گزینه های تهران برای دور زدن تحریم‌ها

تهدیدها و تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برای اعمال فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی ایران و اعمال «سخت ترین» تحریم ها علیه کشورمان به معنای بازگشت از رویکرد باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین است. در ماه آگوست تحریم ها، صنعت هواپیمایی، ارز و حتی فرش ایران را هدف گرفتند و حالا هم به استثنای چند کشور، دسترسی باقی جهان از بازار نفت و گاز ایران و همچنین سیستم مالی کشورمان قطع شده است.

با این حال، ایران همچنان یک امضاکننده توافق هسته ای چند جانبه سال 2015 باقی مانده و به گزارش بازرسان سازمان ملل متحد، به تعهدات خود عمل می کند. ترامپ در ماه مه از این توافق خارج شد و مسیر را برای اعمال تحریم علیه ایران در میان مخالفت های بین المللی هموار ساخت. اکنون که تحریم ها اجرایی شده، کارشناسان می گویند ایران و آمریکا در یک بازی موش و گربه درگیر خواهند شد. بدین صورت که واشنگتن همه تلاش خود را برای اجرای تمام و کمال تدابیر تنبیهی به کار خواهد گرفت و تهران هم سعی می کند آنها را دور بزند. سوال این است که ایران برای دور زدن یا خنثی کردن تحریم ها چه گزینه هایی دارد؟

معافیت ها

به رغم تحریم ها ایران همچنان می تواند به تجارت با برخی از شرکای خود که ایالات متحده آنها را مستثنی کرده است، ادامه دهد. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا روز دوشنبه اعلام کرد چین، هند، ایتالیا، ژاپن، یونان، کره جنوبی، تایوان و ترکیه می توانند پس از تحریم ها هم به خرید نفت و گاز ایران ادامه دهند.

پومپئو نگفت که این معافیت از تحریم ها تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، اما گفت که این اقدام در تلاش برای کسب اطمینان از بی ثبات نشدن قیمت نفت در صورت حذف نفت ایران از بازار بین المللی بوده است. وزارت امور خارجه کره جنوبی در یک بیانیه خبری اعلام کرد که این معافیت 180 روزه است و امکان تمدید آن وجود دارد.

پومپئو گفت از ماه مه که ترامپ از برنامه اعمال تحریم ها خبر داد، بیش از یک میلیون بشکه نفت خام ایران از بازار حذف شده و تهران بیش از 2.5 میلیارد دلار از درآمدهای نفتی خود را از دست داده است. طبق تحلیل های رسانه ها در ماه سپتامبر، ایران بین 1.7 تا 1.9 میلیون بشکه در روز نفت خام فروخته که 800 هزار بشکه از ماه مه کمتر است. اما این کاهش میزان فروش تااندازه ای به دلیل افزایش قیمت نفت جبران شده است.

تصمیم دولت ترامپ به مستثنی کردن چند کشور از تحریم ها یک پیروزی برای تهران است چون امکان فروش نفت بی دردسر را پس از تحریم ها فراهم می آورد.

ابزار با هدف خاص

اتحادیه اروپا 24 سپتامبر اعلام کرد که درصدد راه اندازی یک مکانیسم جدید مالی موسوم به «ابزار با هدف خاص» برآمده است. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت که این ابزار ویژه مالی به شرکت های اروپایی اجازه می دهد تا با قوانین اتحادیه اروپا، به تجارت خود با ایران ادامه دهند. او همچنین به این مسئله اشاره کرد که امکان استفاده دیگر شرکای جهانی از این ابزار ویژه مالی وجود خواهد داشت. این مکانیسم اساسا به صورت یک مرکز تامین اعتبار کار می کند و امکان پرداخت بین شرکت های اروپایی و ایران را فراهم می آورد و در مقابل، ایران می تواند از ذخایر خود در این مکانیسم برای خرید از اروپا استفاده کند.

ابزار ویژه مالی هم یک پیروزی دیگر برای ایران به شمار می رود چون نشان دهنده تمایل اروپا برای ایستادن در برابر ترامپ است.

قانون انسداد اروپا

اتحادیه اروپا همچنین در ماه آگوست قانون انسداد را به اجرا درآورد تا از شرکت های اروپایی در برابر تحریم های ترامپ محافظت کند و در عین حال امکان ادامه همکاری با ایران را برای آنها فراهم آورد. این قانون به شخصیت های حقیقی اروپایی این امکان را می دهد که از تحریم های ترامپ پیروی نکنند و از آنها در برابر آن دسته از تدابیر تنبیهی آمریکا که بدون مجوز کمیسیون اروپایی قابل اجرا نیستند، محافظت می کند. اگرچه این قانون برای شرکت های کوچک که ارتباطی با ایالات متحده ندارند جواب می دهد، اما چندان برای ایران و به ویژه در ارتباط با شرکت های بزرگ اروپایی با فعالیتی جهانی، چاره ساز نخواهد بود. شرکت های بزرگ در صورت تجارت با ایران به طور خودکار تحت تاثیر تحریم های آمریکا قرار می گیرند.

بورس اوراق بهادار  

ایران اواخر ماه اکتبر اعلام کرد که نفت خود را از طریق بورس برای فروش عرضه کرده است. در همان چند دقیقه اول ایران 280 هزار بشکه نفت خام خود را به فروش رساند. ایده فروش نفت در بازار سهام برای اولین مرتبه در دور پیشین تحریم ها مطرح شد، اما به تازگی به اجرا درآمده است. در اصل، خریداران خصوصی از داخل ایران یا خارج از کشور نفت خام را خریداری می کنند و می تواند همان محصول را با ردیابی های کمتر در بازار جهانی به فروش برسانند.

اقدامات غیر رسمی

محمد اسلامی، کارشناس تحریم در تهران، به تازگی گفته که اقدامات دیگری هم وجود دارند که دولت ایران می تواند برای خنثی سازی تحریم های آمریکا انجام دهد. او گفت تهران تمایلی به بحث آشکار درباره این اقدامات ندارد، زیرا نمی خواهد آنها را به خطر اندازد.

روسیه که در فهرست کشورهای معاف شده نیست، تحریم ها را محکوم کرده و آنها را غیرقانونی خوانده است. گمانه زنی هایی وجود دارد درباره اینکه مسکو از طریق خرید نفت ایران و فروش آن به صورت پالایش شده به اروپا، به خنثی سازی تحریم ها کمک خواهد کرد.

تحریم های جدید ترامپ در قیاس با تحریم های دوران اوباما با پیچیدگی بیشتری مواجه هستند. اگرچه در آنها به جزئیات بیشتر توجه شده، اما رئیس جمهوری آمریکا نتوانسته حمایت جهانی را علیه ایران به دست آورد و در نهایت همین مسئله ساختار تحریم ها را تضعیف می کند.