قاعدتا آمریکا و اروپا این توانایی را ندارند که بخواهند از برگزاری این مانور جلوگیری کنند. اگرچه آنها در رویکرد‌های سیاسی نارضایتی خود را ابراز می‌کنند، اما این پرسش مطرح است که چرا کشور‌های غربی می‌توانند به صورت آزادانه در آبهای بین المللی یا در آبهای برخی کشور‌های حوزه خلیج فارس حضور نظامی داشته باشند، ولی وقتی مسئله به ایران و روسیه می‌رسد با نارضایتی مواجه می‌شود. واقعیت این است که طرح روسیه از سوی چین، ایران و برخی کشور‌های منطقه با استقبال رو به رو شده است، ولی اساسا آمریکا و اروپا به دلیل اهمیتی که منطقه خلیج فارس برای آنها دارد به این سادگی حاضر نیستند حضورشان را در منطقه کاهش دهند. چون اساس طرح روسیه ناظر بر ایجاد امنیت توسط کشور‌های منطقه است، بعید است این طرح با استقبال کشور‌های غربی مواجه شود؛ کما اینکه تاکنون هیچکدام از آنها استقبالی از این طرح به عمل نیاورده اند. مسئله این است که مطرح شدن طرح روسیه در شرایط فعلی می‌تواند در تقابل و تضاد طرح‌های غربی مورد بررسی قرار گیرد و این موضوعی است که در حال حاضر اهمیت دارد. در شرایطی که کشور‌های غربی سعی می‌کنند حضورشان را در منطقه افزایش دهند و ائتلاف نظامی تشکیل دهند، طرح روسیه ناظر بر ایجاد امنیت توسط کشور‌های منطقه است و این تفاوت می‌تواند در دراز مدت کشور‌های منطقه را به این فکر وادارد که خودشان می‌توانند از طریق تعامل و دیالوگ با یکدیگر پروسه را پیش ببرند و تا حد ممکن از حضور کشور‌های دیگر در منطقه بکاهند. اساسا تا به امروز حضور یا مداخله فرامنطقه‌ای نتیجه ای در ایجاد امنیت در پی نداشته و بیشتر به رشد تنش‌ها در منطقه کمک کرده است.