حل مشکلات کوچک؛ گامی بزرگ برای بهبود وضعیت سازمان نظام مهندسی
مریم اصغری
در شماره‌های پیشین روزنامه با توجه به اهمیت نقش سازمان نظام مهندسی در ارتقاء کیفیت ساخت‌وساز و حمایت از حقوق مهندسان، گفتگوهایی را با مهندس سید جلال حیدری، یکی از چهره‌های پیشرو در حوزه مهندسی عمران و محیط زیست و البته کاندیدای این دوره از انتخابات هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی استان خراسان رضوی انجام دادیم. وی که از بدو تأسیس در سازمان نظام مهندسی عضویت فعال داشته است، در مصاحبه قبلی به بررسی دقیق چالش‌های سازمان نظام مهندسی همچون عدم شفافیت در حوزه مالی و توزیع پروژه‌های نظارتی، عدم تناسب عرضه و تقاضا در بازار کار مهندسی، مشکلات موجود در رابطه بین مهندسین ناظر و کارفرمایان و همچنین اهمیت صدور خدمات فنی مهندسی پرداخت. اینبار مجددا به سراغ او رفته‌ایم تا از برنامه‌ها و چشم‌اندازش برای آینده سازمان نظام مهندسی آگاه شویم.
به گزارش روزنامه «صبح امروز»؛ در ادامه، بخش‌هایی از این گفتگو را می‌خوانید که در آن سید جلال حیدری به سوالات مختلفی در مورد اهداف انتخاباتی خود، راهکارهای رفع چالش‌های موجود در سازمان نظام مهندسی و … پاسخ داده است؛
جناب حیدری آخرین پروژه عمرانی شما مربوط به سد خداآفرین و روی رودخانه ارس در اوایل دهه 90 است و پس از آن بیش از یک دهه است که به فعالیتهای مدنی و زیست محیطی و تحقیقاتی پرداخته‌اید. چه شد که اکنون تصمیم گرفتید نامزد این دوره از انتخابات بشوید؟
ایران عزیز ما امروزه حاصل فداکاری‌های بسیاری است و سازمان نظام مهندسی نیز به عنوان یکی از ارکان مهم این کشور، از این قاعده مستثنی نیست. این سازمان توسط اندیشمندان و پیشکسوتان حوزه مهندسی پایه‌گذاری شده و امروزه به دست ما سپرده شده است. پایه‌های ایجاد سازمان نظام مهندسی در سال ۱۳۵۰ ریخته شد، سپس سال ۵۲ تشکیلات ابتدایی شکل و سال ۵۶ مورد بازنگری قرار گرفت. پس از انقلاب اسلامی نیز در سال ۷۲ قانون نظام مهندسی در مجلس تصویب و در نهایت دو سال بعد ابلاغ شد و به حالت اجرایی درآمد؛ وظیفه ملی و مدنی ما است که به عنوان اعضای این سازمان، امانتی که به دستمان رسیده را پاس داشته و با تلاش و کوشش، آن را به نسل‌های آینده انتقال دهیم. سازمان نظام مهندسی فعلی بسیار مدرن و با قوانین بسیار ارزشمند است؛ منتها ایراد فعلی این است که سازمان دچار مشکل اجرایی شده و اعضا از شرایط فعلی ناراضی‌اند. اینگونه بود که تصمیم گرفتم وارد عرصه انتخابات شوم تا در ادامه سایر فعالیتهای مدنی‌ام، تلاش کنم که اگر وظیفه‌ای بر دوش دارم آن را به درستی ایفا کنم.
