ترجمه و شعر معاصر (بخش دوم)

در ادامه ظرافت‌های ترجمه باید به دگرگونی‌های شعر معاصر در یک‌صد سال گذشته پرداخت که اغلب این تحولات از متغیر ترجمه ادبیات اروپایی در گستره زبان پارسی تبعیت کرده است. اولین تاثیر عمده بر نوگرایی در شعر پارسی را لافونتن شاعر فرانسوی ایجاد کرد. تاثیر زبان و ادبیات فرانسه بر شعر معاصر مشهود بوده و شعر تعلیمی، شاعرانی چون محمدتقی بهار، پروین اعتصامی و رشید یاسمی از آن بهره برده است. این تاثیرپذیری از ادبیات فرانسه تا جایی پیش رفت که مطلع غزل نصرت رحمانی «به سوگواری زلفت سلام بر غم باد»  تحت تاثیر شعر «سلام بر غم، اثر فرانسواز سادگان» سروده شد. تغییر سلیقهٔ شعری، با ترجمه شعر «دریاچه، اثر لامارتین» به دلیل قالب آشنا و پرموسیقی این بازگردانی رخ داد و ترجمه اشعار «ژاک پره‌ور» بر ساده شدن شعر پارسی تاثیر بسزایی داشت.

اگرچه اشعار اسکار وایلد، شکسپیر و شلی در اثرگذاری شعر انگلیسی بر شعر معاصر بی‌تاثیر نبوده‌اند اما ترجمه شعرهای «الیوت، شاعر آمریکایی- انگلیسی» و چاپ آن در مطبوعات روز ایران تاثیرگذارتر قرار گرفت. شعر شاعران انگلیسی در فرم-گیری فضای رمانتیک در شعر معاصر نقش‌آفرینی نمود و چشم‌اندازهای جدید را در شعر معاصر پایه‌ریزی کرد. شاید بتوان گفت ورود چشم‌اندازی مانند گناه از شعرهای اسکار وایلد و شعر متفکرانه به دور از آسیب‌های فضای رمانتیک که حاصل ترجمهٔ شعرهای الیوت بود، از آشنایی شعر معاصر با شعر انگلیسی تاثیر می‌گیرد.

بیشترین تاثیر شعر آلمانی بر شعر معاصر را در « هدیه عاشق، اثر ایرج میرزا » می‌توان یافت. البته ایرج میرزا با بازگردانی خلاقانه « شاه و جام، اثر شیلر» یک اثر ادبیاتی بی‌نظیر از خود بجای گذاشته است. همچنین باید از اشعار ترجمه شده برتولت فردریش برشت یاد کرد که تاثیری همانند الیوت انگلیسی بر شعر امروز ما داشت. او با دگرگونی فضای رمانتیک در شعر معاصر به طرح شعری پرداخت که تمام قد در برابر فضای رمانتیک ایستاد و از تفکر فلسفی و اجتماعی حمایت کرد. نفوذ عمیق تفکر برشت در ذهن شاعران به آن‌ها آموخت چگونه شعرهای سیاسی بگویند در حالی که از شعارهای معمول خود را مبرا کرده‌اند. باید خاطرنشان کرد که برشت تاثیر اساسی خود را با نمایشنامه و تئاترهای حماسی‌اش در ذهن جامعه فرهنگ و هنر ایران ابدی کرد.

بی‌شک، گارسیا لورکا موثرترین فرد در اثرگذاری شعر اسپانیایی بر شعر معاصر بوده و فضای شعر مدرن تحت تاثیر روش شاعری لورکا است. احمد شاملو بیشترین تاثیر را از لورکا در دوره کمال شعری خود گرفته است. بلاغت و پذیرش اندیشه‌ای شعر مدرن از رتوریک شعری لورکا تاثیر گرفته است. منظور از رتوریک، تمامی روش‌هایی است که شاعر در ابتدا، میانه و انتهای شعر از دید حذف‌ها و انتخاب ساختاری نحو، بکار می‌گیرد تا مجموعهٔ رویکردهای مختلف را از غیبت به خطاب و بلعکس شکل دهد.

اگرچه اثرگذاری شعر ایتالیایی بر شعر معاصر به اندازهٔ دیگر زبان‌های اروپایی نبوده اما باید به ظرافت‌های شعر جوزپه اونگارتی اشاره کرد که دلیل اصلی حذف حاشیه‌های غیرطبیعی و تزاحم‌انگیز یک شعر و رساندن آن به جوهره ذاتی در شعر معاصر است. باید خاطر نشان کرد که محمدرضا شفیعی کدکنی در سرایش‌ها خود تحت تاثیر اونگارتی بوده است.

ادامه دارد…

یادداشتی از حامد حسنی آسیابدره