نمایشگاه مشهد؛ تلاش برای بازگرداندن صنایع دستی به سبد خرید مردم

یازدهمین نمایشگاه سراسری صنایع دستی و هنرهای سنتی در مشهد، جلوه ای از هنرهای ایران‌زمین بود که صنعتگران و هنرمندان با درانداختن طرحی نو تلاش کرده بودند صنایع آمیخته با هنر خود را، که زمانی جزو اقلام پرکاربرد و زینت‌بخش خانه‌های مردم بود، دوباره به سبد خانوار ایرانیان بازگردانند.
به گزارش صبح امروز در گوشه ای از نمایشگاه سه یا چهار غرفه زنجیره تولید صنایع دستی سنگی را به نمایش گذاشته بودند، در ورودی آن فردی سنگ خالص را بر روی زمین گذاشته بود و با زدن پتک آن را برای تراش آماده می کرد، در غرفه بعد سنگ کوبیده شده توسط دستگاه هایی تراش داده شده و تبدیل به ظروفی مثل دیزی سنگی، لیوان و بشقاب و … می شد، سپس خانم هنرمندی با رنگ گواش اشکالی را که بیشتر مورد پسند کودکان بود بر روی ظروف نقش می بست.
غرفه حصیربافی های روستای “فشتکه” گیلان مملو از طرحهای مختلف بود. وقتی حرف از حصیر می شود، بیشتر از هر چیز کلاه های حصیری کنار سواحل به یاد آدم می آید، اما این غرفه، حصیربافی را در همه نوع کالای کاربردی در خانه به معرض نمایش گذاشته بود، از سبد نان گرفته تا زیرقابلمه ای، سبد خرید، بادبزن، زیرانداز و … که از قضا خریداران زیادی هم داشت.
نمدهای رنگین با اشکال مختلف، آباژورهای چوبی، فرش و موکت و گلیم، قاب عکس های مزین به نقوش برجسته از فلزاتی چون مس و روی و برنج، لوازم تزیینی فیروزه کاری شده، مصنوعات سرامیکی و سفال بویژه ظروف سفالین رنگین در انواع و اقسام مختلف، خراطی ها در قالب چراغ مطالعه و آباژور، انواع چرم دوزی ها از زیورآلات گرفته تا کیف و کفش، لوازم تزیینی شیشه ای و مردی که در غرفه ای بر روی مس قلم زنی می کرد، از دیگر جلوه های زیبای نمایشگاه بود.
برپایی چنین نمایشگاهی از صنایع دستی، که ایرانی کوچک را در خود جای داده بود، جلوه های زیبا و نمونه های جدیدی از هنرهای دستی و سنتی مردم کشورمان را به نمایش می گذاشت و نشان از تلاشی داشت که صنعتگران در شرایط سخت کنونی به دنبال جذب مشتری و کاربردی کردن هر چه بیشتر صنایع دستی برای مردم بودند، تا نشان دهند صنایع دستی می تواند برای همیشه در سبد خانوار بماند، از حالت تزیینی خارج شود و همه نیازمندیهای زندگی مردم را تامین کند.
شاید وجه متمایز این دوره از نمایشگاه هنرهای سنتی ایران با دیگر نمایشگاه های مشابه را تلاش صنعتگران برای رونق بازار محصولاتشان داشت، پرواضح بود که مردم بضاعتی برای خرید صنایع دستی گران قیمت ندارند و بیشتر به سمت صنایع دستی کاربردی تر با قیمت های پایین تر گرایش دارند و همان ها را نیز خریداری می کنند.
یازدهمین نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران با حضور ۱۰۸ صنعتگر از خراسان رضوی و ۷۲ صنعتگر از استانهای تهران، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اصفهان، یزد، بیرجند، سمنان، قم، فارس، اردبیل و مازندران برگزار شد که خبرنگار ایرنا تلاش کرد در گفتگو با برخی از صنعتگران این نمایشگاه انتظارات آنان را از برپایی چنین نمایشگاهی ارزیابی نماید.
