بشنو از نی

هر شنونده ای که وقتی در کوهستان گام بر می‌دارد و صدای محزون نی چوپانی به گوشش می‌رسد، حتما می‌ایستد و دل به نوای نوازنده کوهستان داده و در خود فرو می‌رود. چشم‌ها‌ می‌بندد و وارد خاطرات و عرفان می‌شود. «شاهو عندلیبی»  هنرمند نی نوازی از تبار کردستان بزرگ و دارای کارشناسی ارشد موسیقی از دانشگاه هنر است. از کودکی نزد پدرش زنده ياد استاد ایرج عندلیبی و در سال ١٣٦٥فرا گیری ساز نی را با عموزاده پدرش استاد جمشید عندلیبی و زنده ياد ناصر عباسى و خسرو زيبا كردار و در ادامه راه از محضر بزرگانی چون استاد محمد رضا شجریان و  استاد محمد حدادیان و استاد مجید درخشانی و استاد حسن ناهید  بهره فراوان برده است. بیشمار کنسرت‌ها‌یی در امریکا، کانادا، استرالیا، لبنان و ترکیه  و اروپا داشته و همکاری مستمری با گروه‌ها‌ و بزرگان موسیقی ایران زمین داشته است.

جایگاه ساز نی در موسیقی ایران کجاست ؟

ساز نی یکی از سازهای اصلی ارکستر موسیقی ایرانی است و تنها ساز بادی است که با فواصل موسیقی ایرانی منطبق و سازهای بادی دیگر بیشتر جنبه فلکولور و محلی دارندو فواصل موسیقیایی شان کمتر بر اساس موسیقی ایرانی تنظیم گشته است. این ساز یکی از سازهای بسیار مهم موسیقی ایرانی و به دلیل اینکه محدوده گستره صوتی ان از مناطق بم تامنطقه زیر، پوشش مناسبی در ارکستردارد ونقش حلال صداى اركستر را دارد و نحوه استفاده اش از قدیم به شکل‌ها‌ی گوناگونى بوده که از هفتاد یا هشتاد سال قبل تا هم‌اكنون به حد اعلای خود رسیده و در ارکسترها از زمانی که استاد وزیری و ابولاحسن صبا و پايور به این ساز شکل مدون و آکادمیکی دادند و اين ساز شخصیت بهتری در موسیقی اصیل ایرانی پیدا کرده است. اساتید بزرگی همچون نايب اسدالله اصفهاني و حسن كسايى، حسن ناهيد، محمد موسوى، عبدالنقى افشار نيا، جمشيد عندليبى، محمدعلى كياني نژاد، حسين عمومى و اساتيد: فرامرز پایور، فرهاد فخرالدينى، پرویز مشکاتیان، حسن علیزاده و محمد رضالطفی، مجيد درخشانى با استفاده به جا و نوازندگى عالى باعث شناساندن ساز مقدس نى و تعالی بخشیدن به روح موسیقی ایرانی شده است.

چرا حس دو نوازی نی  بیشتر به دل شنونده می‌نشیند ؟

من معتقد به این نیستم که  دو نوازی و سه نوازی  با نى بیشتر از فرم‌هاى ديگر نى نوازى بر دل می‌نشیند. نی در ارکستر زهی مثل آلبوم نی نوای استاد حسین علیزاده و نیز آلبوم ناساخته استاد مجید رخشانی نيز مورد توجه مخاطبین بیشماری قرار گرفته البته در قالب تكنوازي يا دو يا سه نوازى با نى به دلیل ترکیبات کوچکتر سازى شخصیت مستقل تری از نى به نظر می‌رسد و راحت تر شنونده مسیر و حرکت ساز‌ها‌ را دنبال می‌کند مثلا از قدیم در کارهای استاد جلیل شهناز و استاد کسایی و تمبك جهانگير ملك ترکیبى بي نظير بوده.

اینگونه به نظر می‌رسد که بزرگان نوازنده نی در قبل از انقلاب بیشتر بوده اند

البته در هر مقطعی سازها مسیر خودشان را دنبال کرده اند بیشتر و کمتر مهم نیست ولی نوازندگانى که ریشه در دهه‌ها‌ى بيست و سى و چهل و پنجاه داشته اند تاثیرگذارتر بوده اند. نوازندگان  ساز نی که  ریشه در دهه‌ها‌ى قبل دارند انگاری از یک فرهنگ درون شناختی تر و آگاهانه تری نسبت به نسل‌ها‌ی جدید برخوردار بوده اند روندى كه پيش روست دور شدن از ارزش‌ها و اصالت‌ها‌ى موسيقى و پرداختن به نمايش‌ها‌ى ظاهرى و بى محتوا و سواستفاده از عدم اگاهى مردم و بهره بردارى از نقطه ضعف‌ها‌ى فرهنگى مردم به وسيله موسيقى پيش روست.

