آسیب های اجتماعی نوجوانی: عوامل خطر و پیشگیری
حمیدرضا یوسفیان
چکیده: آسیب‌های اجتماعی در دوران نوجوانی یک چالش مهم در حوزه سلامت روان و رفاه اجتماعی است. این مقاله به بررسی این آسیب ها و عوامل خطر مرتبط با آسیب‌های اجتماعی در میان نوجوانان می‌پردازد و راهکارهای پیشگیری را مورد تحلیل قرار می‌دهد. هدف از این مطالعه، درک عمیق‌تر دلایل و پیامدهای این پدیده و ارائه راهنمایی‌هایی برای مداخلات مؤثر است. مقاله حاضر با مرور تحقیقات موجود، عوامل مختلفی را که به بروز آسیب‌های اجتماعی در این دوره سنی منجر می‌شوند، شناسایی می‌کند. همچنین، استراتژی‌های پیشگیری مورد بحث قرار می‌گیرند. درک این عوامل و اجرای اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش قابل توجه آسیب‌های اجتماعی در دوران نوجوانی و تضمین یک آینده سالم‌تر برای جوانان کمک کند.
مقدمه
نوجوانی یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی انسان است که تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی بسیاری را در بر می‌گیرد (شریفی، ۱۳۹۷). این مرحله انتقالی، فرصتی برای رشد و بلوغ فرد فراهم می‌کند اما در عین حال نوجوانان را در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار می‌دهد که می‌تواند سلامت روانی و اجتماعی آنان را به خطر اندازد (امامی و همکاران، ۱۳۹۸). آسیب‌های اجتماعی به رفتارها و شرایطی گفته می‌شود که سلامت فرد و جامعه را تهدید می‌کنند و منجر به بروز مشکلاتی چون اعتیاد، بزهکاری، خشونت و انزوا می‌شوند (فیلیپس، ۲۰۱۵).
یکی از دلایل اصلی آسیب‌پذیری نوجوانان، مواجهه با فشارهای اجتماعی و خانوادگی است که در این دوره با آن‌ها روبرو می‌شوند (کریمی، ۱۳۹۹). نوجوانان در تلاش برای شناخت هویت خود و جلب پذیرش اجتماعی، ممکن است تحت تاثیر گروه‌های همسالان قرار گرفته و رفتارهای پرخطر را تجربه کنند (سامرز و همکاران، ۲۰۱۶). همچنین تغییرات اقتصادی و فرهنگی در جامعه می‌تواند موجب افزایش ناهنجاری‌ها و تنش‌های روانی در نوجوانان شود (فراهانی، ۱۳۹۶).
از سوی دیگر، ضعف ساختارهای حمایتی اجتماعی و آموزشی، نقش مهمی در افزایش آسیب‌های اجتماعی نوجوانان دارد (بهزاد، ۱۳۹۸). نداشتن محیط امن و برنامه‌های پیشگیرانه باعث می‌شود که نوجوانان به سمت رفتارهای آسیب‌زا گرایش پیدا کنند و زمینه‌های انحراف اجتماعی فراهم شود (نوری، ۱۳۹۷). پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که حمایت خانواده، مدرسه و جامعه در کاهش این آسیب‌ها بسیار موثر است (جونز، ۲۰۱۷).
علاوه بر عوامل فردی و خانوادگی، عوامل اجتماعی مانند فقر، بیکاری والدین و تبعیض‌های اجتماعی نیز نقش مهمی در شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی نوجوانان دارند (موسوی، ۱۳۹۸). این عوامل موجب کاهش فرصت‌های رشد سالم و ایجاد حس ناامیدی و بی‌انگیزگی در نوجوانان می‌شود که ممکن است آنان را به سمت رفتارهای پرخطر سوق دهد (هارپر، ۲۰۱۹). به همین دلیل، شناخت دقیق عوامل مؤثر و راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در این دوره اهمیت ویژه‌ای دارد.
