از رکود تا ثروت
مهناز اصغری
در روزگاری که بسیاری از خانواده‌ها و کسب‌وکارهای کوچک درگیر فشارهای اقتصادی‌اند، گاه فاصله میان تلاش و نتیجه، فقط یک درک درست از پول است. در همین مسیر، ایده‌ای نو از دل تجربه‌های مردمی سر برآورده؛ طرحی که شباهت‌هایی به صندوق‌های قرض‌الحسنه دارد اما نگاهی تازه‌تر و علمی‌تر به جریان وام، پس‌انداز و همیاری اقتصادی! صاحب این ایده باور دارد که ریشه عبور از فقر در آموزش مالی و ارتقای هوش اقتصادی مردم است، نه صرفاً در تزریق پول. در این گفت‌وگو به سراغ او رفته‌ایم تا از زبان خودش بشنویم این طرح چگونه می‌تواند میان اعتماد سنتی و فناوری‌های نوین اقتصادی پلی تازه بسازد.
به گزارش روزنامه صبح امروز؛ مجتبی شاطر اقایی‌زاده، متولد ۱۴ اردیبهشت ۱۳۵۶، از جمله کارآفرینانی است که مسیر حرفه‌ای خود را از دل شرایط سخت دهه هفتاد آغاز کرده است. او می‌گوید در خانواده‌ای با سطح معیشتی معمولی رشد کرده و به‌دلیل ضرورت‌های اقتصادی، ناچار بوده میان تحصیل و کار یکی را انتخاب کند؛ انتخابی که در نهایت او را به تجربه طیف وسیعی از مشاغل در بازار کار هدایت کرده است.
شاطر آقایی‌زاده با اشاره به این دوره می‌گوید: در آن دوره، من به این نتیجه رسیدم که با ساختارهای موجود نمی‌توانم به اهدافم دست یابم. همین تفکر مرا به سمت کسب‌وکارهای نوین و آنلاین هدایت کرد؛ مسیری که شامل فعالیت در بازاریابی شبکه‌ای، حمایت از استارتاپ‌ها و راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌های نوآوری بود. اکنون، من کاملاً بر این باورم که نیاز اصلی جامعه امروز، آگاهی اقتصادی و هوش مالی است. به همین دلیل، از سال ۲۰۲۳ توسعه استارتاپ خودم با عنوان صندوق خانوادگی اوارد را با تمرکز بر همین نیاز، آغاز کرده‌ام.
وی با اشاره به اینکه «ایده تشکیل صندوق خانوادگی اوارد زمانی در ذهنم شکل گرفت که می‌دیدم اطرافیانم دائماً از فقر، تورم و رکود اقتصادی گلایه دارند، در حالی که من چنین باوری ندارم» مطرح کرد: من دوازده سال در خارج از ایران زندگی کردم، اما به کشورم بازگشتم چراکه معتقدم ظرفیت‌های واقعی رفاه و رشد اقتصادی در همین‌جاست و مردم قدر این شرایط را نمی‌دانند. اگرچه با چالش‌هایی مانند تورم و رکود مواجهیم، من باور دارم که با حرکت ساختارمند، می‌توان در همین کشور درآمد قابل‌توجهی کسب کرد. به همین دلیل، این طرح را پایه‌ریزی کردم تا به افراد نشان دهم که حتی بدون سرمایه اولیه هم می‌توان یک کسب‌وکار پول‌ساز و پایدار ایجاد کرد. من اوارد را نه فقط یک پروژه اقتصادی، بلکه یک پروژه اجتماعی-اقتصادی و مدنی می‌بینم که امکان دسترسی به وام را صرفاً بر اساس گردش مالی افراد فراهم می‌سازد.
از قرعه‌کشی تا گردش مالی
مولف کتاب «قدرت پنهان» با اشاره به مدل‌های مرسوم در ایران، تأکید کرد: ما در واقع از ساختار صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی یا همان قرعه‌کشی‌های مرسوم الهام گرفتیم؛ جایی که گروهی از افراد هر ماه مبلغی را پرداخت میکنند و در نهایت، کل مبلغ جمع‌آوری‌شده طی یک قرعه‌کشی به یک نفر تعلق می‌گیرد. این مدل نوعی پس‌انداز اجباری محسوب می‌شود اما بلاشک اثر مثبتی دارد.