اميدوارم که ميراث اصيل فرهنگ گذشته كه به ما انتقال داده شده را پاس بداريم و ما هم نسلى باشيم که این اطلاعات و حلقه زنجیر را صحيح منتقل کنیم تا این بسط فرهنگی مهم گسسته نشود.

صدای نی از نظر شما چه صدایی است  ؟

صدای ساز نی بدون حد و مرز  است  و به خاطر همین کنترل این ساز در ارکستر بسیار مشکل است. البته همه سازهای ایرانی داستان خودشان را دارند و آن به دلیل ذات و ساختار موسیقی ایرانی است ولی نی به دلیل ساختار پیچیده طبیعی و طبیعت ايراني که دارد روح موسیقی ایرانی در وجودش نهفته است.

هر ساز نی در ارکستر و گروه‌ها‌ به بار نمی‌نشیند و مورد توجه اساتیدو اهل فن قرار نمی‌گیرد. ساز نی سازی پيچيده و حساس است و صداى نى حرف اول را در اين ساز مي‌زند و اين ساز دارای روح آزادگی است.

نگاه مردم مغرب زمین به نوای نی ایرانی چیست ؟

نگاه مردم آن سوی آب‌ها‌ به این ساز خیلی جالب و برایشان جذاب است و حقيقت امر خودم نیز جذابیت این ساز را نسبت به دیگر سازها بیشتر می‌دانم.

سازهای دیگر از یک سری اداوات مکانیکی و لوازمات نيز تشکیل شده و مقداری آن سازها را از حالت طبیعی و طبیعت گرا دور مي‌كند اما ساز نی از سازهای دیگر طبيعى تر است و صدای نی از گیاه نی به وجود آمده و چنین صدایی با تنوع و گوناگونی صداها و پیچیدگی‌ها‌ى فراوان از یک نی ساده خارج می‌شود و نقش ايفا مي‌كند. همین پیچیدگی برایشان جالب است. بارها دیده‌ام که سعی می‌کنند صدای نی را در آورده و داخل آن را نگاه و وارسی کرده و می‌خواهند بفهند تشکیلات درونی آن  چگونه است و زمانی که به چشم خود می‌بینند و چیزی مشاهده نمی‌کنند و آن وقت است که درمی‌یابند این پیچیدگی در درون خود نوازنده است.

رابطه صدای ساز نی و عرفان را چگونه می‌بینید  ؟

نگاه و توجه عرفاى بزرگ چون حافظ سعدى مولانا به ساز نی حاكى از بارز بودن اين ساز در بيان حالات عرفانى و ملكوتى اين ساز است ساز‌ها‌ى نى و تنبور و دف جايگاه ويژه اى در بيان مفاهیم عرفانی دارند و به دلیل اینکه ساز نى پیچیدگی‌ها‌یی مثل درون انسان دارد، الگویی واقعی براى انسان خاکی و جسم و روح انسان است. توليد صدای این ساز در حقفیقت همان روند به دنیا آمدن و سیر وجود و طى طریق است و تا به نقطه فنا نزدیک شدن را مي‌ماند. در ساختمان این ساز جنس زن و مرد نهفته است و صداهایی که از آن خارج می‌شود به گونه ای روح انسان را با همان ویژگی‌ها‌ی انسانى زنانه و مردانه نشان می‌دهد.

چرا خطه کردستان نوازندگان و هنرمندان بیشتری را به جامعه ایران و جهان معرفی کرده است ؟

درواقع منطقه کردستان موسیقی دانان و هنرمندان بزرگی را در دامن جامعه خود پرورانیده و ارائه كرده است و تنها دلیل اين را در ریشه انها می‌توان دید. کردها با فرهنگ موسيقايی و باستانی چندين هزار ساله پیوند و انس و الفت دارند و برامده اند و درواقع پیوند انها با شعر و رقص و هنر موسیقی ناگسستنی است و به دلیل خصلت امانت دار بودن، از این میراث هم بسیار خوب نگهداری کرده‌اند و به نسل‌ها‌ی بعدی منتقل مي‌كنند، كردها روح شادی و شادمانی و هنرپروری را درون خودشان حفظ كرده اند و همان کاری را می‌کنند که نیاکانشان انجام می‌داده‌اند.