آرامگاه فردوسی خالی از نمادهای گرافیکی

از سلسله جلسات ادبیات و هنر با عنوان «شاهنامه و گرافیک» با همکاری قطب علمی دانشگاه فردوسی و انجمن ترویج زبان و ادب فارسی درتالارکتابخانه قطب علمی فردوسی و شاهنامه برگزارشد. در این مراسم دکتر محمدجعفر یاحقی مدیر قطب علمی فردوسی و شاهنامه، دکتر مهدخت پورخالقی چترودی عضو شورای علمی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی شعبه خراسان، دکتر فاطمه ماه‌وان، فاطمه طوسی کارشناس ارشد گرافیک و مشاور عالی انجمن هنرهای تجسمی مشهد، اساتید، دانشجویان وعلاقه‌مندان زبان و ادبیات فارسی حضور داشتند.

نگاهی به تعاریف

در ابتدای مراسم فاطمه طوسی به‌بیان تاریخچه‌ای از هنرگرافیک پرداخت وگفت: هنرهای تجسمی‌که گاهی به اصطلاح هنرهای بصری یاد می‌شوند، هنرهای مبتنی بر حس بینائی مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، چاپ دستی، عکاسی،گرافیک، طراحی، طراحی محصول، طراحی صنعتی، هنرهای صنایع دستی و … است و البته منظور از هنرهای صنایع دستی همان هنرهای سنتی قدیم نیست و هنرهای که با خلاقیت همراه باشند جزء این شاخه قرار می‌گیرند. زیرمجموعه هنرهای تجسمی هنرهای کاربردی قرار می‌گیرند مانند:گرافیک دیزاین، طراحی صنعتی و طراحی مد، این هنرها چون کاربردی هستند به‌طور معمول یک سفارش دهنده دارند.

او درباره گرافیک دیزاین گفت: دیزاین به معنی سازمان‌بندی و مدیریت یک‌سری ایده‌ها و افکاری است که آن‌ ایده‌ها را با توجه به امکانات و شرایط خاص برای مخاطبین ویژه ارائه دهیم. و گرافیک یعنی مهندسی تصویر یا نوشتار جهت ارتباط با مخاطب و البته ابن را هم باید گفت که مخاطب در گرافیک بسیار مهم است و نباید آن را دستکم بگیریم.

تاریخ هنرگرافیک

او درباره تاریخ وکاربرد این هنرگفت: از زمانی‌که انسان تصمیم به ارائه و انتقال پیام تصویری‌گرفت‌گرافیک به‌وجود آمد مانند: غارهای لاسکو و غارهای سووه در فرانسه که به‌روی دیوار غارها نقش نگاره‌های ترسیم شده است. در قرن 19 ویلیام موریس در چاپخانه خود یک‌سری کارهای گرافیکی انجام ‌داد که او را ‌می‌توان پدرگرافیک مدرن امروز نام برد. در ایران دیوارنگاره‌های که از زمان باستان به یادگار مانده است مانند: نقش رستم در تخت جمشید خود شاخه‌ای از گرافیک است.

ادبیات و گرافیک

او در ادامه گفت: در خلق یک اثر موفق علاوه بر مهارت‌های هنرمند و استفاده او از تکنیک‌های اجرائی و دانش و آگاهی‌ای‌که دارد و قابل مطرح است، نکته مهم دیگر شناخت هنرمند از نیازهای مردم جامعه است که آن‌ها را به‌خوبی بشناسد تا اثری ایده‌آل را خلق نماید و این شناخت تنها از طریق فرهنگ و ادبیات آن جامعه میسر می‌شود. مردم به‌وسیله ادبیات احساسات و عواطف خودشان را بیان می‌کنند؛ پس برای یک اثر موفق و ماندگار باید فرهنگ جامعه را شناخت که همه آن‌ها در گرو شناخت ادبیات است.

در انتقال پیام گاهی دیگر زبان قادر به بیان مطلب نیست و آنجا گرافیک به ادبیات کمک می‌کند و کم وکاستی‌های ادبیات به‌وسیله گرافیک از بین می‌رود. از شاخه‌های گرافیک طراحی آرم است که هنرمندان زیادی در این زمینه کار کردند. در ایران بهترین مورد آرم جشنواره فیلم فجر است که نشان سیمرغ را دارد و اثری ماندگار از استاد ابراهیم حقیقی است. در زمینه پوستر اساتیدی چون سیامک فیلی‌زاده فعالیت داشتند و پوسترهای به‌نام «بازگشت رستم» که تلفیق عکس و کولاژ است را استفاده کردند و همین تکنیک‌های خاص باعث تمایز این هنر نسبت به سایر هنرها می‌شود. غیر از کارهای دستی درگرافیک، به دیجیتال نیز امروزه اهمیتی زیادی داده می‌شود و حمید رحمانیان حدود هشت هزار تصویر از کتاب‌های مختلف چاپ سنگی را جمع‌آوری کرده‌ است و به‌وسیله فتوشاپ داستان‌های جدیدی از شاهنامه را خلق کرد.

تصویرسازی محیطی

طوسی درباره این نوع تصویرسازی گفت: برای شاهنامه بیشتر کارهای گرافیکی خود را برگرافیک محیطی قرار دادم و آرامگاه فردوسی را به‌عنوان مکانی یادکرد که درآن از هنرگرافیک بسیار باید استفاده کرد. او ضمن اظهار تأسف در مورد آرامگاه فردوسی گفت: متأسفانه در آرامگاه فردوسی نشانه‌های هنری خیلی کم است و اگر مجسمه و مقبره فردوسی را از این مکان حذف کنند دیگر نمی‌توان این مکان را شناخت، و این در حالی است که باید نشانه‌های هنری منطبق با شاهنامه و فردوسی در این مکان به‌صورت کامل دیده شود. اولین کار گرافیک محیطی در مشهد میدان فردوسی بود که به‌وسیله دو هنرمند حسین یزدی و ندا رئوفیان داستان‌های رستم و اسطوره‌ها طراحی و نقاشی شد که بنا بر دلایلی از بین رفت. کار بعدی در تهران و زیر پل کریم‌خان زند است که توسط استاد علیرضا جدی طراحی و نقاشی شده است و درآن از تصاویر زنان شاهنامه در مکان‌های عمومی مورد استفاده قرار گرفته است. نمونه بعدی رستوران گردان برج میلاد تهران است که با تکنیک مس و مینا به‌صورت نقش برجسته تصاویری از شاهنامه در معرض دید عموم قرار گرفته است.

نقد ادبیات برگرافیک

دکتر پورخالقی در رابطه با بعضی تصاویر مربوط به شاهنامه گفت: یکی از اشکالات اصلی در این تصاویر خلق شده این است که گاهی هدف هنرمند به‌خوبی دیده نمی‌شود.کارهای هنری و تصویرسازی برای شاهنامه باید به‌وسیله اساتید و متخصصین ادبیات مورد نقد و تحلیل قرار گیرد و درآن‌ها نظارتی انجام شود. از هنرمندان این انتظار را داریم فضای که آن‌ها از شاهنامه ترسیم و برای ما مجسم می‌کنند انتقال دهنده تفکرات و جهان‌بینی فردوسی باشد.

وی همچنین اظهار داشت و گفت: تولیدکنندگان برخی از تولیدات هنری مربوط به شاهنامه همچون سالنامه‌های مختلف باید با متخصصان ادبی مشورت نمایند تا برای ترسیم وطراحی اسطوره‌ها و افراد مشکلی به‌وجود نیاید.