سرگرمی با چاشنی شایعه
مریم اصغری
عجیب ترین دروغی که دیروز شنیدید چه بود؟ همان که اتفاقی در استوری‌های اینستاگرام یا سایر شبکه‌های اجتماعی دیدید و یا در مترو شنیدید و یا احتمالا در میان دوستان و آشنایان خود، یک نفر خبر ازدواج، بچه‌دار شدن، مهاجرت و… خود را گفت و بعد از چند ساعت، پرده از دروغ خود برداشت اما تا مدتی ذهنتان را درگیر کرد؟! و بعد تازه متوجه شدید «دروغ سیزده» بوده…
به گزارش روزنامه صبح امروز؛ عامه مردم دروغ سیزده را باور کرده‌اند و دیگران را با یک خبر جعلی یا شایعه در این روز سرگرم می‌کنند، اما موضوع این است که در بیشتر کتاب‌هایی که به موضوع آداب و رسوم جشن‌های ایرانی یا فرهنگ عامیانه می‌پردازند، به پدیده‌ای تحت عنوان دروغ سیزده اشاره‌ای نشده است و به نظر می‌رسد این امر مثل بسیاری از موارد دیگر، یک فرهنگ وارداتی ایرانیزه شده باشد و اساس شکل‌گیری آن هم ناشی از همزمانی روز اول آوریل (تقویم میلادی) با سیزدهم فروردین (تقویم خورشیدی) است.
رسمی بر پایه و اساس دروغ، نمیتواند ایرانی باشد!
در این بین بحث و اظهار نظر در مورد اینکه دروغ آوریل دقیقاً از کی و کجا ناشی می‌شود نیز بسیار زیاد است و تاکنون نظرات زیادی در مورد تاریخچه آن نوشته شده است. اما آنچه که جریان دارد این است که روز دروغ آوریل در بسیاری از کشورها به عنوان یک روز ویژه با گفتن دروغ‌هایی به شوخی در اول آوریل گرامی داشته می‌شود و در برخی از کشورها (از جمله بریتانیا، اتریش، نیوزیلند و زیمباوه) دروغ‌گویی در این روز از صبح تا ظهر ادامه پیدا می‌کند و شخصی که پس از ظهر دروغی بگوید احمق آوریل (April Fool) لقب می‌گیرد اما در مناطق دیگر تا پایان روز ادامه دارد. در این میان با توجه به اسناد تاریخی موجود، ایرانیان همیشه از دروغ‌گفتن منع شده‌اند و کهن‌ترین اثر منثور یا لوح درباره دروغ مربوط به دعای کوروش کبیر در تخت جمشید است که به خط میخی و به این معنا برای ما باقی مانده است: «خداوند این کشور را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ دارد.» زین جهت رسمی بر پایه و اساس دروغ نمیتواند ایرانی باشد!
و اما به رسمیت شناختن دروغ…
باورهای عامیانه، جلوه‌ای از فرهنگ عامه یا فولکلور است. عقاید و باورهای انسان‌ها، درست و نادرست، علمی و خرافه، تازه و کهنه، تلخ یا شیرین، زشت یا زیبا، خنده‌دار یا ملال‌انگیز، همه و همه ریشه در فرهنگ چندهزار ساله یک تمدن دارد که به مرور زمان یا به همان شیوه اولیه باقی مانده یا دستخوش تغییراتی شده است و در این میان دروغ سیزده هم یکی از همین باورها ولو در زمان کوتاه‌تری است اما آیا دروغ‌گویی برای سرگرمی می‌توان باور درستی باشد؟ آیا به رسمیت شناختن دروغ حتی برای یک روز به دامن زدن به بی اعتمادی نمی انجامد؟ این رسم غیرجدی مذموم و ناپسند است یا پذیرفته شده و خوشایند؟
برخی جامعه‌شناسان، دروغ سیزده را زیرگروه جامعه‌شناسی شایعه می‌دانند. آنها معتقدند سه عامل اصلی در فرآیند شکل‌گیری شایعه وجود دارد: «شایعه غالباً از طریق صحبت‌ها و مکالمات شخصی افراد منتقل می‌شود بدون اینکه این امر نیازمند دلیل و برهان باشد. شایعه عمدتاً مربوط به وقایع و رویدادهای مهم، اشخاص مشهور، مسئولان، مردم، سازمان‌ها و نهادهای مهم است. شایعه خبری است که در نتیجه مباحثات گروهی به صورت بازسازی‌شده‌ای در آمده است.»