وی افزود: اما صندوق‌های خانگی چند مشکل اساسی دارند که من در استارتاپ خودم آن‌ها را رفع کرده‌ام. اولین ایراد این است که شما باید هر ماه مبلغی را به‌عنوان قسط پرداخت کنید و در انتظار بخت‌آزمایی برای نوبت خود بمانید. ایراد دوم خودِ قرعه‌کشی است؛ معمولاً نفر اول وامی را دریافت می‌کند که ارزش آن بسیار بیشتر از پولی است که نفرات آخر دریافت میکنند، زیرا ارزش پول ملی ما مدام در حال تقلیل است و این نابرابری ارزش ایجاد می‌کند. ایراد سوم این است که پس از برنده شدن و دریافت وام، شما از چرخه حذف می‌شوید و تنها یک بار امکان استفاده از این مکانیزم را دارید. و ایراد آخر که شاید مهم‌ترین باشد نیز این است که تا پیش از رسیدن نوبت قرعه‌کشی شما، همچنان باید اقساط را بپردازید و در واقع یک بدهی مستمر را به زندگی خود اضافه می‌کنید، بدون اینکه سودی از آن ببرید.
شاطر اقایی‌زاده با تأکید بر برطرف شدن مشکلات مدل‌های سنتی، اظهار داشت: اوارد تمام این کاستی‌ها را برطرف کرده است. در اینجا تنها کافی است یک بار به‌صورت امانت سپرده‌گذاری کنید. همچنین، پروسه قرعه‌کشی سنتی برای بازگشت پول امانت کاملاً حذف شده است؛ افراد بر اساس سابقه ورود خود به صندوق تسهیلات خود را دریافت میکنند.
مدیر «صندوق خانوادگی اوارد» در تشریح ویژگی محوری این سیستم اضافه کرد: مبلغ وام در این صندوق با دلار محاسبه می‌شود، که این امر تضمین می‌کند ارزش سپرده هر فرد در هر زمان بازپس‌گیری، کاملاً برابر باشد و عملاً هیچ اجحافی به سپرده‌گذار وارد نمی‌شود.
وی افزود: نکته مهم دیگر این است که در صندوق اوارد، اقساطی وجود ندارد؛ وام دریافتی بلاعوض و بدون نیاز به بازپرداخت است. علاوه بر این، پس از دریافت وام، فرد همچنان در چرخه حضور دارد و می‌تواند مجدداً برای دریافت وام اقدام کند.
ستراتژی اوارد برای فعال‌سازی بازاریابی ارجاعی
این کارآفرین به منبع الهام‌بخش این ساختار اشاره کرد: این نگاه نوین از ادغام سه صنعت پول‌ساز جهانی الهام گرفته شده است: Crowdfunding (تأمین مالی جمعی)، CPL (Cost Per Lead) یا شبیه به مدل کسپر لید، و Rolling Money (گردش سرمایه). این سه صنعت در سطح جهان، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته، به‌خوبی شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. کار ما در واقع ادغام موفقیت‌آمیز این ساختارهای جهانی با مدل قرعه‌کشی‌های خانگی بود.
مولف کتاب «حقیقت پنهان» در پاسخ به پرسش در خصوص توجیه اقتصادی این مدل با اذعان به شرایط موجود، نکته‌ای بنیادین را مطرح ساخت: پیش از ورود به جزئیات فنی، باید اذعان کرد که ما در کشوری زندگی می‌کنیم که همه بر بیماری اقتصاد آن واقفند. در چنین شرایطی، پرسش اساسی این است که شما با سرمایه‌های خرد چه کاری می‌توانید انجام دهید؟ پاسخ این است که عملاً هیچ سرمایه‌گذاری سودآوری در این سطح کوچک ارزش اقتصادی ندارد و ارزش آن به‌سرعت از بین می‌رود.
وی ادامه داد: توجیه اقتصادی مدل ما در همین نکته نهفته است: شما با سرمایه‌ای اندک قادر خواهید بود وارد یک گردش مالی فعال و محافظت‌شده شوید. این گردش مالی، برخلاف پس‌اندازهای سنتی که قدرت خرید خود را از دست می‌دهند، امکان به‌کارگیری سرمایه خرد در یک مکانیزم اقتصادی پویا را فراهم می‌آورد.
شاطر اقایی‌زاده برای تشریح استراتژی جذب کاربر به مدل‌های جهانی اشاره کرد: دنیای امروز بر پایه شبکه‌های اجتماعی بنا شده است. زمانی که مارک زاکربرگ در سال ۲۰۰۸ اینستاگرام را معرفی کرد پیام او این بود: خدمات ارزان اما با کیفیت بالا به مردم ارائه دهید تا جذب شما شوند. روزی که شما یک دیتابیس قدرتمند از کاربران جذب‌شده ساختید، آن زمان می‌توانید از این دیتابیس کسب درآمد کنید؛ از طریق فروش تبلیغات، ایجاد فروشگاه آنلاین، یا حتی انعقاد قرارداد با تولیدکنندگان برای تولید با قیمت پایین‌تر با استفاده از همان داده‌ها.صندوق خانوادگی اوارد دقیقاً بر همین مبنا عمل می‌کند؛ هدف ما جمع کردن افراد دور یک میز و ارائه خدمات و سرویس‌های رایگان به آن‌هاست.