مهمترین دلیل شما از شرکت در این دوره از انتخابات هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی استان خراسان رضوی چیست؟
من با خلوص نیت وارد این میدان شدم و نامم در لیست ائتلاف «سبا» که مخفف «سازمانی برای اعضا»ست نیز آمده است؛ اما شخصا می‌خواهم که وظیفه اخلاقی، شهروندی، ملی و مدنی خود را نسبت به سازمان نظام مهندسی و اعضای آن انجام دهم و به هیچ عنوان قصد انتفاع مالی ندارم و حتی نمی‌خواهم حقوق دریافت کنم؛ یا اگر دریافت کنم هم به میزان حداقل حقوق جزء‌ترین کارمند این تشکیلات باشد. مهمترین هدف من، اجرای دقیق و کامل قانون است و بر این باورم که با اجرای قانون در چارچوب مقررات موجود، می‌توانیم به طور همزمان به ارتقاء سازمان و بهبود عملکرد آن کمک کنیم.
درمصاحبه پیشین چالش‌های سازمان را بررسی کردیم. اکنون بگوئید که شما برای این دوره از انتخابات چه اهدافی را در نظر دارید که می‌تواند به ارتقا این تشکیلات کمک کند؟
موارد بسیاری مد نظر دارم. به طور نمونه در گام نخست باید ارتباط انتقادی بین اعضای سازمان و هیات مدیره بهبود پیدا کند. پس از آن نیز میتوان به مسائل حائز اهمیتی همچون اجرایی شدن صدور خدمات فنی مهندسی و رفع معضل بیمه‌ای کارگاه‌های مهندسی فاقد بیمه، پیگیری مجدانه اجرای شفافیت مالی و شفافیت در توزیع کار سامانه ساجام، اصلاح بروکراسی اداری و بهبود تعامل پرسنل با اعضای سازمان پرداخت. همچنین ارتقا حداکثری سطح علمی اعضا، راه اندازی دپارتمان فناوری‌های نوین در سازمان نظام مهندسی، فعال سازی تعاونی مسکن و بازگردانی پروژه ساخت مسکن برای اعضای سازمان با استفاده از ظرفیت بالقوه خود اعضا، حل مسائل کوچک و همچنین پیگیری و اصلاح خلاهای قانونی از این قبیل اهداف است.
و این گام نخست را چگونه قرار است بردارید؟
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی در سازمان نظام مهندسی، حلقه مفقوده‌ای وجود دارد که مانع از انتقال مستقیم نقدهای سازنده به اعضای هیئت مدیره می‌شود. این نقدها اغلب دست به دست می‌گردند و ممکن است در این مسیر تحریف شده و با برداشت‌های نادرست همراه شوند. در نتیجه، هیئت مدیره با نقدی دست چندم مواجه می‌شود که انگیزه پاسخگویی به آن را ندارد. برای رفع این مشکل، پیشنهاد می‌کنم مکانیزمی ایجاد شود تا اعضای سازمان بتوانند به صورت مستقیم و بدون واسطه با هیئت مدیره ارتباط برقرار کنند. به عنوان مثال، میتوان جلساتی را به صورت ماهانه یا دوره‌ای برگزار کرد که هم به صورت حضوری و هم به صورت مجازی قابل دسترسی باشد. این جلسات می‌توانند جایگزین مجامع عمومی سالانه شود و حتی به اعضای سازمان که امکان حضور در جلسه را نداشته یا در مشهد ساکن نیستند نیز با حضور مجازی آنلاین این امکان را بدهد تا نظرات، پیشنهادات، انتقادات و حتی مطالبات و درخواست‌های خود را مستقیماً با هیئت مدیره در میان بگذارند.
بدین سان، نیازها و چالش‌ها به طور مستمر مطرح شده و هیئت مدیره موظف است تا پیش از جلسه بعدی، لااقل برای بخشی از این مطالبات پاسخ یا راهکاری ارائه دهد. همچنین با ایجاد چنین مکانیزمی، اعضای سازمان تشویق می‌شوند تا بدون ترس از تبعات، نظرات خود را بیان کنند. این امر به بهبود ارتباط بین هیئت مدیره و اعضای سازمان کمک کرده و منجر به تصمیم‌گیری‌های بهتر و پاسخگویی بیشتر هیئت مدیره خواهد شد.
