اصلاحات در حکمرانی آب

مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارشی به آسیب شناسی حوزه قانونگذاری ایران از منظر سازوکارهای تأثیرگذار بر منابع آب پرداخت.

دفتر مطالعات زیربنایی این مرکز طی گزارشی با عنوان « آسیب‌شناسی حوزه قانونگذاری ایران از منظر سازوکارهای تأثیرگذار بر منابع آب» آورده است ؛ بحران آب در ایران فقط ناشی از تغییرات اقلیمی نیست، به‌عبارت‌دیگر سهم عوامل انسانی در ازدیاد مصارف بیشتر از سهم عوامل طبیعی ناشی از کاهش بارش‌ها در کمیابی‌های آبی مؤثر بوده است.

بر اساس مطالعات مرکز مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ، کم‌آبی مشاهده شده در سال‌های اخیر درواقع حلقه مؤخر از زنجیره روند فزاینده مصرف آب در دشت‌ها و حوضه‌های کشور است.

گفتنی است گزارش حاضر به بررسی پیشران‌های سیاستی می‌پردازد که در طول مدت تقریباً یک قرن نظام قانونگذاری معاصر در کشور به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به افزایش مصرف آب منجر شده‌اند. این گزارش مجموعه قوانین کشور را در حوزه‌های تأثیرگذار بر مصارف آب کشاورزی و آب شهری و خدمات، نه از منظر حقوقی، بلکه از منظر سازوکارهای حاکم مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌دهد.

این گزارش می افزاید ارزیابی فوق براساس رویکرد یادگیری اجتماعی در نظام حکمرانی آب انجام شده است. طبق تحلیل قوانین دائمی و سنواتی حوزه‌ آب در بخش‌های کشاورزی و شرب و خدمات، سازوکارهای پنهانی که در زیرلایه‌های نهادهای رسمی متناظر با قوانین شکل‌دهنده‌ آنها که به منابع آب کشور آسیب رساندند، شناسایی شدند.

این گزارش تصریح می کند: با توجه به عدم پرسش درباره ماهیت، عملکرد و نقش نهادهای موجود (تأثیرگذار بر مدیریت منابع آب) ، ناتوانی در درک درست و بجا از تغییر وارده به سیستم اکولوژیکی و ریشه‌های آن، عدم تغییر در ماهیت و محتوای قوانین جاری کشور و حاکم بر مدیریت منابع آب با وجود ناکارایی و ادامه مشکلات حوزه آب، عدم شفافیت و انعطاف چارچوب‌های قانونی که عملکرد نهادها را شکل می‌دهند، عدم یکپارچگی بین‌بخشی، عدم مدیریت اطلاعات و دانش و دسترسی همه‌جانبه و یکپارچه به همه اطلاعات، غلبه سیاست‌های کلان مانند امنیت غذایی بر ملاحظات زیست‌محیطی و منابع آب به‌ویژه به نگاه بر نسل آینده، توسط ارزیابی صورت گرفته در گزارش مزبور، از‌لحاظ سیستم قوانین جاری و دائمی کشور، مشخص است که هیچ‌گونه پاسخ متناسبی به تغییرهای وارده به سیستم (بحران آب) داده نشده است.

در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی همچنین تاکید شده است که درنتیجه رفتارهای متناقض ازسوی نهادهای رسمی، نگرش‌های مخربی در نهادهای غیررسمی مبنی‌بر عدم حفاظت از منابع آب شکل گرفته است. بنابراین با توجه به نتایج ارزیابی صورت گرفته، مشخص شد که ظرفیت یادگیری ساختار حاکم بر مدیریت منابع آب بسیار پایین است و از این منظر تنها حلقه‌ یگانه یادگیری برای این سیستم قابل تصور است.

این گزارش می افزاید: ساختار فوق از ظرفیت بسیار پایینی برای سازگاری با تغییرات برخوردار بوده و همیشه به دنبال راه‌حل‌های مقطعی و مهندسی برای کنترل شرایط رفته است. این سیستم مدیریتی توانایی سازگاری و تجدید سازمان‌دهی خود را در مقابل تغییر به‌صورت درون‌زا ندارد.

شایان ذکر است در این گزارش براساس دریافت‌های حاصل از نتایج تحلیل، با هدف ارائه راه‌حل‌های نهادی برای بهبود وضعیت منابع آب، چارچوب پیشنهادی برای اصلاح مکانیسم‌های پنهان در قوانین در قالب تجویزات نهادی ارائه خواهد شد و این تجویزات در دو سطح داخل و خارج از حوزه آب ارائه می‌شوند. به‌ویژه، یک چارچوب ارزیابی برای بررسی طرح‌ها و لوایح در مجلس شورای اسلامی از منظر تأثیرگذاری بر مکانیسم‌های تشدید‌کننده مصرف آب پیشنهاد شده است.