در نهایت، بررسی جامع آسیب‌های اجتماعی نوجوانان و ارائه راهکارهای علمی و عملی برای پیشگیری و درمان آن‌ها، می‌تواند به کاهش مشکلات اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی نسل جوان کمک کند (سیدمحمدی، ۱۳۹۹). در این مقاله، ضمن معرفی انواع آسیب‌های اجتماعی نوجوانان، عوامل موثر بر آن‌ها و راهکارهای مقابله با این آسیب‌ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا راهنمایی برای پژوهشگران و مسئولان فرهنگی و اجتماعی باشد.
انواع آسیب های اجتماعی نوجوانی
اعتیاد و مصرف مواد مخدر
اعتیاد به مواد مخدر یکی از جدی‌ترین آسیب‌های اجتماعی در بین نوجوانان است که پیامدهای منفی عمیقی بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آن‌ها دارد. در دوره نوجوانی، به دلیل کنجکاوی، تمایل به تجربه و تأثیرپذیری از گروه‌های همسالان، نوجوانان بیشتر در معرض خطر شروع مصرف مواد مخدر قرار می‌گیرند (امامی و همکاران، ۱۳۹۸). مصرف مواد نه تنها منجر به مشکلات رفتاری و افت تحصیلی می‌شود بلکه می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های روانی مانند افسردگی و اضطراب نیز باشد. در ایران، طبق آمارهای سازمان بهزیستی، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد نوجوانان بین ۱۵ تا ۱۸ سال حداقل یک بار مواد مخدر را تجربه کرده‌اند که این رقم نگران‌کننده، نیاز به اقدامات پیشگیرانه جدی را نشان می‌دهد (مرکز پژوهش‌های اجتماعی ایران، ۱۳۹۹).
علاوه بر دسترسی آسان به مواد، عوامل اجتماعی مانند فشار همسالان و عدم حمایت‌های خانوادگی نقش کلیدی در گرایش نوجوانان به اعتیاد دارند(هارپر، 2019). ضعف آموزش‌های پیشگیرانه و نبود برنامه‌های مداخله‌ای مؤثر در مدارس و خانواده‌ها، این معضل را تشدید می‌کند (بهزاد، ۱۳۹۸). در واقع، افزایش شیوع اعتیاد در نوجوانان ایرانی می‌تواند به‌دلیل تغییرات سریع فرهنگی، فشارهای اقتصادی و کمبود فرصت‌های شغلی برای جوانان نیز باشد. برای مقابله با این آسیب، علاوه بر آگاه‌سازی، فراهم کردن فرصت‌های رشد سالم و تقویت ارتباطات خانوادگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عوامل خطر:
- دسترسی آسان به مواد مخد
- فشار گروه همسالان
- ضعف حمایت خانوادگی
بزهکاری نوجوانان
بزهکاری، به ویژه در قالب رفتارهایی مانند دزدی، خشونت و تخریب اموال، یکی از آسیب‌های اجتماعی مهم در دوران نوجوانی است که در ایران نیز رو به افزایش است (کریمی، ۱۳۹۹). این دوره زمانی است که نوجوانان در جستجوی هویت و استقلال خود هستند و ممکن است به دلیل نارضایتی از شرایط خانوادگی یا اجتماعی، به سمت رفتارهای بزهکارانه گرایش پیدا کنند. مطالعات نشان داده‌اند که در ایران، حدود ۷ تا ۱۲ درصد نوجوانان در معرض یا درگیر رفتارهای بزهکارانه قرار دارند، که بیشتر آن‌ها در مناطق شهری و کم‌برخوردار مشاهده شده است (مرکز مطالعات جرم‌شناسی ایران، ۱۴۰۰). فقدان نظارت کافی والدین، ضعف نظام آموزشی و مشکلات اقتصادی خانواده از عوامل کلیدی بزهکاری به شمار می‌روند.
از سوی دیگر، بیکاری والدین و نداشتن فرصت‌های مناسب برای فعالیت‌های سازنده، باعث می‌شود نوجوانان بیشتر به سمت گروه‌های پرخطر و ناهنجار سوق داده شوند(جونز، 2017). این آسیب علاوه بر آثار فردی، باعث افزایش ناامنی و کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه می‌شود (فلیپیس، 2019). بنابراین، تقویت حمایت‌های اجتماعی، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌ها و فراهم کردن فعالیت‌های سالم برای نوجوانان، از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش بزهکاری است.