منظور شما از اصلاح خلاهای قانونی چیست؟
در هر برنامه‌ریزی بلندمدت برای ارتقای سازمان و بهبود وضعیت اعضای آن، به ویژه در حوزه‌هایی مانند افزایش دانش، درآمد و جایگاه، وجود خلأهای قانونی اجتناب‌ناپذیر است. این خلأها می‌توانند مانع بزرگی بر سر راه اجرای برنامه‌ها و دستیابی به اهداف سازمان باشند.
به عنوان مثال، اختیارات هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی در بسیاری از موارد محدود بوده و نیاز به افزایش دارد تا بتواند به طور مؤثرتر به مسائل اعضا رسیدگی کند. همچنین، اجرای کامل قوانین موجود، مانند ماده ۳۹ قانون نظام مهندسی که به واریز بخشی از درآمدهای شهرداری‌ها به حساب خزانه دولت و سپس به سازمان نظام مهندسی اشاره دارد، با مشکلات جدی مواجه است. این نشان می‌دهد که وجود خلأهای قانونی و یا عدم اجرای صحیح قوانین موجود، می‌تواند به شدت بر عملکرد سازمان تأثیر بگذارد.
با توجه به وجود پتانسیل بالای کمیسیون صدور خدمات فنی مهندسی در سازمان نظام مهندسی و عدم استفاده از این ظرفیت در سال‌های گذشته، چه راهکارهایی برای فعالسازی این کمیسیون و بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن در راستای توسعه فعالیتهای سازمان و ارتقای جایگاه مهندسین وجود دارد؟
من 3سال است که عضو کمیسیون صدورخدمات فنی مهندسی هستم اما این کمیسیون در سال‌های گذشته هیچ خدمتی را صادر نکرده است و این موضوع صرفا به دلیل مخالفت هیات مدیره سازمان نظام مهندسی با کمیسیون صدور خدمات اتفاق افتاده است.
همانطور که مستحضرید روشن‌ترین وظیفه کمیسیون صدور خدمات، صادرات خدمات فنی مهندسی به داخل و خارج کشور است؛ به این معنا که در داخل کشور با وزارتخانه‌ها، ادارات، ارگان‌ها و شرکت‌های داخلی وارد مذاکره شویم و علاوه بر جذب پروژه‌های عمرانی و تاسیساتی به فعالسازی محیط‌های آموزشی نیز بپردازیم و معضلاتی همچون بیمه اعضا را مرتفع کنیم. به طور نمونه با سازمان فنی و حرفه‌ای، شرکت‌های آب و فاضلاب، شرکت گاز و دیگر ارگانهای دولتی وارد گفتگو شویم و کلاسهای آموزشی برگزار کنیم و علاوه بر اینکه از مهندسین به عنوان مدرس دوره‌های آموزشی بهره ببریم، بتوانیم اعضا را به عنوان زیرمجموعه این نهادها بیمه کنیم. در این خصوص فرض کنید کارگاهی بیمه نیست! می‌توانیم با تعامل با شرکت‌های فوق‌الذکر درکنار سازمان تامین اجتماعی و اداره کار، وارد گفتگو شویم و مهندسینی که هنوز در ابتدای مسیر کاری خود قرار دارند و هنوز پروانه کسب نگرفته‌اند را نیز به عنوان مدرس وارد کارگاه‌های آموزشی کنیم و در مقابل بیمه شوند.
این اتفاق نه تنها می‌تواند به نفع سازمان نظام مهندسی باشد، بلکه می‌تواند به عنوان یک بازوی توانمند برای دولت نیز عمل نماید. دولت می‌تواند با واگذاری بخشی از پروژه‌های عمرانی و تاسیساتی به سازمان نظام مهندسی و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اعضای آن، به چابک‌سازی دستگاه اجرایی خود کمک شایانی نماید.