قیمت واقعی صنایع دستی بیشتر از آن چیزی که عرضه می شود
بهار صیفی، جواهرسازی که از تهران به انی نمایشگاه آمده است، زیباترین زیورآلات با نقوش بسیار زیبا را در انواع و اقسام مختلف تولید کرده و در غرفه اش به نمایش گذاشته بود، سنگهای قیمتی تراش داده شده در قالب زیورآلات درخشش زیبایی داشت و چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کرد، هر زیوری به نقشی آراسته شده بود، از طرح گلها و پرندگان گرفته تا طرحهای کلاسیک یا ابعاد مهندسی قالب زیورآلات از جمله النگو و دست بند، گردنبند، گوشواره و انگشتری را تشکیل می داد، دستبندهایی از سنگهای ماه تولد نیز داشت که خواهان زیادی پیدا کرده بود.
او در پاسخگو به سوال خبرنگار ما در خصوص وضعیت بازار صنایع دستی گفت: برای اینکه فروش صنایع دستی در شرایط کنونی بیشتر شده و وارد سبد خرید خانوارها شود، تنها راهش این است که طرحهای مختلف و متنوع وارد میدان شوند، از نمادها و نشانه های ایرانی در تولید صنایع دستی بهره گرفته شود، مردم کارهای متفاوت را دوست دارند و اگر این شاخصه در تولید صنایع دستی لحاظ شود، صنایع دستی هم به سبد خانوار بازمی گردد.
کاربردی تر کردن صنایع دستی عاملی برای افزایش فروش
بخارادوزی خراسان رضوی یکی از هنرهای برجسته این منطقه است که جزو تزیینات خانگی به شمار می رود، در واقع بخارادوزی یک نوع رودوزی است که هنرمندان با کار کردن بر روی پارچه های ساده به وسیله سوزن و نخ، طرح های جذاب و رنگین پدید می‌آورند و از آنجا که برای نخستین بار از شهر تاریخی بخارا نشات گرفته به همین نام نیز نامیده می شود.
یکی از غرفه داران نمایشگاه صنایع دستی مشهد محصولات خود را به انواع بخارادوزی اختصاص داده بود، او در پاسخ به سوال خبرنگار ما در خصوص کمبود بضاعت مالی مردم در خرید صنایع دستی تزیینی و کاربردی تر کردن آنها گفت: در رشته هنری ما می توان فقط از حجم رودوزی ها کاست تا کاربردی شود، اما هرگز نمی توان کیفیت کار را پایین آورد.
حنیفه سالاری افزود: برای همه هنرهای سنتی تزیینی می توان با کوچک کردن حجم، یا با رویکرد جزیی گرایانه، بازار فروش بهتری ایجاد کرد، به عنوان مثال می توان سوزن دوزی ها را روی لباس ها به کار برد تا مواردی از این دست که هم قیمت محصول را کاهش داده و هم فروش آن را رونق می دهد، البته همه محصولات صنایع دستی را نمی توان خیلی کاربردی کرد، برای صنایع دستی که جنبه تزیینی دارند باید بازار صادراتی را تقویت نمود، در صورت محقق کردن این امر، صادرات صنایع دستی برای بانوان تبدیل به یک کارآفرینی خواهد شد.
حذف واسطه‌ها برای کاهش قیمت تمام‌شده صنایع دستی
در غرفه استان یزد شاهد کاربافی خانم هنرمندی بودیم که در جلو چشم مشتریان پشت دستگاه خود نشسته بود و پارچه می بافت، کمتر کسی است که اسم “کاربافی” اردکان استان یزد را نشنیده باشد، این هنر امروزه با به کارگیری صنعت از سنتی به نیمه صنعتی تبدیل شده است به طوری که همه افراد به آسانی می‌توانند دستگاه‌های آن را در منزل داشته باشند.
خانمی که مشغول کاربافی بود به خبرنگار ما گفت: رشته کاربافی در استانهای دیگر نامهای متفاوتی دارد به طوری که به آن فرت بافی و توربافی هم می گویند، این رشته در یزد اصالت بسیار دارد و ثبت ملی نیز شده است، دستگاه کاربافی دیگر مثل گذشته بزرگ نیست، کاملا کوچک و در ابعاد ۹۰ در ۸۰ است که براحتی در فضای کوچک آپارتمان هم قابل استفاده است.
فاطمه اکبرزاده اظهار داشت: زنانی که بیرون از خانه کار می کنند، می توانند با خرید این دستگاه درآمدزایی متفاوتی با کار در منزل داشته باشند، در این میان بازار برای فروش محصولات مهم است که اگر خلاقیت در کارشان را افزایش دهند و تولیدات خود را متنوع و باکیفیت کنند، قطعا بازار فروششان مطلوب خواهد بود.