عوامل خطر:
- ضعف نظارت والدین و مدرسه
- مشکلات اقتصادی خانواده
- ارتباط با همسالان بزهکار
خشونت و پرخاشگری
خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه در میان نوجوانان از آسیب‌های رایج و پیچیده‌ای است که می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های روانی و جسمی جدی شود (فراهانی، ۱۳۹۶). در ایران، بر اساس پژوهش‌های میدانی، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد نوجوانان حداقل یک بار درگیر خشونت‌های فیزیکی یا کلامی در خانواده یا مدرسه شده‌اند (مرکز ملی آمار ایران، ۱۳۹۹). تغییرات هورمونی و مشکلات روانی این دوره همراه با فشارهای اجتماعی می‌تواند بستر مناسبی برای بروز این نوع رفتارها باشد. این خشونت‌ها نه تنها سلامت فردی نوجوان را تهدید می‌کند بلکه در درازمدت می‌تواند به مشکلات ارتباطی و انزوای اجتماعی منجر شود.
عوامل متعددی در افزایش خشونت نوجوانان دخیل هستند، از جمله تجربه خشونت در خانواده، نبود مهارت‌های لازم برای مدیریت خشم و وجود الگوهای پرخاشگرانه در محیط‌های پیرامون آن‌ها (هارپر، 2019).آموزش مهارت‌های حل مسئله، تقویت سلامت روانی و ایجاد محیط‌های حمایتگرایانه می‌تواند در کاهش خشونت و پرخاشگری نقش مؤثری داشته باشد(سامرز، 2016). توجه ویژه به پیشگیری از خشونت‌های خانگی و مدرسه‌ای در ایران، به دلیل شیوع بالای این پدیده، بسیار ضروری است.
عوامل خطر:
- تجربه خشونت خانوادگی
- مهارت‌های ناکافی در مدیریت خشم
- الگوهای خشونت‌آمیز در جامعه
انزوا و مشکلات سلامت روان
انزوا و مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب در میان نوجوانان یکی دیگر از آسیب‌های اجتماعی است که در سال‌های اخیر در ایران روند افزایشی داشته است (شریفی، ۱۳۹۷). بر اساس تحقیقات، حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد نوجوانان ایرانی علائم افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنند که این امر می‌تواند به افت عملکرد تحصیلی و اجتماعی منجر شود (مرکز ملی سلامت روان ایران، ۱۴۰۰). انزوا ممکن است ناشی از مشکلات خانوادگی، فشارهای تحصیلی، و احساس عدم تعلق به گروه‌های همسالان باشد و بدون حمایت‌های مناسب، این مشکلات تشدید می‌شود.
کمبود برنامه‌های مشاوره و ضعف در حمایت‌های اجتماعی، شرایط را برای بروز و تداوم انزوا در نوجوانان ایرانی فراهم کرده است (جونز، ۲۰۱۷). آموزش مهارت‌های ارتباطی و فراهم کردن محیط‌های حمایتی در خانواده و مدرسه از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با این آسیب است (هارپر، 2019). همچنین توجه به سلامت روان نوجوانان باید به عنوان اولویت در سیاست‌های اجتماعی ایران قرار گیرد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.
عوامل خطر:
- عدم حمایت اجتماعی کافی
- مشکلات خانوادگی و تحصیلی
- ضعف مهارت‌های ارتباطی
فرار از خانه و بی‌سرپناهی
فرار از خانه یکی از آسیب‌های مهم نوجوانان است که در ایران نیز به ویژه در مناطق محروم و آسیب‌پذیر رو به افزایش است (امامی و همکاران، ۱۳۹۸). بر اساس گزارش‌ها، درصد قابل توجهی از نوجوانان فراری درگیر مسائل جدی مانند اعتیاد، سوءاستفاده جنسی و بزهکاری می‌شوند (مرکز بهداشت روانی کشور، ۱۳۹۹). عوامل خانوادگی مانند خشونت، بی‌توجهی و تعارضات شدید، مهم‌ترین دلایل فرار از خانه هستند. نبود امنیت و فقدان حمایت‌های روانی در خانواده، نوجوانان را به سمت این آسیب سوق می‌دهد.