همچنین در خصوص صدور خدمات به خارج از کشور نیز، سازمان نظام مهندسی اگر با کمیسیون مساعدت کند، اتفاقات خوبی را میتوان رقم زد. چرا که هرساله فارغ‌التحصیلان رشته عمران تعداد بسیار بالایی است و در دانشگاه‌ها نیز تعداد صندلی زیادی را به خود اختصاص داده اند. این موضوع بسیار خوب است؛ مشروط بر اینکه برای این افراد بازار کار نیز فراهم باشد. در این بین بدون شک بخشی از این بازار کار را میتوان در کشورهای همسایه بررسی کرد که نیازمند خدمات مهندسی هستند. صدور خدمات به سایر کشورها علاوه بر تولید درآمد ارزی برای کشور می‌تواند بخشی از مشکلات فعلی سبد عرضه و تقاضا این حرفه را نیز هموار کند.
یعنی این موضوع مهم ترین هدف شما است؟
مهم ترین هدف من همانطور که در مصاحبه قبل نیز عنوان کردم شفاف سازی در حوزه مالی است. چراکه گلوگاه هر سازمان و تشکیلاتی دقیقا جایی است که پول و سرمایه در آن نهفته است و به طور قطع اگر بخواهد رانت و فسادی شکل بگیرد در همین گلوگاه شکل می‌گیرد!
بنابراین شفافیت مالی اولین و حائز اهمیت ترین بحث در هر تشکیلاتی است، چراکه به روزرسانی مسائل مالی جلوی بسیاری نارضایتی‌ها را می‌گیرد. لذا شفاف‌سازی مالی و به‌روزرسانی مستمر اطلاعات و در دسترس عموم قرار دادن آنها، اگرچه امری دشوار است، اما از ضروریات است. سیستم مالی سازمان باید به گونه‌ای طراحی شود که علاوه بر گزارش‌دهی سالانه، امکان ارائه گزارش‌های ماهانه و حتی هفتگی را نیز فراهم آورد و اطلاعات مالی به صورت لحظه‌ای به‌روزرسانی شوند.
این شفافیت نه تنها در حوزه جداول هزینه‌ای سازمان، بلکه در حوزه ارجاع پروژه‌های نظارتی نیز باید لحاظ گردد و یکی از کارهایی که به جد پیگیری خواهم کرد ساماندهی سامانه ساجام و توزیع کار است.
چگونه میتوان با اصلاح بروکراسی اداری و بهبود تعامل پرسنل با اعضای سازمان نظام مهندسی، به رفع مشکلات موجود و افزایش رضایت‌مندی اعضا پرداخت؟
یکی از چالش‌های اصلی سازمان نظام مهندسی، وجود بروکراسی اداری پیچیده و عدم تعامل مناسب پرسنل با اعضا است. طولانی شدن روند پاسخگویی به درخواست‌ها، عدم دسترسی آسان به اطلاعات و پاسخگو نبودن پرسنل به تماس‌ها، از جمله مشکلاتی هستند که رضایت‌مندی اعضا را به شدت کاهش می‌دهند. به ویژه برای اعضای خارج از مشهد، این مشکلات دوچندان است.
برای رفع این چالش‌ها، پیشنهاد می‌شود اقداماتی همچون نصب سامانه‌های نظرسنجی برای ارزیابی عملکرد پرسنل، راه‌اندازی سامانه‌های ثبت شکایات و تقدیر از پرسنل نمونه در دستور کار قرار گیرد. همچنین، آموزش مستمر پرسنل، ایجاد تعامل سازنده بین مدیران ارشد و کارکنان، درکنار ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در بین آنها، می‌تواند به بهبود عملکرد سازمان و افزایش رضایت‌مندی اعضا کمک شایانی کند. چراکه با ایجاد یک محیط کاری پویا و با انگیزه، میتوان انتظار داشت که اکثر پرسنل با جدیت و تعهد بیشتری به وظایف خود عمل کنند.