وی با بیان اینکه هزینه های تمام شده تولید صنایع دستی روز به روز بیشتر می شود، افزود: تهیه نخ باکیفیت و داشتن دستگاه دو مولفه مهم در کاربافی است، من فکر می کنم که اگر واسطه ها حذف شوند، می توان نخ را با قیمت مناسب دست بافنده داد تا او هم بتواند محصول خود را با قیمت مناسب به بازار عرضه کند، قیمت نخ به نحوی در نوسان است که شخص صنعتگر می ماند که آیا افزایش قیمت آن را در محصول خود لحاظ کند یا نه، در نهایت ناچار می شود از دستمزد خود کم کند تا بتواند محصولش را به فروش برساند.
ضرورت ایجاد بازارچه های ثابت فروش صنایع دستی
حصیربافی شاید یکی از هنرهای کاملا ایرانی و مشترک بین چندین استان کشور باشد، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان و گیلان هنرهای دستی خود را در این رشته صنایع دستی در غرفه های مختلف به نمایش گذاشته بودند اما در میان آنها غرفه روستای “فشتکه” گیلان با تنوع محصولات حصیری خودنمایی می کرد.
خانمی که خود را زهرا مقدسی معرفی کرد، در مورد هنرش و روستای فشتکه گفت: “فشتکه” به عنوان روستای ملی حصیر کشور ثبت شده است و بهترین هنرهای حصیربافی آمیخته با طرحها و رنگهای مختلف را می توان در این روستا دید، همان طور که نمونه هایی از آن در غرفه به نمایش گذاشته شده که بیشتر آنها وسایل کاربردی برای آشپزخانه یک کدبانوی ایرانی است.

میل زیاد صنعتگران به شرکت در نمایشگاه های خارجی
ظروف چوبی عرضه شده در نمایشگاه تقریبا تمام نیازمندی های یک خانه به اقلام خُرد را پوشش داده بود، این رسته از صنایع دستی از ظروف مختلف آشپزخانه گرفته تا وسایل تزیینی داخل پذیرایی و تابلو و مجسمه را دربرمی گرفت و انواع و اقسام آن توسط صنعتگران در برخی استانها مانند مازندران عرضه شده بود.
یکی از غرفه داران نمایشگاه صنایع دستی که از ساری آمده و کارش خراطی و تولید وسایل چوبی آمیخته با هنر دست بود، به خبرنگار ما گفت: یکی از مهمترین دغدغه های فعالان صنایع دستی، بازار فروش است، از آنجا که شرایط اقتصادی مردم مطلوب نیست، خرید صنایع دستی هم کاهش یافته است، مسوولان می توانند با راه اندازی بازارچه های دائمی صنایع دستی، گامی در حمایت از صنعتگران برداشته و زمینه ای فراهم کنند تا مصرف کننده، صنایع دستی را به صورت مستقیم از تولیدکننده خریداری کند.
محمد شعبانی افزود: برخی از کشورها خواهان صنایع دستی ایران هستند، دولت باید کمک کند تا بتوانیم در نمایشگاه های کشورهای دیگر نیز شرکت کنیم، صنایع دستی ایران در سطح دنیا منحصر به فرد است اما حضور ما در بازارها و نمایشگاه های جهانی بسیار محدود است، از ۸۰ هزار صنعتگر مازندرانی فقط یک نفر توانسته به نمایشگاه صنایع دستی در عراق برود و این عدد بسیار کمی است.
بازار مشکل اصلی صنعتگران صنایع دستی
هر صنعتگری اول به بازار محصول خود فکر می کند، اینکه بدون در نظر گرفتن بازار مطلوب، صرفا برای تولید تلاش کنیم، راه به دهی نخواهیم برد، بازار خوب فرصت ارتقا را برای صنعتگران فراهم می کند آن هم برای بازار متنوع و باکیفیتی مانند بازار صنایع دستی ایران که در کشورهای مختلف خواهان زیادی دارد.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در این باره گفت: یک هدف از برپایی نمایشگاه، بازاریابی و فراهم کردن بستر فروش محصولات است، اما هدف دیگر آن انتقال تجارب صنعتگران، آشنا شدن آنان با یکدیگر و استفاده از دوره های آموزشی پیرامون آن و هم اندیشی با مدیران مسوول است، همان طور که در یازدهمین دوره از نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی مشهد این اهداف پوشش داده شد.
