مخروبه‌ای که مرکز آفرینش صنایع‌دستی مشهد شده است
علی نژاد
خانه ملک در خیابان امام خمینی مشهد قرار دارد، این بنا در سال ۱۲۶۰ ه–. ش ساخته شده و معماری آن ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی متعلق به دوره قاجار (اوایل دوران تجدد طلبی معماری ایران/ دوره گذار) است.
زمانی که حاج حسین آقا ملک به مشهد نقل مکان کرد، خانه را از صاحب قبلی آن خریداری کرد و همراه خانواده خود در این خانه ساکن شد، این بنا موقعیت مکانی خاصی داشت چرا که بین حرم مطهر امام رضا (ع) و ارگ حکومتی قرار داشت. و اگر چه طی سال‌ها بی‌توجهی به مخروبه تبدیل شده بود اما اکنون به مرکز آفرینش صنایع‌دستی تبدیل شده است. گزارش میراث آریا از این مجموعه را می‌خوانید.
تا سال ۱۳۵۷ یعنی چند سال پس از درگذشت حاج حسین آقا ملک نیز هم‌چنان از خانه استفاده مسکونی می‌شد اما پس از آن به سبب بی‌توجهی به شدت تخریب شد به طوری‌که سقف بنا، پوشش خرپشته‌ای و شیروانی بنا تقریباً از بین رفته بود و باغ نیز تخریب شده بود. این بنا و مجموعه باغ آن در گذشته بسیار بزرگ‌تر بود اما به علت احداث خیابان ارگ و خرابی‌های آن در سال‌های بعد، بنا دچار تغییراتی شد.
سازمان میراث‌فرهنگی، در تداوم سیاست حفظ بناهای تاریخی و تبدیل آن به مراکز فرهنگی، خانه ملک را در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی با شماره ۲۱۱۵ به ثبت رسانید و در سال ۱۳۷۹ نسبت به خرید آن اقدام کرد، از همان سال مطالعات آسیب‌شناسی و عملیات مرمتی بنا آغاز شد، فرسودگی و تخریب نسبتا زیاد خانه سبب شد که بسیاری از قسمت‌های آن بازسازی شوند. اقداماتی مثل تعویض چوب‌های فرسوده سقف، شیروانی و کف اتاق پذیرایی، بازسازی و مرمت گچ‌بری‌ها، شومینه دیواری و تزئینات چوبی زیر سقف تالار و سایر اتاق‌ها، ایجاداندود گچی و سنگ فرش تمام اتاق‌ها و تاسیسات و روشنایی مجموعه از جمله مهم‌ترین برنامه‌های مرمت بنا بود. هم‌چنین از سال ۱۳۹۱ عملیات مرمت و احیای حیاط خانه ملک آغاز شد.
در این بازسازی علاوه بر دیوارچینی، آجرفرش، بندکشی، ایجاد فضای سبز و کاشی کاری حوض‌ها، حمام تاریخی که در طی عملیات مرمت در حیاط مجموعه کشف شد، احیا و بازسازی شد، بخش فروشگاه و کافه گالری مجموعه نیز درهمان زمان در باغ مجموعه ساخته شد.
خانه ملک، مرکز آفرینش و پژوهش هنرهای سنتی
پس از پایان دوره مرمت بنا، از سال ۱۳۸۲ خانه ملک به عنوان مرکز آفرینش و پژوهش هنرهای سنتی افتتاح شد و زیر نظر اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی فعالیت می‌کند. در این مجموعه جمعی از برترین هنرمندان مشهد گردهم آمده و به تولید آثارهنری می‌پردازند. علاوه بر این کلاس‌های آموزشی در خانه ملک به شیوه استاد-شاگردی (خصوصی) در انواع رشته‌های صنایع دستی برای علاقه‌مندان برگزار می‌شود. از خانه ملک مشهد می‌توان به عنوان یک موزه زنده یاد کرد چرا که زمینه آشنایی مردم و بازدیدکنندگان با شیوه تولید آثارهنری از پایه و شناخت صنایع‌دستی ایرانی و آثار فاخر موزه‌ای در این مکان فراهم شده است.
کارگاه‌های فعال در خانه ملک
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی خراسان رضوی در این باره کارگاه‌های فعال در خانه ملک اظهار کرد: «کارگاه فلزیکی از کارگاه‌های فعال در این مرکز است که هنرهای ملیله کاری، فیروزه کوبی، قلمزنی روی فلز و جواهرات، ساخت زیورآلات سنتی و میناکاری در آن انجام می‌شود.»
رضا ابراهیم‌نیا افزود: «هم‌چنین کارگاه سنگ دراین مرکز فعال است و هنرمندان در رشته‌های حکاکی و قلمزنی بر روی سنگ هرکاره (سرپانتین) در این کارگاه فعالیت دارند.»
او افزود: «در کارگاه سفال این مرکز نیزهنرمندان سفالگری، سرامیک، لعاب و نقش برجسته فعالیت می‌کنند.»
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی خراسان رضوی تصریح کرد: «در کارگاه رودوزی‌های سنتی ایرانی شامل انواع دوخت‌های کهن ایرانی مثل پته‌دوزی کرمان، سکمه دوزی اصفهان، قلاب دوزی گیلان، سوزن‌دوزی بلوچ و… تولید می‌شود.»
ابراهیم‌نیا افزود: «هنر قطاعی پارچه (کلاژ)، حصیر بافی و تولیدات چرمی و تراش شیشه از دیگر کارگاه‌های فعال در خانه ملک است.»
مرکز آفرینش و پژوهش هنرهای سنتی خانه ملک مشهد در بولوار امام خمینی، بین امام خمینی۳۱ و ۳۳، روبروی سه راه دارایی قرار دارد.