شفافیت مالی اولین و حائز اهمیت ترین بحث در هر تشکیلاتی است، چراکه به روزرسانی مسائل مالی جلوی بسیاری نارضایتی‌ها را می‌گیرد. لذا شفاف‌سازی مالی و به‌روزرسانی مستمر اطلاعات و در دسترس عموم قرار دادن آنها، اگرچه امری دشوار، اما از ضروریات است. سیستم مالی سازمان باید به گونه‌ای طراحی شود که علاوه بر گزارش‌دهی سالانه، امکان ارائه گزارش‌های ماهانه و حتی هفتگی را نیز فراهم آورد و اطلاعات مالی به صورت لحظه‌ای به‌روزرسانی شوند. این شفافیت نه تنها در حوزه جداول هزینه‌ای سازمان، بلکه در حوزه ارجاع پروژه‌های نظارتی نیز باید لحاظ گردد و یکی از کارهایی که به جد پیگیری خواهم کرد ساماندهی سامانه ساجام و توزیع کار است.
شما از پیشکسوتان و صاحبنظران مهندسی عمران هستید. به عقیده چگونه میتوان سطح علمی و عملی مهندسین عضو نظام مهندسی را به حداکثر رسانده و آنها را برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون صنعت ساختمان و اجرای پروژه‌های عمرانی آماده کرد؟
اعضای نظام مهندسی عموماً افراد تحصیلکرده و دارای مدارک تحصیلی عالی هستند و بسیاری از مدرسان نیز دارای مدرک دکترا هستند. این امر بیانگر سطح علمی بالای این گروه است. با این حال، برای یک مهندس عمران، به‌ویژه در حوزه عملیاتی، آموزش‌های آکادمیک به تنهایی کافی نیست. مهندسانی که به تازگی فارغ‌التحصیل شده و پروانه کسب گرفته‌اند، اغلب با چالش‌هایی در مواجهه با مسائل اجرایی پروژه‌ها روبرو می‌شوند، چرا که دانش دانشگاهی به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای پیچیده و متنوع یک پروژه عمرانی باشد.
مهندسان جوان برای موفقیت در کار خود نیازمند کسب تجربه عملی و آشنایی با نکات فنی و اجرایی هستند که در محیط دانشگاه به اندازه کافی به آنها آموزش داده نمی‌شود. به همین دلیل، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و کارگاه‌های عملی توسط سازمان نظام مهندسی که به مسائل اجرایی، نظارتی و چالش‌های معمول در پروژه‌ها می‌پردازد، می‌تواند بسیار مفید باشد. در این دوره‌ها، مهندسان با تجربه می‌توانند دانش و تجربیات خود را با مهندسان جوان‌تر به اشتراک بگذارند و به آنها کمک کنند تا آمادگی بیشتری برای ورود به بازار کار پیدا کنند.
منظور شما از راه اندازی دپارتمان فناوری‌های نوین در سازمان نظام مهندسی چیست؟
درواقع ایده ساخت اولین ساختمان هوشمند است که می‌تواند بازو و اهرم کمک کننده‌ای در بحث آموزش، بروکراسی اداری، پیگیری‌های سیستمی و به‌فوریت انجام شدن درخواست‌ها در کنار دسترسی اعضا و پرسنل به کلیه فعالیت‌ها باشد.
بر اساس تجربیات عملی و کارنامه موفق شما در اجرای بیش از 50پروژه عمرانی خرد و کلان، چطور میتوان با بهره‌گیری از ظرفیت بالای تعاونی مسکن نظام مهندسی و همکاری با نهادهای مرتبط، طرحی جامع و موفق برای تامین مسکن اعضای نظام مهندسی در کوتاه‌مدت اجرا نمود؟
تعاونی مسکن موجود تاکنون نتوانسته است مشکل مسکن اعضای و پرسنل را به طور کامل حل کند. چراکه همان تعداد محدود پروژه‌های مسکن این تعاونی با افزایش هزینه‌های غیرمنتظره مواجه شده و یا به صورت نیمه‌کاره رها شده‌اند.