کمبود مراکز حمایتی و خدمات اجتماعی مناسب برای نوجوانان فراری، این معضل را تشدید کرده است در ایران، اقدامات حمایتی بیشتر به صورت پراکنده و غیرمنسجم انجام می‌شود و نیاز به توسعه سیاست‌ها و برنامه‌های جامع برای حمایت از این گروه آسیب‌پذیر احساس می‌شود ایجاد بسترهای حمایتی قوی و تقویت روابط خانوادگی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش فرار از خانه است.
عوامل خطر:
- مشکلات خانوادگی و تعارضات شدید
- سوءاستفاده یا بی‌توجهی والدین
- فقدان خدمات حمایتی
راه های پیشگیری از آسیب های اجتماعی نوجوانان
آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس
یکی از مؤثرترین راهکارهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در نوجوانان، آموزش مهارت‌های زندگی در محیط‌های آموزشی است. مهارت‌هایی مانند خودآگاهی، مدیریت هیجانات، حل مسئله، مهارت “نه گفتن”، و تفکر انتقادی می‌تواند نوجوان را در برابر فشارهای روانی و اجتماعی مقاوم‌تر کند (رستگار و همکاران، ۱۴۰۰). آموزش این مهارت‌ها، به‌ویژه در دوره متوسطه، به نوجوانان کمک می‌کند که در برابر وسوسه‌های گروه همسالان، مصرف مواد، خشونت یا بزهکاری، تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تری داشته باشند. بر اساس مطالعات جدید انجام شده توسط یوسفی و همکاران (۱۴۰۱)، اجرای منظم کارگاه‌های مهارت‌های زندگی در مدارس مناطق پرخطر شهری در تهران، باعث کاهش ۳۵٪ در بروز رفتارهای پرخطر بین دانش‌آموزان شد. با توجه به این نتایج، می‌توان گفت که نهادینه‌سازی آموزش‌های روانی-اجتماعی در ساختار آموزش‌وپرورش باید یکی از اولویت‌های اصلی باشد.
تقویت ارتباط خانواده و فرزند
خانواده اولین و مؤثرترین نهاد در تربیت و هدایت نوجوانان است و رابطه سالم و حمایت‌گرانه والدین با فرزندان، یکی از عوامل کلیدی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود (براتی، ۱۴۰۰). زمانی که نوجوان احساس کند که مورد محبت، توجه و درک والدین خود است، کمتر به سمت پدیده‌هایی چون فرار از خانه، اعتیاد یا انزوا سوق پیدا می‌کند. پژوهش سعیدی‌پور و جعفری (۱۴۰۱) نشان می‌دهد نوجوانانی که والدین آن‌ها وقت روزانه مشخصی برای گفت‌وگو با فرزندان خود اختصاص می‌دهند، ۴۲٪ کمتر دچار اختلالات رفتاری و عاطفی می‌شوند. برگزاری کلاس‌های فرزندپروری برای والدین در مدارس، مساجد و مراکز فرهنگی می‌تواند به تقویت مهارت‌های ارتباطی در خانواده کمک کند.
ایجاد فضاهای تفریحی، فرهنگی و ورزشی سالم
نداشتن فعالیت‌های سالم برای گذران وقت یکی از دلایل اصلی گرایش نوجوانان به رفتارهای پرخطر است. نوجوانان به شدت به انرژی تخلیه نشده، هیجان، و حس تعلق اجتماعی نیاز دارند. فراهم کردن فضاهایی مانند باشگاه‌های ورزشی، مراکز فرهنگی، اردوهای تربیتی، و برنامه‌های گروهی می‌تواند به هدایت رفتار نوجوانان کمک کند (کریم زاده و همکاران، 1400). بر اساس بررسی‌های پژوهشگاه علوم ورزشی، مشارکت مستمر در فعالیت‌های ورزشی گروهی در نوجوانان پسر مناطق شهری موجب کاهش ۴۸٪ خشونت رفتاری و پرخاشگری شد. بنابراین، سرمایه‌گذاری شهری و دولتی در زیرساخت‌های فرهنگی-ورزشی یک سیاست هوشمندانه و پیشگیرانه است، نه صرفاً یک فعالیت رفاهی.
