خرمشهر؛ شهری که سینمای دفاع مقدس هنوز کامل روایتش نکرده است
رضا صادقی نیا
خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ آزاد شد؛ یکی از حساس‌ترین و الهام‌بخش‌ترین رخدادهای تاریخ معاصر ایران که بارها در ادبیات، رسانه و خاطره‌جمعی مورد بازخوانی قرار گرفته، اما در سینمای ایران، هنوز آن‌طور که باید و شاید، روایت نشده است.
سینمای دفاع مقدس که طی چهار دهه گذشته به موضوع جنگ هشت‌ساله با عراق پرداخته، تنها در چند مورد انگشت‌شمار به‌صورت مستقیم سراغ خرمشهر و ماجرای سقوط و آزادسازی آن رفته است. نکته قابل‌تأمل اینکه با وجود ظرفیت بالای دراماتیک این رخداد—از نبرد شهری گرفته تا فداکاری‌های مردمی، نقش زنان، تکاوران ارتش و روایت‌های شخصی از مقاومت—تلاش‌های سینمایی برای تصویرسازی این ماجرا اغلب در حد آثار پراکنده و بعضاً نمادین باقی مانده‌اند.
در میان آثار شاخص، فیلم «بلمی به سوی ساحل» ساخته رسول ملاقلی‌پور (۱۳۶۴) یکی از اولین تلاش‌ها برای بازنمایی مقاومت خرمشهر است. اثری که با الهام از شخصیت‌هایی چون شهید محمد جهان‌آرا، از تهران تا جنوب را به خط داستانی تبدیل کرده و ضمن اشاره به ضعف‌های لجستیکی، چهره‌ای انسانی از رزمندگان ارائه می‌دهد.
دهه هفتاد با «کیمیا»ی احمدرضا درویش (۱۳۷۳) مواجه شد. فیلمی که بیش از آن‌که یک فیلم جنگی باشد، روایتی از فراق و اسارت است، اما در همان دقایق نخست، سقوط خرمشهر را با روایتی عاطفی و حسی ترسیم می‌کند. «کیمیا» با نگاهی ملودراماتیک، پیامدهای روانی جنگ و جدایی خانواده‌ها را به تصویر می‌کشد.
مهم‌ترین فیلمی که مستقیماً به مقاومت خرمشهر پرداخته، بی‌تردید «روز سوم» به کارگردانی محمدحسین لطیفی (۱۳۸۵) است. روایتی با لحن مستندگونه از مقاومت مردم در غرب خرمشهر، با تمرکز بر یک موقعیت تراژیک انسانی. «روز سوم» با فضاسازی دقیق، از جمله معدود آثاری است که به‌طور ملموس تصویر نبرد شهری و محاصره را در قاب سینما آورده است.
واقعیت این است که با وجود جایگاه محوری خرمشهر در تاریخ دفاع مقدس، هنوز فیلمی جامع، چندلایه و دارای بُرد بین‌المللی درباره آزادسازی این شهر ساخته نشده است. اگرچه جشنواره‌های داخلی و نهادهای فرهنگی همواره از تولیدات جنگی حمایت کرده‌اند، اما جای خالی یک پروژه سینمایی فاخر درباره خرمشهر، با استانداردهای روایی و تولید روز، همچنان احساس می‌شود.
خرمشهر آزاد شد، اما روایت سینمایی‌اش همچنان در محاصره‌ی تکه‌پاره‌های پراکنده است. شاید وقت آن رسیده باشد که سینمای ایران، بازخوانی دقیق‌تری از سوم خرداد ارائه دهد؛ روایتی که همزمان حماسه را پاس دارد و انسان را فراموش نکند.