برخی نیز معتقدند شایعه و شایعه‌پراکنی تقریباً در تمامی جوامع وجود دارد و نمی‌توان آن را خاص برخی جوامع دانست اما می‌توان گفت که شایعه در برخی جوامع بیشتر از سایر جوامع رواج دارد و این موضوع به شرایط روانی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن جوامع بستگی دارد. نکته مهم در این زمینه این است که برخلاف تصور معمول و رایجی که وجود دارد شایعه را فقط افراد نمی‌سازند بلکه در موارد زیادی مشاهده شده که برخی گروه‌ها، سازمان‌ها، نهادها، بنگاه‌های اقتصادی و حتی دولت‌ها با اهداف خاصی شایعه‌پراکنی می‌کنند. باید بررسی و واکاوی کرد مشکل کجاست که تا این حد و اندازه شایعه‌های گوناگون در ایران رواج می‌یابد و میلیون‌ها نفر را درگیر می‌کند و ذهن و روان آدمیان را مورد تاخت و تاز قرار می‌دهد و صد البته عواقب بسیار جبران‌ناپذیری را هم به همراه دارد.
عجیبت ترین ها!
«تحویل کوه نور را به ایران» و «کج شدن برج میلاد» از جنجالی‌ترین شوخی های سیزده در کشور بود که در سالهای اخیر از منابع رسمی اعلام شد و سپس شوخی رسانه ای لقب گرفت. اما از این قبیل شایعات رسمی در این روز خاص در جهان نیز کم نبوده و در ادامه نگاهی به عجیب ترین آنها داریم؛
واژگونی برج پیزا: تلویزیون هلند در دهه ۱۹۵۰ خبر واژگونی برج پیزا را پخش کرد.
درخت‌های ماکارونی: بی بی سی یک برنامه پانوراما در ۱۹۵۷ پخش کرد که درخت‌های ماکارونی را در سوئیس نشان می‌داد و اعلام کرد سوسک‌های ماکارونی که محصولات را از بین می‌بردند نابود شدند. بسیاری از مردم با آنها تماس گرفتند و پرسیدند که چگونه درخت‌های ماکارونی را کشت می‌کنند.
تغییر عدد پی: روزنامه‌ای معروف در آوریل ۱۹۹۸ مقاله‌ای را چاپ کرد که توسط یک فیزیکدان نوشته شده و در آن آمده بود که قوه مقننه آلاباما رأی داد که ثابت عدد پی تغییر کرده است.
ترور بیل گیتس: در ۲۰۰۳ خیلی از وب‌سایت‌های کره شمالی و چینی اظهار داشتند که CNN خبر داد که بیل گیتس مؤسس مایکروسافت در نتیجه ۱٫۵٪ افت در بورس سهام چین ترور شد.
آب در مریخ: در ۲۰۰۵ یک خبر در وب‌سایت رسمی ناسا پخش شد که آب را در مریخ نشان می‌داد. این تصاویر در حقیقت یک لیوان آب بر روی شکلاتی با نام مارس (Mars Candy Bar) بود که به معنی مریخ است.
پری مرده: در ۲۰۰۷ یک دروغ‌ساز در وب‌گاهش تصاویری را منتشر کرد که جسد یک موجود ناشناخته ۸ اینچی را نشان می‌داد که گفته می‌شد یک پری مومیایی شده است. او سرانجام پری را در eBay به قیمت ۲۸۰ یورو فروخت.
پنگوئن پرنده: شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی در سال ۲۰۰۸ گزارشی از کشف نوعی پنگوئن پرنده در قطب جنوب را پخش کرد. در این گزارش یک فیلم تلویزیونی از پنگوئن‌ها و پرواز آنها تا جنگل‌های آمازون نیز پخش شد.
زمان استاندارد: در کشورهای مختلف این شوخی آورده شده است که می‌گوید سیستم زمان به نوعی تغییر خواهد کرد که در آن، واحد زمان ب اساس توان‌هایی از ۱۰ ذکر می‌شوند.
کنترل Gmail با حرکات بدن: گوگل در اول آوریل ۲۰۱۱ امکان جدیدی را در سرویس ایمیل خود معرفی کرد که به کمک آن و بدون استفاده از موشواره و صفحه کلید، کاربران به کمک وب‌کم می‌توانند به مدیریت ایمیل خود بپردازند و نامه‌های خود را بررسی کنند.
Google nose: شرکت گوگل در ۱ آوریل ۲۰۱۳ امکان جدیدی را تحت عنوان google nose منتشر کرد ، در واقع قرار بود گوگل nose هر بویی را توسط موبایل و رایانه ایجاد کند و کاربران قادر به بوییدن آن باشند.
بی وزنی بر روی زمین: چندین سال پیش یک ستاره شناس سوئدی اعلام کرد کسانی که در ساعت ۹ و ۴۷ دقیقه و ۲۰ ثانیه آوریل به هوا بپرند می‌توانند احساس بی وزنی فضایی رو تجربه کنند. بنا بر گزارشات خیلی‌ها در آن روز به هوا پریدند و مدعی شدند که بی وزنی را تجربه کردند.
جایزه ازدواج با دختران روسی: در آوریل سال ۲۰۱۶ گفته شد از طرف دولت روسیه به هر خارجی که با یک دختر روس ازدواج کند ۱۵ هزار دلار آمریکا و تابعیت روسیه داده می‌شود.