اما موضوع این است که با توجه به تعداد بالای اعضای نظام مهندسی (حدود ۴۰ هزار نفر)، این سازمان پتانسیل بسیار بالایی برای اجرای موفق یک طرح مسکن دارد. با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت بالقوه و بالفعل این سازمان در احداث پروژه‌های ساختمانی و همچنین انتخاب افراد متخصص و پاکدست، می‌توانیم در مدت زمان کوتاهی (۲ تا ۳ سال) مشکل مسکن بسیاری از اعضا را حل کنیم. برای تحقق این هدف نیز می‌توانیم با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی و در چارچوب قوانین موجود، زمین‌های مناسب برای ساخت مسکن اعضای نظام مهندسی را تامین کنیم و یا زمین‌هایی را با شرط ساخت به اعضای واجد شرایط واگذار نماییم.
منظور شما از حل مسائل کوچک به عنوان یک هدف در انتخابات چیست؟ به عبارتی چگونه میتوان با ایجاد تغییرات ساختاری و بهبود فرآیندهای اداری در نظام مهندسی، به رفع مشکلات موجود و افزایش رضایت‌مندی اعضا پرداخت؟
بسیاری از مسائل و مشکلات کوچک و بزرگ را میتوان با برنامه‌ریزی دقیق و اولویت‌بندی مناسب، به سرعت و کارآمدی حل کرد. با تعیین اولویت‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، می‌توانیم از پیچیدگی بروکراسی اداری کاسته و به حل مشکلات به صورت گام‌به‌گام و هدفمند بپردازیم.
به طور نمونه در بلندمدت میتوان کمیسیونی متشکل از افراد متخصص تشکیل داد تا قوانین و مقررات نظام مهندسی را به طور مداوم بررسی و به‌روزرسانی کنند. این کمیسیون باید با سازمان‌های مرتبط مانند وزارت مسکن و شهرسازی، استانداری و سازمان نظام مهندسی کشوری تعامل داشته باشد تا خلأهای قانونی موجود را شناسایی و برای رفع آنها اقدام کند.
همچنین در میان‌مدت نیز یکی از مهمترین مسائل، حل مشکلات مربوط به مسکن و تسهیل فرایندهای اداری است.
اما بسیاری از مشکلات اعضای نظام مهندسی در دسته حل مسائل کوچک و در کوتاه مدت جا می‌گیرد؛ که چه بسا پیش پا افتاده اما بسیار حیاتی است. در این خصوص هیئت مدیره نظام مهندسی باید همواره در دسترس اعضا باشد و امکان تعامل مستقیم و آسان برای همه اعضا فراهم شود. استقرار هیئت مدیره در طبقات بالاتر ساختمان و نیاز به نوبت‌گیری برای ملاقات، باعث ایجاد مشکلات زیادی برای اعضا، به‌ویژه مهندسین شهرستان‌ها می‌شود. هیئت مدیره به عنوان نماینده اعضا باید در مکانی قابل دسترس و در طبقه همکف مستقر شود تا اعضا بتوانند به راحتی با آنها ارتباط برقرار کنند و درب اتاق آنها همواره رو به اعضا و مشکلاتشان باز باشد.
و در پایان؟
اینبار روی صحبتم با دوستان عزیز عضو نظام مهندسی است؛ آگاه باشید که سازمان نظام مهندسی یک نهاد عمومی غیردولتی (NGO) است که هزینه‌های آن از طریق عضویت و حق اشتراک شما تامین می‌شود. اگر شما به عنوان عضو، نسبت به فعالیتهای سازمان بی‌تفاوت باشید و در انتخابات شرکت نکنید، در واقع به عده‌ای محدود اجازه می‌دهید تا به نمایندگی از شما تصمیم‌گیری کنند و ممکن است منافع جمعی نادیده گرفته شود.
برای اینکه سازمان نظام مهندسی به بهترین نحو به وظایف خود عمل کند و از منافع شما به عنوان مهندس دفاع کند، حضور فعال و گسترده در انتخابات بسیار ضروری است. با انتخاب نمایندگان شایسته، دلسوز و متخصص، می‌توانید به بهبود وضعیت سازمان و ارتقای جایگاه مهندسان کمک شایانی کنید.