افزایش دسترسی به خدمات مشاوره و سلامت روان
بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ریشه در اختلالات روانی تشخیص‌داده‌نشده مانند افسردگی، اضطراب، یا اختلالات رفتاری دارند که با مداخلات روانشناختی قابل کنترل‌اند(سازمان بهداشت جهانی، 2021). با این حال، دسترسی نوجوانان به خدمات مشاوره در ایران محدود است. گسترش مراکز مشاوره در مدارس و همچنین خطوط مشاوره تلفنی رایگان، می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌ها داشته باشد. تحقیقات سازمان سلامت روان ایران (۱۴۰۰) نشان می‌دهد فقط ۱۷٪ دانش‌آموزان ایرانی به مشاور مدرسه خود اعتماد دارند، که این نشان از ضعف در عملکرد این بخش دارد. سرمایه‌گذاری در آموزش روانشناسان و مشاوران کودک و نوجوان، بهبود سیستم ارجاع، و ترویج مراجعه به مشاوره، می‌تواند چشمگیرترین نتایج را در کاهش آسیب‌ها ایجاد کند.
نظارت هوشمند و آگاهانه بر فضای مجازی
با گسترش روزافزون استفاده نوجوانان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، فضای مجازی به بستری برای ترویج برخی از رفتارهای پرخطر، از جمله خشونت، اعتیاد به قمار، روابط ناسالم، و حتی خودکشی تبدیل شده است . اما ممنوعیت یا سانسور تنها راه‌حل نیست. آنچه لازم است، آموزش سواد رسانه‌ای به نوجوانان و والدین، و نظارت غیرمستقیم و محترمانه است. پژوهش‌های داخلی و بین‌المللی تأکید می‌کنند که نوجوانانی که با مفاهیم سواد دیجیتال آشنا هستند، در مقایسه با دیگران تا ۶۰٪ کمتر در معرض آسیب‌های آنلاین قرار می‌گیرند (اکبری و رحمانی، ۱۴۰۱). در ایران، لازم است نظام آموزش‌وپرورش و رسانه‌ها در آموزش مهارت‌های تحلیل محتوا، حفظ حریم خصوصی و مواجهه با محتوای خشونت‌آمیز، نقش فعال‌تری ایفا کنند.
بحث و نتیجه گیری
نوجوانی، مرحله‌ای حیاتی از رشد انسان است که هم‌زمان با تحولات روانی، زیستی و اجتماعی گسترده‌ای همراه است. در این دوره، نوجوانان بیشتر از هر زمان دیگری در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند. آسیب‌هایی همچون اعتیاد، بزهکاری، خشونت، انزوا و فرار از خانه، نه‌تنها آینده فردی آن‌ها را تهدید می‌کند بلکه سرمایه اجتماعی کشور را نیز به خطر می‌اندازد. همان‌طور که در بخش‌های قبل اشاره شد، این آسیب‌ها اغلب چندعاملی و بین‌رشته‌ای هستند و باید از زاویه دید روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و حتی سیاست عمومی بررسی شوند. برای نمونه، بزهکاری نوجوانان معمولاً نه‌فقط نتیجه ضعف نظارت والدین بلکه بازتابی از نابرابری‌های اجتماعی و ساختارهای ناکارآمد شهری است. بنابراین، تحلیل این پدیده‌ها نیازمند رویکرد جامع‌نگر و مبتنی بر شواهد است.