وی در تشریح این خدمات رایگان، مثال‌های مشخصی ارائه داد: اوارد برای اعضا خدمات آموزشی و فرهنگی رایگان گسترده‌ای فراهم کرده است. این خدمات شامل کانال تلگرامی آموزش اوارد است که دوره‌های اساتید گرداوری و در یک پایگاه داده به صورت رایگان ارائه می‌دهد، و همچنین راه‌اندازی اوارد بوک، یک کتابخانه صوتی رایگان. علاوه بر این، هر روز صبح ساعت ۹ جلسه تفسیری کتابخوانی و هر شب ساعت ۹ تا ۱۰ شب، وبینارهای آموزشی با تمرکز بر هوش مالی، مهارت‌های ارتباطی، و مباحث اقتصادی-فرهنگی (با محوریت انرژی مثبت) برگزار می‌شود.
مدیر «صندوق خانوادگی اوارد» افزود: اوارد با ارائه وبسایت باشگاه مشتریان، حتی به اعضایی که کسب‌وکار شخصی ندارند، یک صفحه معرفی رایگان با دسترسی ادمین می‌دهد و آن‌ها را به سایر اعضا وصل می‌کند تا عملاً کارآفرینی ایجاد شود. در نهایت، با رسیدن جمعیت به حد نصاب، اوارد مارکت فعال خواهد شد. این مارکت با خرید عمده کالاها و عرضه آن‌ها با قیمت پایین‌تر به اعضا، یک حلقه اقتصادی کامل ایجاد می‌کند. چراکه این مدل سودآوری متقابلی برای اعضا و مارکت ایجاد می‌کند نتیجه نهایی این مدل، فعال شدن بازاریابی ارجاعی (Referral Marketing) از طریق تبلیغ دهان به دهان خواهد بود.
از ایده 1391 تا اجرای 1402
شاطر اقایی‌زاده در تبیین بنیان‌های کلان اقتصادی این مدل، به تجربه تاریخی ایالات متحده اشاره کرد: مفهوم Crowdfunding (تأمین مالی جمعی) در وهله اول به ساماندهی جمعیت و سرمایه اشاره دارد. هدف ما این است که از یک گردش مالی کوچک و راکد، به یک سود جمعی و پویا برسیم.
وی به بحران مالی ۲۰۰۸ آمریکا اشاره کرد و گفت: دولت اوباما با استفاده از تأمین مالی جمعی، اقتصاد را احیا کرد. ایده این بود که دلارهای انباشت شده نزد مردم را جمع کرده و مستقیماً به تولیدکنندگان برسانند. این کار تورم ۸ درصدی را کنترل کرد، رکود را از بین برد و نیروی کار را به چرخه اشتغال بازگرداند؛ سود حاصل نیز به صورت خرد به مردم بازپرداخت می‌شد. آنچه من در اوارد ایجاد کرده‌ام، در واقع تکرار این الگو در مقیاس مردمی است؛ ما یک مؤسسه مالی خانوادگی را پایه‌گذاری کرده‌ایم که مبتنی بر سرمایه‌های خرد، ارزش‌آفرینی می‌کند.
شاطرآقایی در پاسخ به پرسش پیرامون برنامه‌های ثبت رسمی شرکت، شاطر اقایی‌زاده با تأیید این امر به عنوان یک برنامه قطعی، جزئیات آن را تشریح کرد: برنامه قطعی ما ثبت شرکت تعاونی اوارد است تا فعالیت در فضای سالم و شفاف صورت گیرد؛ هرچند چالش‌های محیطی را می‌شناسیم. هدف نهایی این است که این ساختار به یک کارافرینی پایدار و پرورش کارافرینان موفق دست یابد.
این ایده پرداز در پایان بندی صحبت های تصریح کرد: اگرچه ایده اصلی اوارد در سال ۹۱ در ذهن شکل گرفته بود، اما شرایط اجازه عملیاتی کردن آن را نداد و این ایده تا سال ۲۰۲۳ با من زندگی کرد. پس از تحولات اقتصادی اخیر و فشارهای مالی ناشی از آن، با وجود تنگنای مالی شخصی، مصمم شدم پروژه را اجرا کنم. با کمک دوستان، توانستیم زیرساخت وبسایت و ساختار اتوماسیون را طراحی کنیم. مسیر بسیار طولانی و طاقت‌فرسایی را برای اثبات درستی کار و شفافیت سیستم طی کردیم. در حال حاضر، با پشت سر گذاشتن این مراحل اولیه اعتمادسازی، توانسته‌ایم تعداد مشخصی از اعضا را دور هم جمع کنیم.