رضا ابراهیم نیا افزود: اینکه نمایشگاه صنایع دستی مشهد بتواند جبران‌گر ۲ سال وقفه در برگزاری این نمایشگاه به دلیل شیوع کرونا باشد، انتظار بزرگی است اما برپایی این نمایشگاه می تواند آغاز راهی برای جبران ۲ سال گذشته باشد اما یقینا نمایشگاه نمی تواند تمام لطمات ناشی از کرونا بر بدنه صنایع دستی را جبران کند.
وی بیان کرد: برای رونق کار یک بازارچه دائمی برای فروش صنایع دستی، مولفه هایی نیاز است، چند سال قبل در میدان ۱۷ شهریور یا بافت پیرامونی حرم مطهر بازارچه های تقریبا دائمی برای فروش صنایع دستی ایجاد شد اما مدت زمان کمی فعال بود، جمعه بازار و پنجشنبه بازار هم به صورت موقت برای صاحبان صنایع دستی مکان اختصاص می دادند اما این هم دردی از هنرمندان دوا نکرد و چندان ثمربخش نبود.
این مسئول در اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی گفت: صنایع دستی مولفه های خاص خود را داشته و به سرمایه گذاری نیاز دارد، در صورتی که سرمایه گذار خوبی در بخش خصوصی برای راه اندازی بازارچه صنایع دستی پیدا شود، هم این اداره کل و هم شهرداری برای حمایت آمادگی دارند تا هر شهروندی که قصد خرید صنایع دستی را داشته باشد، بداند بازار آن کجاست.
ابراهیم نیا اظهار داشت: هم اکنون بازارهای پراکنده ای برای عرضه صنایع دستی در خراسان رضوی وجود دارد به عنوان مثال بازاررضا در مشهد مختص فروش گوهرسنگها و زیورآلات است، اما ۸۵ نوع رشته صنایع دستی در این استان وجود دارد که بیش از ۵۰ نوع از آن از قابلیت تجاری سازی برخوردار است و در چرخه سوغات قرار می گیرد، اما فضای ثابتی برای فروش محصولات آنها نیست.
وی در پاسخ به سوالی در خصوص کاربردی تر کردن صنایع دستی برای فروش بهتر آن گفت: بخشی از صنایع دستی تزیینی بوده و بخشی دیگر کاربردی است، به عنوان مثال نگارگری را نمی توان چندان کاربردی کرد و بیشتر جنبه تزیینی دارد اما برخی دیگر از محصولات صنایع دستی را می توان کاربردی کرد تا در زندگی امروز مردم مورد استفاده واقع شود، در این زمینه درصدد برآمدیم شرکتهای فعال در صنایع خلاق را به هنرمندان متصل کنیم تا به آنان آموزشهای لازم ارایه شود و انتقال تجربه انجام گیرد و آنچه قابلیت کاربردی کردن داشته باشد، کاربردی شود، در این زمینه مذاکراتی نیز با پارک علم و فناوری، آستان قدس رضوی و برخی مراکز خصوصی داشته ایم.
ابراهیم نیا اضافه کرد: در سفر اخیر رییس جمهور به خراسان رضوی، به وزیر میراث فرهنگی پیشنهاد دادیم که هدف از ادغام سازمانهای صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی که چندین سال قبل انجام گرفت، استفاده از ظرفیتهای همدیگر بود، اگر وزیر مربوطه دستور بدهد که همه مراکز گردشگری و اقامتی و بومگردی ها از صنایع دستی برای پذیرایی از گردشگران و تزیین محلشان استفاده کنند، کمک شایانی به صنعتگران می شود.
وی بیان کرد: در یازدهمین نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی مشهد برای اثبات کاربردی بودن صنایع دستی، یک اتاق را به سبک ایرانی ها با انواع صنایع دستی آراستیم و چیدمان آن را انجام دادیم که بسیار مورد استقبال بازدیدکنندگان نمایشگاه قرار گرفت، اگر این مهم محقق شود انقلابی در حوزه صنایع دستی رخ خواهد داد.
یازدهمین نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران در مشهد از چهارم تا هفتم مرداد ماه در محل دائمی نمایشگاه های بین المللی مشهد برگزار شد