از سوی دیگر، بررسی عوامل خطر نشان می‌دهد که مجموعه‌ای از عوامل فردی، خانوادگی و محیطی در شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی نقش دارند. نوجوانانی که در محیط‌های پرتنش خانوادگی رشد می‌کنند، فاقد مهارت‌های زندگی هستند، یا در معرض فشار همسالان قرار دارند، با احتمال بیشتری درگیر رفتارهای پرخطر می‌شوند. به‌ویژه در جامعه ایران، که با چالش‌هایی نظیر بیکاری، تغییرات سریع فرهنگی، و ضعف در زیرساخت‌های روان‌اجتماعی مواجه است، شرایط برای شکل‌گیری این آسیب‌ها بیشتر فراهم است. همچنین، نباید از تأثیر فضای مجازی غافل شد؛ بستری که در عین فرصت‌آفرینی، آسیب‌زا نیز هست، خصوصاً در غیاب آموزش سواد رسانه‌ای و نظارت هوشمند. به همین دلیل، هرگونه راهکار باید مبتنی بر شناخت زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران باشد، نه صرفاً الگوبرداری از مدل‌های وارداتی.
تحلیل راهکارهای پیشگیری نشان می‌دهد که تأکید صرف بر ممنوعیت و کنترل، بدون آموزش و توانمندسازی نوجوانان، کارایی لازم را نخواهد داشت. برای مثال، آموزش مهارت‌های زندگی اگر به صورت مستمر، علمی و عملی انجام شود، می‌تواند در کاهش گرایش به اعتیاد، خشونت و انزوا بسیار مؤثر باشد. همین‌طور، تقویت ارتباط بین والدین و نوجوانان، به‌ویژه در خانواده‌هایی که درگیر فشارهای اقتصادی هستند، به پیشگیری از بسیاری از مشکلات کمک می‌کند. تجربه کشورهای مختلف و پژوهش‌های داخلی نشان داده‌اند که اقدامات پیشگیرانه اگر با مشارکت نهادهای آموزشی، رسانه‌ای و اجتماعی همراه شوند، تأثیر چشمگیری خواهند داشت. در واقع، راه‌حل‌های مؤثر باید ترکیبی از آگاه‌سازی، مداخلات مشاوره‌ای، توسعه امکانات تفریحی، و سیاست‌گذاری کلان باشند.
نکته مهم دیگر در بحث پیشگیری، توجه به عدالت اجتماعی و دسترسی برابر به منابع حمایتی است. آسیب‌های اجتماعی در مناطق کم‌برخوردار، محروم و حاشیه‌ای، شیوع بالاتری دارد و همین امر ضرورت تمرکز منابع و خدمات در این مناطق را دوچندان می‌کند. در این زمینه، ایجاد شبکه‌های اجتماعی محلی، حمایت از مدارس در مناطق پرخطر، و گسترش خدمات سلامت روان عمومی، از جمله اقدامات اثربخش محسوب می‌شود. همچنین، تدوین و اجرای سیاست‌های پایدار و غیرشعاری، نیازمند نگاه بلندمدت مسئولان و مشارکت واقعی جامعه مدنی است. تا زمانی که نوجوانان به عنوان آینده‌سازان کشور دیده نشوند، سرمایه‌گذاری مؤثر در سلامت اجتماعی آن‌ها اتفاق نخواهد افتاد.
در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت که مقابله با آسیب‌های اجتماعی نوجوانان نیازمند یک رویکرد چندلایه، مشارکتی و علمی است. هیچ راهکار تک‌بُعدی‌ای نمی‌تواند پاسخ‌گوی پیچیدگی این پدیده‌ها باشد. هم‌افزایی خانواده، مدرسه، رسانه، نهادهای دولتی و خود نوجوانان شرط اصلی موفقیت است. پیشگیری، ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و مؤثرتر از درمان است؛ به شرطی که مبتنی بر واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه طراحی و اجرا شود. هرگونه غفلت از این حوزه، نه‌تنها تهدیدی برای امنیت روانی نسل جوان بلکه زنگ خطری برای توسعه پایدار کشور خواهد بود.
منابع
اکبری، م.، و رحمانی، س. (۱۴۰۱). بررسی نقش سواد رسانه‌ای در کاهش آسیب‌های فضای مجازی در میان نوجوانان. فصلنامه رسانه و جامعه، ۱۷(۲)، ۷۵–۹۰.
امامی، م.، حسینی، س.، و رضایی، ف. (۱۳۹۸). بررسی عوامل مؤثر بر آسیب‌های اجتماعی نوجوانان. مجله روان‌شناسی اجتماعی ایران، ۱۲(۳)، ۴۵–۶۰.
براتی، ع. (۱۴۰۰). تأثیر ارتباط والد-فرزند در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی. پژوهش‌های خانواده، ۶(۳)، ۵۸–۷۲.
بهزاد، ن. (۱۳۹۸). نقش حمایت‌های اجتماعی در پیشگیری از آسیب‌های نوجوانان. پژوهش‌های علوم رفتاری, 9(2), 112-130.
پژوهشگاه علوم ورزشی. (۱۴۰۰). نقش ورزش در کاهش خشونت در نوجوانان. تهران: وزارت ورزش و جوانان.
رستگار، ه.، محمدی، ن.، و تقوی، ف. (۱۴۰۰). تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر کاهش گرایش به رفتارهای پرخطر نوجوانان. مجله سلامت نوجوان، ۳(۲)، ۲۲–۳۵.
سازمان سلامت روان ایران. (۱۴۰۰). گزارش ملی سلامت روان نوجوانان کشور. تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
سعیدی‌پور، ش.، و جعفری، م. (۱۴۰۱). ارزیابی ارتباط صمیمی والدین با رفتارهای پرخطر نوجوانان. پژوهش‌های علوم اجتماعی ایران، ۸(۴)، ۱۱۰–۱۲۴.
سیدمحمدی، ع. (۱۳۹۹). راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در نوجوانان. پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی, 11(1), 99-115.
شریفی، م. (۱۳۹۷). روان‌شناسی رشد و مراحل نوجوانی. تهران: انتشارات رشد.
فراهانی، ر. (۱۳۹۶). تأثیر تغییرات فرهنگی و اقتصادی بر رفتار نوجوانان. مطالعات جامعه‌شناسی ایران، ۷(۱)، ۷۸–۹۰.
کریمی، م. (۱۳۹۹). فشارهای اجتماعی و سلامت روان نوجوانان. مجله علوم تربیتی, 15(4), 25-39.
مرکز بهداشت روانی کشور. (۱۳۹۹). پدیده فرار نوجوانان از خانه و پیامدهای آن. تهران: سازمان بهزیستی.
مرکز پژوهش‌های اجتماعی ایران. (۱۳۹۹). گزارش سالانه وضعیت اعتیاد در نوجوانان ایران. تهران: معاونت امور اجتماعی وزارت کشور.
مرکز مطالعات جرم‌شناسی ایران. (۱۴۰۰). تحلیل وضعیت بزهکاری در نوجوانان. تهران: پژوهشکده مطالعات اجتماعی.
مرکز ملی آمار ایران. (۱۳۹۹). پایش خشونت در میان نوجوانان ایرانی. تهران: دفتر آمار و اطلاعات اجتماعی.
مرکز ملی سلامت روان ایران. (۱۴۰۰). بررسی سلامت روان نوجوانان کشور: نتایج طرح ملی غربالگری. تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
موسوی، س. (۱۳۹۸). فقر و آسیب‌های اجتماعی نوجوانان. فصلنامه جامعه‌شناسی توسعه, 10(3), 100-118.
نوری، ح. (۱۳۹۷). ساختارهای حمایتی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی. مجله مطالعات اجتماعی ایران، ۸(۲)، ۵۰–۶۷.
یوسفی، ک.، سلیمی، ن.، و عابدی، م. (۱۴۰۱). نقش کارگاه‌های مدرسه‌ای در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی. مجله مشاوره تربیتی، ۵(۱)، ۴۴–۵۹.
References
Harper, J. (2019). Social determinants of adolescent risk behaviors: A global perspective. Journal of Adolescent Health, 64(5), 543–550
Jones, K. (2017). The role of family and school support in adolescent development. Child and Youth Services Review, 78, 35–44
Phillips, D. (2015). Social problems and youth: An overview. Routledge.
Summers, L., Johnson, R., & Thompson, D. (2016). Peer influence and adolescent risk-taking behaviors. Developmental Psychology, 52(10), 1641–1650.
World Health Organization (WHO). (2021). Adolescent mental health: Investing in the future.